0 ee ed

=F ="

GOVERNMENT = INDIA DEPARTMENT OF ARCHAEOLOGY

CENTRAL ARCHAOLOGICAL a LIBRARY

|

|

D.G.A. 79 , GIPN—54—2D. G. Arch. N. D /56.-—25-9-58-—1,00.000. ~

"यक नी = ¥

+ ५ + भ" “ | y y y ey IE! ad GA 2 Ad Yerys fa, . = च ॐअ. $ eve rte, | * + ¥ ry wv „~ ---* y 9“ ॥ क छि + ¥ ^ । + ¥ ~ | ey, eee ०५४ ७१४१४ vey Yer

|

$ # न. ey? गि 1111114. yey ®

f

, कषे हेष. सर्षिे ~ ehh TT PV र रर

aerate RN सरभस ^

- - i etre te १ ५ ०५५. 4 ३

खु r के क ह $ ऋ लि ^ ae ५ AS > ~ " क भ कै ऋ-के के. $. ४, रो x Ar Ae ५,६.९६ | $ ५५ ह # ^ +^ : ~ AY * Cems AK RRR क. ५.९ ९ anal रेके ^

५५५

स venta“

Ant ९7 mat 4 ^^.

+» ^^ A AA | ५५. > १.४ ९०१५१११ ५१...

* ‰ # + padre.

म,

TY ghee ^“ ^ ~.

+... [01 8 4.५.६.4१६4 ¢ ^ 64

| "ARAM ASASAMABAAAA Ay A १५

g 4454 ANNA G4

क ^ |

[व 1 a A ॥

^^ 44५4५५५५ ३५३५१,

न ह जे द्व अ LK

BIBLIOTHECA INDICA: £~

A Collection Of Oriental Works

PUBLISED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. ~

नै ~+ aera Fs roo) ^

र ~~ * 4 vr

New Series, Nos. 1180 € 1188.

1 पूः

GOBHILIYA GRIHYA SUTRA;

WITH A COMMENTARY BY THE EDITOR. ( Thoroughly revised} EDITED BY

MAHAMAHOPADHYAYA CHANDRA KANTA TARKALANKARA

(ERE GENER A! Po, Weise ' ^ - (॥

{5 (11029 HO ae CALCUTT

VHrrayRare oe

1908

५. ५.

‰‰५^६० | गोमिलगद्यसचम |

iz ६4 my | ~ eg 1 ४. f कै * , व ke BH i *, Wey ~ ‰ | ty 3 : J a 3 mee § ee वि rt ४ , रः ५. | 4 + का म क + "=^ a! ह re ८. - & ५ @ `

AeA IAAI aA SAMAR AST: क्तमाष्यस हितम्‌ |

ata परिशोधितं afcafda परिव्यक्त परिवडितञ्च।

( दितौयभागरुपम्‌ दितौयसंस्करणम्‌ . )

STA

aye nt al सियातिकसोसाष्त्याख्यसमाजानामनुमत्या व्ययेन च `

कलिकाताराज्ञघान्यां

नं २७, चोषेस सेन- स्यन्त सुद्वितम्‌ । ॥ शाकाः १८२० ॥

BP

गे भिलोयं

VACA |

ठतीयप्रपाठकरे प्रथमा खर्डिका।

[, ४ + 1) 10011

ॐ Ta सामेराध |

एवन्तावत्‌ fedta प्रणाटक्े शिष्यजिन्नासान्‌रोघादिवाहमैवा-

दितः qafaar गर्भाधानाय पनयनान्तः संस्कारकलापः सूतितः | भअयेदटामोमुपनयनान्तसंस्कारसंस्सतेन व्रह्यचारिखा गुरौ वसता साङ्गो वेदटोऽधिगन्तव्यः। तथाच भनुः ।

""क्रतोपनयनस्यास्य व्रतादेशनमिचयते |

ब्रह्मणो ग्रहणञ्चैव क्रमेण विधिपूवकम्‌ | इति ,

“अनेन क्रमयोगेन dearer दिजः शनैः ।

गुरौ वसन्‌ सञ्चिनुयाद्‌ ब्रह्माधिममिकन्तपः'” | द्तिच। तथा चोक्तम्‌ “संस्कारस्य तदथत्वादिद्यायां पुरुष- श्युतिः"-इति। अतस्तस्य प्रतिपिपादयिषया तावदिदसमुपक्रमते, —

अथातः षोडशे वष गोदानम्‌ ॥ १॥

्रथ-शब्दः पूरव प्रलतजन्मकालानुकषंणाधंः। श्रय ,-जश्रकाला-

दारभ्य Tet ae गोदानम्‌ , न पुनरानन्तयाद्‌ पनयनक्रा लात्‌- Gobhiliya Grihya Sutra, lot. If. (ब. 1.

2 गमोभिलोयं [ उप्र. १. }

sfai धवा “गभोदिसह्या व््राणाम्‌"-इति सूत्रान्तराट्‌- गभकाल एवायणशब्द्‌ेन परासश्यते | तेनोपनयनवदिदमपि गर्भा- वधि मणन्ैव Met ay स्यात्‌ । दतियादेः कालविश्ेषद्योत- नार्थो वा ्रधशब्दो aula: | कथन्नाम? ब्राह्मणस्य पोडये aq गोदानम्‌ , क्षत्ियस्य हाविंशे , वैश्यस्य चतुव्विंे ,- इति । AMA मनोः स्मरणम्‌ |

(केशान्तः षोडशे वषे ब्राह्मणस्य विधौयते | राजन्यबन्धोद्दा विंशे aye इाधिके ततः"? | इति । swam aa) यस्मात्‌ ,- “aera fast वेदमन्यत्र कुरुते श्रमम्‌ 1 स जोवन्रेव शूद्रत्वमाशु गच्छति सान्वयः? 1 दूत्सेवमारिष्मरणादु वेदाध्ययनमवश्यं कत्तव्यम्‌ । यस्माच्च ,-

“तपो विशेषैविविषैव्रतैख विधिदरेशितैः।

वेदः छत्‌सोऽधिगन्तव्यः सरहस्यो दिजन्मना? | शूत्यादिवचनाद्‌ व्रताचरणपूव कत्वं तदध्ययनस्य । अतः एतस्मात्‌ कारणात्‌ , षोडशे वष गोदानं नाम ad कर्तव्यम्‌ । गावः कैथा; दौयन्ते खण्डयन्तेऽस्मित्रिति गोदानमिति are नामधेयम्‌ । ततश्च, इतः पूवंमुपात्तस्यो पनयनव्रतस्यायमवधिः-- इत्यवगम्यते | एवच्च , बराह्मणस्याष्टवाषि कमुपनयनव्रतं भवति, कषत्रियस्यैकादशवार्षिकम्‌ , वैश्यस्य दादशवाषिकम्‌ ,-इति सिद्धयति ।

“श्रह्मवच्चस कामस्य काय्यं विप्रस्य cea । wm वलाधिनः षष्टे ैश्यस्येदहार्थिनोऽषटमे |

[रप्र १. | VORA. | |

इत्येतस्मिश्च पत्ते त्राह्मणस्यैकादश्वाषिंकम्‌, सतियवैश्यथोख घोडशवापि कमुपनयनत्रतम्‌ । उपनयनकालातिपाते तु ai न्युनतरमपि,-- इत्यवगन्तव्यम्‌ । न्यु नतर पकतेऽप्यन्ततोऽष्टो दिनानि aq करणोयम्‌ | तथाच WATT: |

“समामासा अहोरावासुल्या ब्राह्मणचोदिताः | सावितमष्टभिर्बषेः कायं मासैदिनेञ्च वा?!

इति । सावित्रसुपनयनतव्रतम्‌ । तदानोमेव साविचौप्रवचनस्योपदे- Wad तथाच पुरुषशक्तिभोलटेशकालवयोऽवसखा विषेण काल- व्यवस्था प्रतिपत्तव्या ।.

अन्ये are: । यतः-नाचरिष्यन्तं संवदव्छरमुपनवत्‌ः-इति संव- स्छरमाजव्रताचरणस्याव्यन्तमावश्यत्वं qafagia, अतः कारणात्‌ संवत्स त्रताचरशत्‌ WARING Wei, षोड़गवर्षो- पनौतष्य च संवत्सरव्रताचरणानुरोधात्‌ परतोऽपि Teme गोदानं कत्तव्यम्‌ | तस्माब्रायमवश्यं कालनियमः ,--षोड्णे वषं मोदानम्‌-इति। एवं त्तत्ियवेश्ययोरपि द्रष्टव्यम्‌-श्ति। तदसङ्गतम्‌ ¦ पूर्वाटाद्तच्य््यासंग्रहविरोधात्‌। नाचरिष्यन्तं संवत्सरमुपनयेत्‌'-- इति गादानादिव्रतविषथमिति तवेव TTA: ।

तत्र तावदुपनयनत्रतं सावित्रा अरध्ययनाथं सावित्रं सहप्रवचन- चाख्यायते । उपनयनव्रतसमकालमेव सा विचौप्रवचनो पदेशात्‌ | मोदानादौनि व्रतानि देवपर्व्वादीनां बैदानामध्ययनाधीनि भनु- प्रवचनौयानि चोचन्ते | WATT व्रतानां पादेव AAS TATA

~ गोभिलोयं [३प. १ख. 1

प्रवचनस्योपरेशत्‌ । गुङैतावना कालेन ब्रह्मचारिणं शौचाचा- रादिकं श्ित्तयेत्‌। तथाच मनुः | “sqata गुरुः शिष्यं शिक्तयेच्चछौ चमादितः । श्राचारमनििकाययच्च सन्धयो पासनभेवच” । इति ॥०॥१॥०॥

चडाकरणेन केशान्तकरणं व्या्यातम्‌ tt 2 ॥

गोदानव्रत यत्‌ केशान्तकरणं के्णनामन्तकरणशं विनाशकरणं छेटनमिव्येतत्‌ | तत्‌ चडाकरशेन पूर्वोक्तेन व्याख्यातं कथितम्‌- दूति केशान्तकरणे «aga अतिदिश्यन्ते! तेनात्रापि शिरोऽभितः पश्चाह्धागकेशानां कपुश्णिकाकपुच्छलाख्यानां चूडा करणोक्तरौत्या छेदनं WAG! एवद्योपनयनव्रतान्ते ब्रह्म चारिणः कियन्तमपि कालं वपनं न aaa) अन्यधा पिच्छूलौभिः सह कपुष्णिकाकपुच्छलग्रहणच्छेदनादि कत्‌ मशकं स्यात्‌ । तथाच कर््प्रदोपः।

“वपनं नास्य कत्तव्यमन्वाक्‌ गोटानिकाद्वतात्‌ |

व्रतिनो वत्सरं यावत्‌ प्रण्मासानिति aaa: | दति une Hanon

TAMAS ATU MM AIT प्राप्ते विशेषोऽभिघोयते —

AMAT केशान्तान्‌ कारयते ॥ 3

AWA खयमेव केथान्तान्‌ कारयते न माता। कथन्नाम?

[3¥.%q. | BVA | ¥

चडाकरशे तावत्‌ माता Farag लत्वो पविशति , तथागतच्च तमन्यः संस्करोति । Frac’ तु न बह्मचारो मातुरष्गतो भवति । श्रक्कमारत्वे नायुक्त्वात्‌। gage चेदानोमस्य्वखा- नात्‌ । स खल्वयं स्वयमेव कारयते न मातेल्ययमथः ।

व वा-

चडाकरणे कुशलोकारयन्ति--इति बहवचनाद्‌ वापनन्मत्त- दनियम उक्रः। केशान्तकरशे तु ब्रह्मचारिणः खयमेव वापन- क्रिया नियम्यते wo ano |

waq विशेषः ,-

सव्वाण्यङ्लो मानि ATA ॥ 8 ॥

संहारो विनाशोवपनमित्यनथान्तरम्‌ । ऋज्वन्यत्‌ ॥ on ४ ॥ ° ॥ अयमपि fara: ,-

गो भिधनं दक्तिणा बराह्मणस्य ॥ ५ tt मिथुनं स््नोपंसो॥०॥५॥ ON अभ्वमिथुनं चत्रियख॥ € ॥ दचिणा ue weno अविमिथनं are ॥ ऽ ॥

दक्तिणा--इ्त्येव । गरविर्मषः॥०॥७॥ ° ॥

Tada सव्वंषाम्‌ ॥ ८॥

amacfamat श्रलामे ata वा सर्वषां ब्राह्मश्ादोनां

दक्षिणा भवति । efau चेयमाचाययस्यैव म ब्रह्मणः । कस्मात्‌ ? तस्येवोपनयनकेशान्तकर णादि कर्म्मोपदेणात्‌ | कश््रमूल्यत्वाच्चास्याः | वच्यति चाचायः,-- ““आच्छादयेनद्ररमिल्येके"- ति । “आ चा- सकाशे वाचं विषजेत,-वरं ददामौति , गोमिथनं दक्तिणा”- द्रति गणद्यान्तरे चाचाय्यारैव केणान्तकरणदल्तिणादानावगतेः | ब्रह्मणसु प्रणंपात्ादिका दक्षिणा स्यात्‌ । fuscia ब्रह्मचारिणः प्रावरणादिवद्गोमिधुनादेनोसम्भवः-- इति द्रष्टव्यम्‌ Wo WT ०॥ अयमप्यपरो fara: ,-

अजः केश्रप्रतियाहाय॥<॥

केशान्‌. यः. प्रतिग्णह्वाति. वपनाधम्‌ , स खल्वयं केशप्रतिग्राद्धो- quae नापितो waa) ad कर्ममूल्यमजो देषः । wag भत त्रोष्यादिपातरक्ृसरासादनं न स्यात्‌, तेषां मूल्या्थतवात्‌ इह च मूल्यान्तरस्यापदेणात्‌ | अत गोदानव्रताङ्गस्य ara. करखकम््मणः परिसमासिः tone nog

लाघवाथंमिदानों गोदानादौनां सव्वंषामेव व्रतानां साधारणां धरिभाषां वक्त मारभते,-

उपनयनेनेवोपनयनं व्याख्यातम्‌ ॥ १० ॥

उपनयनेनेव पूर्व्वोक्तिन उवनयनं गोदानादिव्रताङ् व्याख्यातं कथितम्‌ ॥०॥ १० ॥ ° ॥

तवापि कञ्चिदिशेषमाह ,-

[3a १ख. | VILA | ख

न fasted वासी नियुक्तम्‌ ॥ ११॥

दह गोदानादिव्रताङ्गोपनयने पुनरहतं वासो न नियुक्तं न निय- मितम्‌- इति नियमे wa अनियमश्चोद्यतै। तेन पूवस्मिब्रप- नयनेऽदतस्य वाससो निग्रमोऽवमम्यते॥०॥११॥ ° ॥

नालङ्ारः ॥ १२॥

su नियुक्तः ॥ ० ॥ १२॥ ° ॥

नाचरिष्यन्तध्‌ संबत्सरमुपनयेत्‌ ॥ १३॥

संवत्सरमपि यो न व्रतं चरिष्यति तं नोपनयेदिव्याचाय्यखायें नियमञ्चोदते। ब्रह्मचारिणोऽप्यथात्रियमः सिध्यति स खल्वयं नियमो गमोटानिकणएवोपनयने स्यात्‌ । कुतः ? ्रत्र॑वोपद्‌शात्‌। तस्मात्‌ संवव्छरमपि व्रतंयो न चरिष्यति, तस्यापि प्राचोनमुप- नयनं भवति |

Ta त्वाहुः । प्रकरणादट्‌वेतस्मिन्नुपनयने प्रापे पुनरेपनयनग्रहणं सामान्यायम्‌। तस्मात्‌ प्राचौनेऽप्युपनयनेऽयं नियमः । तेन यस्यापि घोडे aq उपनयनं , तस्यापि संवत्छरत्रतचरणात्‌ परत उपरिष्टा- दयि षोडशादर्षाहीदानं स्यात्‌, नतु षोडश णव वर्षे- इति ale VA परतो वच्यमाणा अण् war: सामन्यगोचरा एव-इति।

नैतदेवम्‌ } 'उपनयेत्‌'- इत्नुक्ती वाक्वाधस्येवाघटनात्‌ । अरन्यथा- {भिधाने wage निषेधस्यालाभात्‌ । अतिक्रम्याभिधानाच्। समा मासा अहीराताः'--इन्युदाहतख्द्यासङ्गहवचनेन प्राचौने उपनयने विशेषस्याभिधानाच ततैतस्याप्रघसं : । सोऽयमुपनयतिः

e गोभिल [39.27 खं. |

सन्निहितं मोदानिकादिकमेवो पनयनमभिधत्ते न प्राचौनसिति। व्यक्तिवचने: खल्वयम्‌ । व्यक्तिवचनानाख् सब्रिहितव्यक्तिपरत्व- मानेयीन्याये सिद्दान्तितम्‌ । तत्‌ कुत वानेन सामान्यपरिग्रहः शक्यते वक्तम्‌ | परतो वच्यमाणानामादेश्ानां यथा प्राचोनेऽप्यु- पनयनेऽभिनिषेश्ः , तथाऽमिहितमस्माभिः ,-- ‘arena oe प्रयच्छन्‌ वाचयतिः--दत्यवे | परत्तदच्यामः ॥ ° ॥ १३२५० ॥

वार्चञ्चास्ये दण्डं प्रयच्छन्नादिश्ति ॥ १४ ॥

RAG: | दण्डं प्रयच्छन्‌-दत्यन्‌ द्यते क्रमाथम्‌ । कथं नाम १ ee प्रकषण यच्छत्रेवादिशति, न तु विलम्बेत- CUT. | दरण्डमन्तवाचनात्‌ परतः GSM Asst: । कुतः ? meaty, दण्डः प्रयच्छन्नित्येतावतेव निव्वाडे graced निर्दे सामान्यात्‌ पूर्व्वो्स्मारणाथम्‌ । तेन प्राचोनेऽप्यु पनयने दण्डप्रदानात्‌ परममौ sien भवन्ति। तस्मात्‌ सामान्य घञ््लममौषामिति सिदम्‌ ॥०॥ १४ ॥ ० ॥

ते ween: इादशभिः सूतेरभिधोयन्ते ,-

AANA भवान्यतराधम्म चरणात्‌ ॥ १५ ॥

ana निघ्नं आयत्तः- श्त्यनथाोन्तरम्‌ । अधन््चरवााटन्ेवा- चाथस्याधौनो wal श्रचन्भ्रसंयुक्माच्यस्यादरेशमपि माकार्षो- fT hon १५॥ °॥

क्रोधानते ABA ॥ १६ ॥

WAI सूतम्‌ ॥ ० ॥ १६॥॥ ० ॥

[302 ख.] VVTAA | =

a

ग यनम्‌ ॥ 29 Il वञ्ञय-- इती दमितः प्रेतिसर्वत्रानुष्लनीयम्‌ । fad व्यवायः सश्भवद्लयनयान्तरम्‌ oo WH १७॥ ° ॥

उपरि शय्याम्‌ ॥ १८ ॥

उपरि शय्याम्‌ WINN उच्चतरं शय्यां वर्व्जय। तथाच मनुः ।

“Td शच्यासनच्चास्य सव्वेटा गुरुखन्निधोः" | efai रएवंवा- उपरि Geral शय्यां asa) तदनेनाघोभूमावेव शया कन्त चयेत्यु पदिश्ति ! तदप्याह मनुः ।

‘gaia मेक चयामधःग्य्यां गुरोहितम्‌ |

पा समावत्तनात्‌ कयात्‌ क्रतो पनयनो दिजः'' | sfane nu १८॥ ° ॥

को भौलबगन्धाञ्जनानि॥ १६ ॥

कौशौलवं कत्यमोतवादिक्रम्‌। गन्धो टोमलयजः । अन्ननम- च्णोर्यहीयते। एतानि asa) aaa मनुः । अभ्यङ्मच्नच्चाच्णोरुपानच्छतधारणम्‌ । कामं क्रोधच्च लोभच्च नत्तनं गौतवादनम्‌' | स्ति ॥०॥ १६ ॥ ० ॥

सानम्‌ ॥ २० ॥

वज्जय | सुखा्धल्लानस्यायं प्रतिषेधो न वैधद्न। तेन aay र

% गेभिलौयं [३.१ ख. 1

कर्तव्यमेव । तथाच सुत्रान्तरम्‌। “ATA Areata: श्रायात्‌” -इति । “कालदयमभिषेका म्निकायकरणम्‌'-इति चेवमादि। वच्यति aaa निल्यघम्प षु ,--“'डदकोपस्पगं नप्रातरभिवादाः” fai waar ama गात्रोत्सादनादिकमभेवानेन निषिध्यते नतु स्रानसिति वोदव्यम्‌। कुतः? “MU दण्ड़वन्मज्जनम्‌ ~ इति सूत्रान्तरात्‌। तथाच कन्डप्रदोपः\ “a गाचोत्छादनं कुच्यादनापरदि कथञ्चन | जलक्रौोडामलङ्ारं व्रतो दण्डदवाश्वेत्‌” । दति ॥०॥२०॥०॥

अवलेखनदृन्तप्र्ालनप्रादप्रत्षलनानि ॥ २१॥

वञ्जय । sated कड्तिकादिना शिरसः , भूमेव्वां निष््रयो- जनम्‌ | दन्तप्रच्चालनं दन्तानां प्रकषण चालनं दन्तधावनं- पतकाष्ठादिना टन्तघषं णमिल्येतत्‌ | पादप्रक्षालनम्‌ - उदत्तन- पूर्व्वकं qara यत्‌ क्रियते। पादेन वा पादस्य प्र्तालनं वणनोयम्‌। “grea नाक्रमेत्‌ पारम्‌"? इति स्मरणात्‌ ॥०॥२१॥०॥

द रकत्यम्‌ ॥ ₹२॥ aaa) पास्तिकोऽयं सुरक्रत्य प्रतिषेधो वोचव्यः। कतः १ “afrg’ वपनं कायमाल्नानाद्रदह्यचा रिरणम्‌ | श्र शवौरविमोत्तायं Agua न Bsaa” । इति walt सरशिखिविपनस्योपरेशात्‌ | “वपनं नास्य कत्त व्यमर्व्वाक्‌ गोदानिकाद्रतात्‌ | व्रतिनोवव्सरं यावत्‌ षर्मासानिति गौतमः: |

(3a. ta. ] सद्यदतम्‌ | १९

afe च वपनावगतेः। स खल्वयमाचायस्याख्यष्टोऽभिप्रायः परिशिष्टक्षता wetad: । तथाच गोतमस्‌ । “qwafza- श्खिजटाथच-दइति। मनुरपि स्मरति)

''मुर्डो वा जटिलो वा स्यादथवा स्याच्छिखानटःः |

बति । अधवा । स्ुरक्त्यप्रतिषेधान्र्डन विधानाच्च qed कन्त - व्यमेव , तटन्धत्‌ क्षुरजत्यम्‌ अङ्गलोमसंहारादिकं न कक्तंव्य- भित्ययं सूत्रार्थः wa लाइः। क्ुरकन्धप्रतिषेधान्मुरडनविधा- ` नाच aaa मुण्डनं युक्ताम्‌ ,--इति ॥ ०॥२२॥ ° ॥ मधुमासे ॥ २२॥ AAT ॥*॥२२॥ ° ॥ गोयुक्ता रोहणम्‌ ॥ २8४ ॥

WARY शकटाटरारोहणं वञ्जय ॥ ° ॥ २४ ॥ ° ॥ अन्तग्राम उपानहोरधारणम्‌ ॥ २५॥

अन्तःगब्दो मध्यवचनः। अन्तर्ग्रामे ग्राममध्ये , उपानहौ प्रसिद्धे , ART वञ्जय। ग्राममध्ये उपानद्ारणं माकार्षीरित्य्ः ॥ ० ॥२१॥ ° ॥

वहतवाद्रह्मचारिध्ाणं प्रतेकमुपदेये ग्रन्यमोरवं मन्धमानः खल्वाचार्यय लाघवाधमिदसुपदिश्ति ,-

खयमिन्द्रियमोचन मिति ॥ २६ ॥

सखयमपतमना कामतः - दत्येतत्‌ ¦ शन्द्रियमोचनम्‌। इद्दरियाखि

१२ गोिलौयं ३१. १ ख. 1

Maraaaren प्रसिद्धानि तैषां मोचनं मोच्यं--प्रतिषिद- खगो चरक खनिवारणबु बया प्रवत्तनम्‌--इति यावत्‌) वत्‌ वच्जंव | तदभेनेतदुक्तं भवति। नाचा्थ्यनिन्दां शृणयात्‌"-इति प्रति- fagt ब्ह्मचारौ न केवलं तामेव कामतो न waar, पितु qa ततृखवणमेव न स्यात्‌ तत्र जिष्ेत्‌ | तथाच मनुः |

‘qaaa परौवादो निन्दा वाऽपि wae वै।

कणँ ae पिधातव्यौ गन्तव्यं वा ततोऽन्यतः ।

दूति एवं चक्तरारीन्यपि परस्तौ प्रर्णादययं प्रहत्तानि निवत्त - येत्‌ । तदप्याह सएव)

“Lay जनवाद परिवादं assay | स्तो णाद्च प्रेंत्तणालम्भमुपघातं परस्य चः ।

दति। waa ,— eufafeamat कामतो रेतःस्कन्दनं ata. wafa ,- “ay faa aga fest: शक्रमकामतः। श्ञालाऽकंमचयित्वा fa: geinfaad जपेत्‌ | दूत्यकामतोऽपि taeda मनुना निषिदम्‌। तधाप्येतदधि- कदोषकरं त्रतहानिकरं वा वणनोयम्‌। यस्छान्मनुरेवाइ। “एकः शयोत सवत्र न रेतः स्कन्दयेत्‌ कचित्‌ | कामादि स्कन्दयन्‌ रेतो हिनस्ति ब्रतमाक्रनः' |

द्रति । इतिकरणमादेशपरिसमाष्य्यंम्‌ ॥ ० ॥ २६॥ ०॥ ददानो सन्यानपि त्रतधरानुषदिश्रति, —

[३पर, १ ख. | र्य तम्‌ | tz

मेखलाधारणमभेच वय्यदण्डधारणसमिदाधानो- दकोपस्यंशनप्रातरभिवादा Taq निलधर्म्माः ॥२७॥

मेखलायाः--विशेषानुपटेात्‌ पूर्व्योक्नलच्षणाया धारणम्‌ | तथाच ममुः ।

“aq यस्य विदहतं wi यत्‌ ad ata भेखला । यो दण्डो aq क्सनं तत्तदस्य व्रतेष्वपि" |

ति away मैचचरणम्‌-- वेटयन्नादिमतां wig i मैत चय्या- इति पाठे व्यक्त एवार्थः तदाह मनुः ।

वेदयन्गेरहोनानां प्रशस्तानां Wag | ब्रह्म चाय्याहरे त्तं Way: प्रयतोऽन्वहम्‌ | गुरोः कुले न faa न ज्रातिकुलव्धुषु । सलाम त्न्धगीदानां ga ga विवन्नयेत्‌ | सवं वाऽपि चरेद्रामं पूर्वोक्तानामसम्भवे |

नियम्य प्रयतोवाचमभिशस्तांस्त॒ वज्जयेत्‌?ः |

इति । तस्मात्‌,--भ्रतापि पूर्वोक्तोपनयनवत्षतख्धस्यैव ब्रह्मचारिणौ Haat न स्थानान्तरं गतख्य- इत्यसङ्गतं वचनम्‌ । दण्डधार शं दण्डस्य पूर्वोक्षलच्णस्य धारणम्‌ । समिदाधानमधस्तादयास्या- तम्‌ । उदकोपस्मयनं Bay) तच्च सायंप्रातदण्डवदाञ्जवनम्‌ | वच्यति ware: “ag सायं प्रातरुटकोपस्म्नम्‌-इति। काल्यायनोऽप्याह । “Aat cweargaq’—sfa । प्रातरभिवादः पादग्रहणं गुरारिव्येतत्‌। तच ,-

९४ गोभिलौयं [३१.१९ wd

“व्यत्यस्तपाणिना कायमुपसंग्रहणं गुरोः | सव्येन सव्यः wat efuta तु दक्षिणः" |

इति)

"उस्ानाभ्याञच्च हस्ताभ्यां पादावद्य मद्‌ WANT |

efaw दचिणिनैव सव्यं सव्येन पीडयेत्‌” | इति चैवमादिश्मत्यन्तरो्तप्रकारेण करणीयम्‌ । अ्रभिवादन्‌- विधिरपि aaa एवादर्भेयः। यथा मनु: |

(“अभिवादात्‌ ut विप्रो ज्यायांस्मभिवादयन्‌ | अरसोनामादहमस्मोति खं नाम परिकोत्तयेत्‌”।

इति |

“भोः शब्दं कौत्तयेदन्ते खस्य नाम्नोऽभिवादने | नाम्नां खरूपभावो fe मोमाव ऋषिभिः खतः” ।

ति च) च्येष्टमभिवादयन्‌ विप्रः अ्रभिवादात्‌-पादग्रहणात्‌ः परम. अमुकनामादहमस्मि-इति सं नाम कौत्तयेत्‌, भरन्ते च भोःणब्दम्‌--इति वचनयोरथः । तेन पादग्रहसानन्तरं श्रसुक- नामाहमस्ि भोः- दति कथयेत्‌ । यच्च ,-भ्रभिवादये अमुक शन्पाहमख्ि भोः - easy अभिवादनं कत्तव्यम्‌- इति रघु- नन्दनादौनां मतम्‌ | तदसङ्गतम्‌! अभिवादयथे-इव्य्ञेखे प्रमाणा- भावात्‌ । अभिवादात्‌ परम्‌"- इत्यादिना णट्ग्रहणाटनन्तरभेव नामकौत्त नस्योपदेशाच्च | यदपि,--अ्रभिवादात्‌ परम्‌--श्त्यस्य ्रभिवादय-इति शब्टोच्चारणात्‌ परम्‌ - इति व्याख्यानम.। तदप्यसङ्कतम. | प्रमाणाभावात्‌ । AAs | ुतिलन्चण-

C23, (a) रद्य चम्‌ | १५

विषये च afd ज्यायसौमवोचाम। सा खख्ियं वना व्याख्या तामेव यदृच्छापरिकल्िता भवेत्‌ , नतु सुनेरनुमता। सुनि- वचनञ्चोपरुष्य यदच्छया पंरिकल्यनं तेषामप्यनुचितमेव। `भरसावहग्मीः-- इत्यामनोनामादिशेत्‌””-- इलयेवमादिस्मृत्यन्तरे- ष्वपि अभिवादनवाक्छे, अरभिवादये--इति पदप्रयोमो नानु- शिष्यते। मिताच्तरादटौपकलिकादिष्वपि अभिवादये ति प्रयोगो- न दृश्यते |

भ्रभिवादयन्‌-इति तु वत्तमानसामोप्यं वत्त मानवदुप- eu: । एतच्च भवताऽपि वाच्यम. । हेतये वा शता वणनौयः। ततश्चाभिवादनस्य नामकौत्त नहेतुत्ववचनात्‌ हेतोश्च पूवं व्तित्नि- यमात्‌ अभिवादात्‌ परमित्यस्यास्मदुक्तमेव व्याख्यानमादरणौोयम । यच्च॒ मोतमसूत्रम्‌-- “aaa प्रोच्यायमहमित्यभिवाटोऽन्नसमः- वाये इति । तदन्नाभिवादनविषयत्वादेव न प्राज्नाभिवाद्न- विषयम. । अतएव मनुना,पि, -

नामधेयस्य ये केचिदभिवादं न जानते) तान्‌ प्रान्नोऽहमिति ब्रूयात्‌ fea: सवास्तयेवच”” |

इत्यन्नाभिवादटे भोः शब्दो नाभिहितः। ततस अमुकोऽयमहम्‌-- दूत्बन्नाभिवादनप्रयोगः। इटं गोतमसूत्रं कंचित्‌ कल्यनाकुशले- राङ्लीक्षत्य पटितम्‌-- खनाम प्रोयाहमभिवादये इत्यभिव- tq —sfa 1 तदनाकरम्‌ ।

यच्चापरसुक्तम्‌ ,- मनुवचने नामशब्दस्य नामविशेषाथलात्‌ अमिवादनवाक्ये नामशब्टोक्षेखोऽप्रमाणः- इति तदप्ययुक्घम्‌ ।

१६ मोभिलौयं [३ प्रण १.)

स्वं नाम- दति नामश्चब्दस्य नामविशेषाथेलेऽपि, भसोनामाइम्‌- efa नामणब्दस्यानन्यप्रयोजनलात्‌ । अन्यथा नामशब्दस्य दिस ञ्च।रणानुपपत्तेः। करण्ठतश्वाभिघानात्‌ । पसौीनामादमस्मि- efa-_ud खं नाम कौत्तयेत्‌--इति कण्ठत एव नामशन्दस्मा- प्य ख्जेखोऽनुशि्यते । aara किञ्चिदेतत्‌ | परलमतिप्रसङ्गन ।

सतरशेषमिदानीं वर्णयामहे) एते भेखलाधारणादमरोऽभि- वादान्ताः faarwart ग्रहरदहरन॒ेयाः-- इत्ययः । धन्धरपदी- wera aawaa नित्यधर्मः न पुनयावव्जोवमनुष्टेयाः-- इत्यवगम्यते | इतिकरखाटन्येऽपि,--

“नित्यं qrat शुचिः कुरययादेवपि पिढतपणम्‌”” । द्त्येवमादयः सत्यन्तरोक्ता WA: GTR ॥ ० ॥२७॥ ° ॥ कानि पुनस्तानि व्रतानि येषां गोदानप्रसङेनाय साधारणधर्म प्रदेशः १ कियन्तच्च कालं कत्तव्यानि १ उच्यते,

गोदानिकन्रातिकादिव्यव्रतो पनिषदज्येष्टठसामिकाः संवत्सराः ॥ Re ॥

ऋजरक्षरार्धः। ननु "नाचरिष्यन्तं संवत्सरमुपनयेत्‌'-- इत्यनेन गतार्थत्वात्‌ किमर्थमत्र मोदानग्रदणम. १ टृष्टान्ता्घेम्‌--इनि qu) कथन्नाम १ यथा wefan adres , तधा तेष्वपि स्यात्‌ - इति । श्रथवा । नाचरिष्यन्तम्‌-- इत्यनेन सव तैव संवस्सर- aa ma गोदानादौनां परिगणना क्रियते; सुखावबोधाथम्‌ , भआदराधम. महानासिकव्रतस्य कालविग्ेषयोतनाथ॑च्च--दतिन किश्चिदमु चितम.) aa, उपनयनव्रतन्तावत्‌ सावित्या अध्यय

{arr | RVUGAA | १

नाधसुक्तम्‌। गोदानव्रतमाग्नेवैन्द्रपावमानानां देवपर्वणाम्‌ , व्रातिकव्रतमारख्यकस्य शक्रियवउजस्य,्रादित्यत्रतं शक्रियाणाम्‌ , ञ्ज पनिषदत्रतसुपनिषद्वाद्मणष्य , च्येष्ठसामिकव्रतमाज्वदोहानाम- ध्ययनाथेम्‌--इति बोद्धव्यम्‌ ag, “चत्वारि बेदव्रतानिः-इति मीतमेन पुरुषसंसकारमध्ये पाठात्‌ कथममौषामध्ययनाथतमु- चते? aq aya: |

“anfangfafaaaaa विधिरेशितेः।

वेदः कतस्रोऽधिगन्तव्यः सरहस्यो दिजम्मना'' । इति मनुनाऽध्ययनार्धल्स्याप्यमोषासुपदेश्यात्‌ | तस्मात्‌ , पुरुषार्था नामेव सतामेषां संयोगणथक्लन्यायेनाध्ययनार्धत्वमध्ययनायानाभमेव वा पुर्षाथत्वमादरणीयम्‌ ॥०॥२८॥ ° ॥ पुनरपि साधारणधम्यब्ुपदिश्ति,-

तेषु सायं प्रातरुटकोपस्प शनम्‌ ॥ २९ ॥

व्याख्यातोऽच्तरा्थः। सायं प्रातः- इति गुणविधानायमुदकोप- स््रथनमिति विहितमनूयते ,--इति बोद्धव्यम्‌ | पूव॑मुटकोस्पथनं कतम्‌ व्रपुरौषस्य मूत्पुरोषलिपाङ्गस्य वा प्रौ चसम्पद्ययंम्‌ , अयन्तु aafafa:—efa केचित्‌ ॥ ०॥२९॥ ° ॥

आदियत्रतन्तु न Ata ॥ २० ॥

एकै शाखिन भादिल्यव्रतं न चरन्ति । तुशब्दो विशेषद्योतनाधः । (क ~ + ^

कः पुनरसौ ९ उच्यते । येषां किल शाखिनामारण्यकैऽन्तभूतानि

ufmatfa व्यस्तानि पठ्यन्ते, ते तावदादिल्यत्रतं न चरन्ति।

क अ

x

qe मोभिलैर्यं faa \ ख.]

Raa १ भ्रारख्यकाध्ययनेनेव तेषामधोतलात. | येषान्त॒ पुनः कोधमादौनामारण्यकात. vata शक्रियाणि cad, ते खल शक्रियाणामध्ययनार्थमादिल्यव्रतं चरम्ति। स wed fafa anfaner: तुशब्देन द्योत्यते io NW २० ॥ ° ॥

खे पुनरादित्यत्रतं चरन्ति, तेषां विग्ेषधन्ध्ानुपदिशति ,-

ये चरन्लयेकवाससो भवन्ति ॥ ३१ ॥

ञे शाखिनश्रन्छादटित्यत्रतं मे खल्वे कवाससो भवन्ति । एकमेव वासो येषां त दमे एकवाससः । श्रधरोयभेकमेव तेषां वासः , न पुनरत्र यमजिनमपौत्यथेः ॥ ० ॥ ३१ ॥ ° ॥

अादिव्ञ्च नान्तद्‌ं धतेऽन्यज्न दक्चशर णामभ्याम्‌ ॥२२॥

aa: प्रसिद्धः । शरणं avai ठउच्तशरणाभ्चामन्धतादित्य नान्त- दधते नाचवारयन्ति नाच्छादयन्ति--इत्येतत्‌ । &? ये at न्त्या दित्यत्रतम. । णवमुत्तरत्रापि । तथाच , बत्तशरणयोग्कायां वञ्जयित्वा ग्रोभघन््रततैरप्यादित्यत्रतचारिभिग्डतादिना नादित्यो- ऽन्तर्धातव्यः- इत्यथः ॥ ० ॥ २२ ॥ ० ॥

॥ ५ 1, नापोऽभ्यवयन्त्युड्‌ जानुभ्यामगुरप्रयुक्ताः ॥ २२॥

जानुभ्या मरै" श्प उदकं नाभ्यवयन्ति नावतरन्ति। किं नित्यव- डेव नावतरन्ति१ ai किन्तहिं १ उच्यते, श्रगुर्प्रयुक्लाः | गुङूभिः प्रयुक्ताः गुरप्रयुक्ाः & न भवन्ति --इत्यगुरप्रयुक्ञाः |

faa. te.) TWA | १६

अगुरृप्रयुक्ताः ख स्वादित्यव्रतचारिणो जानुभ्यामूदैमपोः नाभ्यव- यन्ति। गुर्प्रयुक्तासु तदभ्यवयन्तोऽपि न प्रत्वायभाजो भवन्ति,- दूति गुव्वान्नया दोषाभावं दशयति । ननु न्राचाव्याधौनोभवान्यताधर्मचरणात्‌"--दतिद्युक्तम्‌ | तत्‌ कथमाचाय्यप्रयुक्ो TT चरेत्‌ ? उच्यते । भरगुर्प्रयुक्ता जानु- भ्याम्‌ चै मपोनाभ्यवयन्ति CIR गम्यत Wada यत्‌ गुरप्रयुक्ञा- अभ्यवयन्ति-इतिः तस्माददोषः! अपिच) नैवात्र fafa दिधौयते निषिद्धयते वा, fate , ये खला दित्यत्रतं चरन्ति ते किलैवं कुव्वन्ति न च कुर्व्वन्ति squat) तस्मरादधचरण्थद्धा- गन्धोऽपि नास्ति । अन्धे are: । 'वस्याल्पोदोषस्तमाचार्ययादेशचेन कुव्वेतामधन्भसंयोगो नास्तीत्युक्तं भवतिः- इति won २२ ॥ ° a इति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्वान्तवागी शभद्ाचार्य्या- मजो चन्द्रकान्तत्कालङ्कारस्य कतौ गोभिलीवग्द्यसूत्भाष्य ठतीयप्रपाठकख प्रथमा खण्डिका wo 1

॥ + # eee

Re मोभिलोय [3प. २ख. |

गोभिलोयगद्यसवे

ठतोयप्रपाटक्ते fearat ate |

श्रादिल्यत्रतात्‌ं परमध्ययनक्रमान्माहानास्िकेन व्रतेन भवितव्यम्‌ । सो पनिषदटज्येशसामिकव्रतयोस॒ कालादौनां सामान्यात्‌ लाघ वार्थः प्रासद्धिक एवास्मिन्‌ करभे उपन्यासः) महानाज्िकत्रतस्य तु कालक्रियाकलापयो्वैर्च्यात्‌ न ततोपन्यासः छतः) ate: दानीं खे क्रमे एधगुदिश्ति,-

दादश महानान्निकाः संवत्सरा नव षट्‌ चय इति विकलः *॥ १॥

महहानास्नीना मध्ययनाघाी महानाज्िकाः दादश संवत्सरा भवन्ति) मदहानामीनामध्यायनाथं दादश संवत्छरानभिव्याप्य व्रतं कत्तव्य

* भङ़भाष्ये तावद्‌व्र छचदयं कल्पितम्‌ । aa, “दाद मदा- नाश्निका, संवत्छराः'- द्येक, "नव षट्‌ चय इति विकल्यः'- ईति चापरं aa कलितम्‌ । प्ररन्तु णवं aad “दादश महानाज्जिका; संव- त्राः - इत्यनेन विकल्यस्य संवन्धः ATA सम्यादनौयो भवेत्‌ 1 waa मन्यमानेन मया प्रथमसंस्करणे "दादश मद्धानाश्निकाः saat, “नव घट्यः" शति षिकल्यः'- इति खचचयं कल्पितमासोत्‌ । certs, ति faery’ watery खत्स्य कसिंचिदपि खतमन्धेऽदशे नात aratat नेतादृशौ ग्रोलौति विभावयता मिलितमेकमेव सूचमङ्गः aug भिव्रालोचयता data qa’ लिखितम्‌ । सवदर्घ्या- ते नात्र कोऽपि दोष cf faufaa fates |

1३, २ख.] गद्यम्‌ | २९

fama: | पक्ञान्तरमाह । नव षट्‌ व्रयो वा महानान्निका; सं वत्सरा भवन्ति । इत्येतेषां चतुणां पक्षाणां विकल्पो diz: । स खल्वयं बिक ल्योनेच्छिकः, टोषाषटकग्रासात्‌ । किन्तु व्यवसितः | कथन्नाम १९ पुरुषशक्रिशोलकालवयोऽवस्थाविशेषापेक्या एतै विकल्पा भवन्ति । अथवा । पूवपूवंकल्येषु aaa फल- भूयस्त्वं कल्यनोयम्‌ aaa कन्मप्रदौपः।

“qa स्यात्‌ कछच्छभूयस्त्वं ्रेयसोऽपि मनौषिशः । `

श्रूयस्व Fad त्र HMI शयो दयवाप्यतेः |

दति । एवच्च सवान्‌ पुरुषान्‌ प्रत्यविशेष्रेणामी विकल्या भवन्ति न तु पुरुषशत्तयाद्यपेत्तया- इति सिध्यति । afeig पत्ते qa प्रत्येक वाशब्दा FAA SSM: | कथत्राम ? दादशवा aq ar षट्‌ वा चयो वा weratfaur: संवत्सरा भवन्ति-इति ॥ ०॥ १ ॥ ° i

सं वत्सरमध्येके ॥ 2

म॑वत्सरमातमपि महानान्िकव्रतभेके आचार्यं मन्यन्ते तदिद्‌. मेकोयं मतमाचाय्यस्याप्यनुमतमिति प्रतिपद्यामहे! कस्मात्‌ कारणात्‌ १ संवत्सरपक्तस्य धन्मविशेषोपदेशणात्‌। र्द्यासंग्रहेः प्यु कम्‌ |

“श्राचाय्योनुमतं वाक्चभेकोयं गद्यते कचित्‌ |

प्रोषाणि चेव वाक्यानि अआचर्य्यो न प्रप्रंसतिःः।

दति ॥०॥२॥ ०॥

२९ मोभिलौय [३प्र. २८]

व्रतन्तु भूयः ॥ ३॥

ANS: पूर्वेषां पक्षाणां व्यवच्छेदाथः। कथन्नाम ९ संवत्सरमात- पत्ते ad भूयो बहतर भवति न gas ag । किमनेनोक्तं भवति ? एतदनेनोक्तं भवति । येऽप्यव्राजियता wat वच्छन्ते,--“अनियमो- वा कष्णसथानासनपन्यमकेषु""- इति , तेऽपि वाधिकव्रतचरव्यायकष नियमेनानुष्ठेयाः , प्रूवषु तु पत्तेष्वनियम एव-इति । तुशब्दो विशेषार्था ar; संवत्छरनव्रतचय्ापक्ते विश्चेषेण faaka वदुतरं aa भवति- इत्यत्रापि पूव॑वदेवार्थः । अन्येतु तु शब्दं Sat मन्य- माना वणं यन्ति,-- यस्मात्‌ ““तिषठेदिवा, आसौत नक्तम्‌" --इत्येव- मादिविषमघन्भ्रवच्छात्‌ दुरनुषटेयं बहकालमेतद्तं , तस्मात्‌ संव- त्रमात्रसनुश्यम्‌--दत्येकेषां मतम्‌--इति॥०॥३॥०॥

fa a एव कञ्चित्‌ संवत्सर पक्तेऽप्यधिरक्रियते १ न! कस्तद ? उच्यते |

प्व शवे च्छ तामहानास्नाः ॥ ४ ॥

qa :--बहवचनात्‌ पितादिभिः fafa: पुरुषैः, यथोक्घत्रतचर्य्या- पू ¢^ . tm 0

वक माचाव्येस्यानुगमनं Rafsaerarnsaaafatar: शता शेदभ्रवन , तटा खल्वसौ संवत्सरपक्तेऽप्यधिक्रियते , न य एव कश्चित्‌ nous tog

अथापि रोरुकिबराद्मशं भवति ॥ ५॥

अय एतस्मिन्‌ महानाज्िकव्रतविषये रौरुकिन्राह्मणमपि भवति, -- व्रतचव्याप्रोचना्थैम । (आमामान्तं सूत्रम्‌) ॥०॥५॥ ° ॥

[39 8a} रद्यम्‌वम्‌ | ९३

कुमारान्‌ हस्म वे मातरः पाययमाना As we |

ह वे--इ्यनर्थकावैतिष्ःर्थकौ वा निपातौ । कुमारान्‌ उर्सङ्क- गतान्‌ स्तनन्धयान्‌ , स्तन्यं पाययमाना मातरः area gafaan faa) स्म--दइत्ययमपि वाऽनर्थक एव निपातः ne we on WaltA gaat व्रतं पारयिष्णवीो भवतति yon हे पुतकाः, शकरोणां महानास्नौनामध्ययनाये यदेतद्रतम , तस्य पारयिष्णवः समापयितारो भवत युयम.। अनया अस्मदाशिषा महानाचिकत्रतष्य पारं गन्तुः समथा भवत,-- इत्यथः । इतिः MAUNA: ॥ ० ॥७॥०॥

weal महानान्निकव्रतघर्रानाह ,-

ताखनु सवनसुदकोपस्यशनम्‌ ॥ ८ ॥

arg matty विषये--महानामिकव्रते--श्त्येतत्‌ | तासु watty

अधोयमानामु--इति afar श्रनुसवनम्‌--सवनमनु aatt- £ 0 $ 9 ४५

छत्यानुसवनम--विसन्यभिव्यधः | salud खानं कत्तव्यम

॥ ०१८ ॥ ° ॥ नानुपस्पुश्च भोजनं प्रातः ॥ € ॥

TAU अस्नात्वा प्रातर्भोजनं न Haar, प्रातःश्ब्टो दिवाव- चनः । Vanguard पुनरुच्यते ,--अनुपस्पश्य प्रातर्भोजने दो- षातिशयप्रक्ना पनार्थमुपस्पश्स्यावश्यकत्वो पदेभाथच्च won ete ॥

सायसुपस्पुश्चाभोजनमासमिदाघधानात्‌ ॥ १०॥

22 गोभिलैयं [३प,.२ख. 1

उपस्पृश्य स्नात्वा w सभिटाधानात. समिदाधानपय्यन्तं सायमभो- जनं कन्त व्यम्‌ | सायं शब्दो रात्रिपरः॥०॥१०॥ ०॥ कष्य वसतः ॥ ११ ॥ ay भेचकं वस्तं यस्य सोऽयं कष्णवस्तः, भवेत्‌--इति सूत्र NTA Won ११॥ ° ॥

AMAT ॥ १२॥

भवेत्‌ । केनाप्य पायेनं ॥ १२

आचार्य्याधौनः ॥ १३ ॥

भवेत. । sata पुनरुच्यते, अतिश्येनाचाखघोनंत्वप्रन्नापनाः यम. RIAA ९ व्रतक्याप्याचाय्याविरोघेनेव HUA , माट- पिढशचरूषाऽप्याचायानिषृटेन न कत्तव्या--दति । तथाच मनुः । “a चानिखष्टो गुरुणा खान्‌ गुरूनभिवादयेत्‌" | इति । भ्रथवा । भ्रधन्भ्रचरणादन्यताचार्व्याधौोनलं FARA, इड पुनरधन्धसंयुक्तस्याप्याचाय्योटेशस्य परिपालनमनुखिष्यते--श्तिन किञचिदनुचितम.। ्राच्खेनानिखष्टो ब्रह्मचारी खान्‌ गुरून्‌ नाभिवादयेत्‌--इत्यपि gada गताथमितिबोदव्यम । अतएव मनुना गुरो वस्तो ब्रह्मचारिणः सामान्यत एव तदभिहितम, ॥०॥ १२॥ ° ॥

अपन्यदाये ॥ १४॥

पन्थानं दात्‌ शौोलमस्येति creat स न भवतीव्यपन्यदायी भवेत्‌ । येषामपि ,--

[३प्र.२ख.| णयखचम्‌ | ५५

चक्रिणो anatase रोगिणो भारिणः सख्याः । Bana च रान्नश्च पन्था देयो वरस्य चः) दूत्य वमादिखत्यन्तरेषु पथोदानमुपदिष्टं, तेषामपि प्या न देयः- इत्यथ : ॥ ° ॥ ६४ ॥ > ॥

तपसौ ॥ १५॥

भवेत्‌ । व्रतस्यापि तपस्वत्‌ पुनस्पादानं त्रतव्यतिरिक्मन्यदण्यु- पवासादिकन्तपः कुादिलेवमथम्‌ । श्रथवा । ^'्तपौ विशेषे स्वि विभ व्र तैश्च विधिरेशितेः" । efa मनुना व्रततपसोभंदेनोपन्धासात्‌ AMA व्याख्यास्यामः | तपसी --चान्द्रायणादितपो विशेषवान्‌ , sfeadaarfequaat- वित्रैषवान्‌ वा भवेत्‌--इति । यद्यप्येतदपि,- ""सत्नियम्येन्द्रियग्रामं तयोद्धाथेमा मनः”? | दूति मनुना , “खयमिन्द्ियमोचनम्‌-इत्याचार्ययेण च गुरौ- वसतो agafia: सामान्यतोऽभिहितम्‌ , तथाप्यत्र पुनर्पादानं

व्यतिरेक टोषातिशयाधं त्रतवैगुखयाधं वा ॥ ० ॥ १५॥ ° ॥

fasfeat ॥ १६ tt दिवा अनि , तिरेत्‌ erqaget भवेत्‌ नोपविेत्‌ न च पय- येत्‌ - अन्त सम्योपासनादेभित्ताचय्यातश्च ॥ ° ॥ १६ ॥ ° ॥ Waa नक्तम्‌ ॥ १७॥

न्तं रात्रौ, wala र्पविश्रित्‌ न wate न वा तिष्ठेत्‌ ॥*॥१७॥।०।

४

Mawes [३ qo 2@.|

qufa च नोपसर्पच्छन्नम्‌ ॥ १८ ॥

वर्ष॑ति uma, ea मनुष्यैराच्छादितं ग्टहादिकमित्येतत्‌ | नाप- सर्पेत्‌ न॒ गच्छेत्‌ न प्रविशेदिति यावत्‌ । कियन्तं कालम्‌ ? यावन्न वर्पापशमः । कुतः १ वषंति,- इति वत्त मानवदुपरेशात्‌ | स्मौ निया गहाय पसर्पणप्रतिषेधात्‌ हत्तमूलमुपसपतो- (पि न दोषः-इति वणयन्ति। चशब्द्‌ादषेणसन्भरावनायामपि सडोपसर्पणं निषिध्यते, अथवा amerefa च वायौ नो पसर्पे च्छन्नभिति Tea, wzwerafeag वेत्यपि न निष्क्रमेत्‌) कस्मात्‌ ? नोपसपेदितिकरण्ात्‌ । वडहिरवसखतख्ं खल्वेतत्‌ सम्भवति । न च warfare प्रमाणं पश्चामः। अन्ये पुनरध्याडाररसिका व्याचक्तते,--वषेति निष्करामेत्‌ , न पुनः प्रविज्ेत्‌-इति॥ ० ॥ १८॥०॥

वषन्त बरु यादापः Mae दति ॥ १९ ॥

waa वा अहनि रातो वा यस्मिन्‌ कस्मिं्ित्‌ काले ane usa त्रुयात्‌ - आपः way इति waa सोऽयं वषस्य MTA RASA ARIUS: स्यात्‌ । तावतैव WAITS क्तत्वात्‌ t न तु सन्सतवघं सौनःपुन्धयेन मन्तासि प्रमाणाभावात्‌ | उस्रमन्वदय पाटोऽप्यनेनेव व्याख्यातः ।

प्राह | वषन्तमिति वत्त मानवदुपदरेशात्‌ यावदषं चैनःपुन्येन मन््रपाठोऽवगम्यते। waa वषति च नोपसपंत्रच्छम्‌"--इत्यय-

[33.2]. TIAA | २७

मपि निषेधोवधप्रारश्न एव स्यात्‌ परतस्तु च्छन्रोपसर्पशेऽपि न दोषः स्यात्‌-इति। उच्यते। नैतदेवम्‌ । वत्तमानवद्पदे- asta “तिष्ठन्तं ua ॑प्रयजतिः-इत्यादिवदव्ापि सक्लदेवानु- sit वखंयितुमुचितम्‌ । ‘aaa क्ते aa: शास्रार्थः इति न्यायात्‌ । अन्यथा तिष्ठन्तमिति वत्तंमानोपरैेशात्‌ प्रयाजस्या afe: स्यात्‌ । वंति च नोपसपे च्छन्रम्‌”- इत्यत सपमीनिरेश- त्तस्य निषेधरूपलाञ्च यावत्‌कालभाविल्वम्‌ । कलच्ञाधिकरण- न्यायात. ¦! तस्माद्‌ यघोक्तएवाधः ॥ = MLE ॥ ° ॥

विदयोतमानं ब्रूयादेवएद्पराः खलु wal भवन्तीति ॥ २० ॥ ऋज्वथम्‌ Wow Roel

WAIT ब्रूयान्परह्यामहान्‌ घोष इति ॥ ९१॥ स्तनयन्तं गज्जन्तम्‌ ॥ ०॥२१॥०॥

न सवन्तोमतिक्रामेदनुपस्पशन्‌ ॥ २२॥

सखवन्तीं निन्नगामनुपस्पयन्‌ SAAR | वत्तंमानसामीप्ये वन्न- मानवद्पटेणः । नातिक्रामेत्‌ । सखवन्तौमतिक्रमिष्यन्‌ ararsfa- क्रामेदित्यधः। तथाच सरणम्‌ |

“qa पितुन्‌ देवान्‌ नदौपारन्तु न व्रजेत्‌” । दूति तदनेन खानमप्यधात्‌ सिद्धयति aa, 'स्लालानवच नदीं तरेत्‌" इति वचनान्तरम्‌, तदस्मच्छाखिव्यतिरिक्र fanaa |

श्य गोभिलौयं [Ra Ree}

WT) प्रमाणस्योभयथा दणनात्‌ वत्त मानसामीप्यमप्युभयधेव व्याख्येयम्‌ । सोऽयं विकल्पः ,-क्नाल्ला वा सखवन्तोमतिक्रामेत्‌ , भतिक्रम्य वेनां तत्रैव च्रायात्‌-इति॥०॥२२॥५०॥

न नावमारोडेत्‌ ॥ ₹३॥ WAI सूतम्‌ ॥ ०॥२७॥०॥ प्राणसटशये तूपस्पृश्यारोहेत्‌ ॥ २४ ॥

नावारोहणमङुव्वेतभोरव्याघ्रादिभिः प्राणसे शये --नावारोडणम- न्तरंण सरवन्त्वतिक्रमे प्राणसंशये सम्भाव्यमाने वा,--उपस्परश्य खात्वा नावमारोदेत्‌ | तु--दत्यनधको निपातः ॥ ० WRB No ॥

तथा प्रत्यवरुद्ध \ २५ ॥

प्र्यवरुद्य नावोऽवतौय्ये , तथैव उपस्पृशेत्‌ ख्रायादित्यर्थ; ॥ „ ॥ २५॥ ० ॥

कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ तिषवणोपस्मर्णादयो aes नोदकाश्चया- एव wal महानाज्िकाव्रते विधीयन्ते १ उच्यते |

उदकसाधवो हि महानाम्रा इति y २६ ॥

हिशब्दो यस्मादर्थे । इतिः प्राकाश्ये), उदकं साघु wis यासाम्‌ , उदकंष॒ विषये area: कुशला feat वा यास्ताः खल्विमा उ द्गसाधवे SERIA: RAM | यख्मान्महानाखरय उदकसाधव- इति प्रसिद्दं , तस्मात्तटौयव्रते बाडइल्येनोंदकाश्चयाणां धर्माणां दधानं युक्मित्यभिप्रायः॥ ०॥२६॥ ० ॥

(39. रेख. | TUAAA । ९४

AMRIT महानान्रास्तस्मात्तदोयत्रतमाचरतः फलमपि तदनुरूपमेव भवति,-इत्याह,-

एवं खलु चरतः कामवर्षौ पज्जन्यो भवति ॥ २७ ॥

खस्वित्यनर्कोनिपातः । रखवसुक्त प्रकारेण व्रतं चरतः, पज्जन्यः इन्द्रः, कामवर्पीं भवति । काम्यन्ते दति कामाः, तान्‌ वितं Wa यस्य स खल्वयं aaa waa i यत्‌ किञ्चिदसौ कामयते तत्तत्‌ waar वषति सम्प्ादयतौव्य्थः | WAT) पञ्जंन्यशब्दो- मेघवचनः | यतर यत्र यदायदा वा रसौ वषं कामयत, aa aa

तदा तदा भेषोवषेति- इति वाक्च; ॥ ० ॥ २७॥ ° ॥ अथेदानौं नियमवाइूल्यात्‌ दुरनुष्टेयतवं व्रतस्य मन्यमानः परम- दयालः खल्वाचायः केषु चिर ष्वनियमसुपदिश्ति,-

अनियमो वा ऊष्णष्यानासनप्न्धभक्तेषु ॥ २८ ॥

छष्णवस्तं , दिवा ऊर्दावस्थानं , रात्रौ आसनमुपवेशनम्‌ , पथोऽ- प्रदानं, कष्णभक्षम्‌ --इत्येतषु अनियमो निवमाभावो वा। विकल्पेनामीषामनुष्टानमित्वथः ॥ ० ॥ रर ॥ ° ॥

रुना महानान्नीनां श्रावणकालसुपदिदि्ुरिदमाह —

aaa चरितै सो्रौयामनुगाप्येत्‌ ॥ २८ ॥

तीये व्रतभागे चरिते, - व्रतस्य ठतौये भाग चीखें सतौत्यथं: | श्तोतीयाभेका मजुगा पयेत्‌ ब्रह्मचारिणे Bragerava: ॥०॥२८॥०४

३० गोभिलौवः [३ष. २ख., }

एवमि तरे Tata ॥ ३०॥

ण्वमनेन प्रकारण इतरे अपरे अपि हे स्तोजोये अनुगापये- दित्यनुवर्तते | तथाच व्रतस्य एकस्मिन्‌ ठतोयभागे चौणं एकाम्‌, अपरस्मिन्‌ aaa चोरे अपराम्‌ , अन्यस्छिन्‌ ढतौयमागी चीरं चान्यां स्तोतौीयामनुगापयेदिव्यथेः ॥०॥ २० tel

सर्व्वावाऽन्तं सव्वस्य ॥ ३१॥

सन्ध्य AAW वा सर्व्वः Wala: युगपदेवानगापयेत्‌ ॥ ० ॥ ३१ ॥ ° ॥ VATA कालमनिधाय प्रकारमाह,-

उपोषिताय संमोलितायानुगाप्येत्‌ ॥ ३९ ॥

वाग्यतो न qata निरात्रमद्ोरात्री वा-इति वच्छमाशेन विधिना उपोषिताय क्रतोपवासाय, datfaara परिणडान्षाय ब्रह्मचारिणे अनुगापयेत्‌ Wo ॥२२॥ ०॥

. श्र ५१५, * £ १ कथं पुनब्रह्चारिणोऽचणोः परिणहनं HUN? ATA |

क८समपां पुरयित्वा wales: Ret इस्ताव-

वधाय प्रद्तिणमाचा्योऽहतेन वसनेन ufcaga

॥ 33 ॥

कंसं कांस्यभाजनं अपां पूरयित्वा , अहबदईयित्वा , स््वोषधीः Ral स्वश्च ता ओषधयश्च at: सव्वोषधौः ,—

L309 २यख. | गह्यखवम्‌ | ३१

न्रोहयः शालयो सुद्रा गोधृमाः सषेपास्तिलाः । यवाश्चौषधयः सप्त विपदोघ्नन्ति धारिताः”,

इति क्मव्रदौपोक्रलक्षणः ateret: सप्त, क्रत्वा, —suferatq कंसखितास्वेवाप्षु सथापयित्वा , ताखेव सर्वो षधिमिश्राखप्षु इस्ताववधाय ब्रह्मचारिणो हस्तौ निमज्य , प्रद- fay यथा भवति am अहतेन वसनेन ब्रह्मचारिणोऽज्तिणो आचाय्यः परिणद्ेत्‌ परिवष्टयेत्‌ । एवन्तावत्‌ निमनहस्तः परि- Waal वाग्यतो ब्रह्मचारो अरण्ये तिरात्महोराच वा उपव- सेत्‌ । तत उपोषिताय वाम्यताय तथैव निमम्नदस्ताय परिणदा- ara ब्रह्मचारिणे अरण्य एवाचार्ययोऽनुगाप्रयेत्‌। अयन्तावदेकः पत्तः ॥ ० ॥ ३२ ॥ ० ॥ अयश्चापरः पत्तः -

परिणडनान्त वाऽनु गापयेत्‌ ॥ ३४ ॥

परिणहनस्यान्ते भवसामे तदनन्तरभित्ये तत्‌ | पूवंत्राप्येतदविश्चेषात्‌ परिणहनान्त एवेति व्याख्येयम्‌ । तदानीमेव वा sama | एतस्िन्नरपि wa वाग्यताय fanaa परिखचाक्षाय अरण्य एवानुमापनं भवति , किन्तु अ्ननुपोषिताय ,--इत्येतावानेव fa- शेषः । ततश्चात्र UA अननगापनात्‌ पश्चादुपोषणशं प्रत्य॑तव्यम्‌ | इस्तोन्मज्जनोल्या नचंक्रमणानि तु स्लानसम्योपासनमूतपुरोषकरण- मन्तरेण न कत्तव्यानि। परिणडनसखंससत ततापि न कर्तव्य एव । तथा चोक्गम्‌ ¦

“a eqasamaia are स्नानादिकं विना) प्रल्तिसतब्रहनलत्यागस्तत्ापि न भवेत्‌ कचित्‌" |

इति ॥०॥२३४॥ ° ॥ यदि उपोषितायानगापनं यदिवा अनुषोषिताय, उभवयधा,प्युपं वासोऽसत्येव | श्रतस्तददिधिमाइ ,-

परिणो वाग्यतो न भुन्चौत चिराच्रमहोरात्रौ वा ॥ २५॥

तथैव निमम्नहस्तः feat वाग्यतो ब्रह्मचारी अरण्ये नि- वसन्‌ चिर्ं-तौणयहोराच्रणि न भुक्लोत। तिरात्राशक्तौ अहोरात्रो वा न yatta. sea राचिश्च ग्रहोराची-अहो- राचमित्यथः। Waar उपोषितायानुगापनपक्ते अन्‌ गापनात्‌ प्रवसुपवासः,-"उपोषिताय संमोलितायान गापयेत्‌"- इत्यनेनैव प्राप्तः | तस्मादनु पोषितायानुगापनपत्त एवान्‌ गापनात्‌ परसु- पवासविधायकभेतत्‌ सूतं वण्नोयम्‌ । ्रस्यामपि वर्णनायां प्राक्रनोऽप्यपवासः विराज्रमहोराचं वा वो्व्यः। wena? श्रसप्मादेव दश्रनात्‌। ate निवखन्‌- दति कुतो व्याख्यायत ? उत्तरसूत्रानसारात्‌ ॥ ° ॥ २५ ॥ °॥

यदि व्याघ्रादिभयादरण्यं च्रिरात्रमहोराचं वा निवस्तं न शक्यते, तदा किं कत्तं व्यम्‌ १ sad |

अप्िवाऽरण्ये तिषदाऽस्तमयात्‌ ॥ ३६ ॥

[RR a. | गद्यमत्रम्‌ | ३३

अपिवा अधवा, रास्तमयात्‌ श्रा भ्रस्तंमयात्‌--भ्रस्तमयपय्यन्त- मित्येतत्‌ । तावन्तः कालभरण्यं fata रात्रौ तु ग्राम एव

॥ ० ॥ २६ ॥ ° ॥

भ्वोभुतेऽरण्येऽग्निमुपसमाधाय व्याद्तिभिहत्वाऽचै- न मबेक्येत्‌ ॥ ३७ ॥ |

va: यनागतदिने भते, प्रभाते sa —ezag: | अरण्ये अभ्निसुप- समाघधाय,-इ्युक्ताथम्‌ । प्रक्तत्वादरण्छे प्रापे पुनररण्यग्रहणं ग्राम- निवासपक्तेऽप्यरस्यं गतव वे तत्‌ कन कत्त व्यमि्येवमर्थम्‌ । व्यादृतिभि- दत्वा, द्रष्यानादेशादाज्येन,- इत्यथः | इला,--इत्यवचने भना- देणात्‌ पुरस्तचेापरिष्टाच्च होमः प्रप्रीति, sat इत्वा- इत्यक्तम्‌ | व्याहृतिभि रितिवचनं maa | waa? व्याहृतिभिरहत्वेव एनमवेचंयेत्‌ , न तु तन्वस्षमापनमपि क्षला,- इति i एवमेके । व्याद्तिभिरितिवचनं परिसंख्यानाथम्‌ । तेन ल्िप्रहोमः स्यात्‌ । एवमपरे | WAM: पूर्वमकताधः | होमानन्तरमध पूवप्रकतभेनं ब्रह्म चारिशं wager । wave ्रानन्तय्धार्घोवा । तद- awa: । व्याहृतिभिदत्वा sa भ्रक्िपरिण्हनमोचनानन्तरमेन- मवेत्तयेत्‌- इति ॥ ° ॥ २७५ °॥

किमवेक्तयेत्‌ १ तदाद —

अग्निमाज्यमादिल्यं ब्रह्माणमनडवाहमन्रमपो- दधोति॥ इट ॥

५

३8 मोभिलैत्यं feyra@l

saataya शयेत्‌ । भग्यादयः afaar: । ब्रह्माणं विप्रम्‌ । ब्राह्म समितिपाटे व्यक्त एवाथः । श्रसमासकरणात्‌ एक्‌ परथगवे्चणम्‌ ॥ ० WRT HOT

किन्तु लौ मवे्तयेत्‌ १ न । कथन्सहिं ?--

सखरभिव्यस्यं ज्यो तिरभिव्यख्यमिति ॥ ३< ॥

खरभिव्यख्यमित्यनेन मन्तरेण | मनदेव ARTIS वोदव्यः। कुतः ? परतोऽखख वाग्विस्षगस्ूवणादिदानौीमपि वाग्यतल्लावगतैः। प्रति- दयंनं मन्तावत्तिर्व्याख्याता ॥ ° ॥ ३६ ॥ °॥

किं सक्लदवेक्षयेत्‌ १ a. faafe १-

एवं fa: सर्व्वाणि ॥ ge tt

एवमनेन प्रकारेण प्रत्येकेनेत्यथः। सर्वानि अग््यादरीनि विर येत्‌ । प्रथमेन ata तित्वं बोदव्यम्‌ । सवीणि- इत्येतावति aa मिलितानामम््यारीनामके्तणमप्याशद्नीत क्िदित्येवं शब्दनिद शः

क्रियते। wad, स्वाणि- शति शक्यमवक्तम्‌ , एवमित्येतावतेव

तम्‌ , waar. उच्यते! एवं चरिः--दइत्येतावति ad afafea- तरस्य मन्तस्येवेवमा परामशोश्न्तस्येव fa: पाठोऽवे्तणन्तु सल्- देव ,- इत्यपि waamer कदाचित्‌ कस्यचिदिति तां निर- सितं सर्वाणौत्याद । सर्वाणौ त्यनेनाग्यादौनामवगमात्‌ प्रत्यासत्या तदन्विताया एवावेक्चणक्रियाया वाराभिधानं लिरिव्यनेन स्यात्‌,

म मम्सपाठक्रिथायाः॥०॥४०॥०॥

a 4 त Tas = tla

ee to

rea, २ खः] गद्यश्चम्‌ | ay शान्ति कत्वा गुरुमभिषादयते॥ 8? i

शान्तिं लत्वा,- इति सिद्धमपि पुनरशष्यते mara तेन वाम देव्यगानान्तमिदानोमाचायः कुर्य्यात्‌ । तदनन्तरं ब्रह्मचारी गुर्‌- मभिवादयते ¦ व्थाख्यातः क्राव्र्या्धः पूर्वापरीमावमावम्‌ । waa | ब्रह्मचारौ सखयमेव शान्तिं कला गुरुमभिवादयते। सेयं शान्तित्रनापवगविहिता। भतएवानन्तरं दल्िण्ासूवण- सुपपद्यते ! स्धालौपाकादयश्च व्रतान्तकनत्तव्या एव । Wala वा शन्तिरिह विश्नीयते,- इति न किञ्चिदनुचितम्‌'॥ ° use non योऽयं गुरोरभिवादः — ‘

ase वाग्विसगः 11 ४२॥

परस्य ब्रह्मवारिणः परि्हनात्‌ प्रभृति वाग्यतस्यासौनस्य ॥ ०॥ ४२ ॥ °"॥

अनडवान्‌ RSA वासो AT इति दक्विणाः॥.४३॥

अनड्वान्‌ बलवद: । कंसः कांस्यभाजनम्‌ | एतच्ानडतृतरि- धावुक्नतवा्तगमृ ल्यरूपमिच्छन्ति । वासो वक्षनम्‌ । इदमपि पूववत्‌ । वरो मौः। तथा चोक्घम्‌ |

"(मौ व्विखिष्टतमा विप्रैव्वटेष्वपि fanaa |

न्‌. ततोऽन्यदरं TAMAR AL उश्यते” |

3d गोनिलोये [34 २ख.]

दति) इत्येता महानाज्ििकत्रते चायस्य efam भवन्ति Non ४२ ॥ ° ॥

faa एव स्तोतोयाः, दक्षिणाञेमाश्चतस्र उपदिश्यन्ते) कए पनरतर गतिः १ उद्यतं ।

WIR विकल्पः ॥ 88 ॥

प्रथमे द्रव्यदये विकल्यो gear: | तस्मात्‌ प्रथमायां स्तोत्रौषायां श्ुतायामनडान्‌ कंसो का efau, दिनीयायां वासः, ठतौषार्यां वरः-- इति । सेयं मतिः hon ४४ ॥ ° ॥

अआच्छादयेङुरुभिद्येके ॥ ४५ it

महानाज्निकव्रतदच्तिणाप्रसावात्‌ प्रासङ्गिकमिदसमुच्यते। येषां ब्रता- नां त्रातिकोपनिषदिकादित्वानामन्ते दक्िणा न सूचिता, सेषु गुर- माच्छादयेत्‌ प्रो शयेत्‌ | यावता वसुना गुः प्रीयते , तावदल्य- ` मपि किचित्‌ दक्तिणा भवति-डइव्येके ्राचाव्या मन्बन्तं । wae ग्रहणम्‌ , "तत्‌ प्रमाणं वादरायणख्" इति वत्‌ एकानाचार्ग्यान्‌ gafaq arti मतं पय्युदसितुम्‌। तदिदभेकीयं मतमाचार्यं स्याप्यनुमतं Wey । तथा चोक्घम्‌ |

“Sai व्रतानानन्तेषु द्तिणा नाभिधीयते | वरस्तत्र भवेदानमपिवाऽच्छादयेह्‌ रम्‌" | इति । warefa कारणात्‌ उपनयनत्रतान्तेऽपि Mia दिशा

[8 2a! TIAA | ३७

ara | श्रन्ये तु,-महामाजिकव्रत एव यथोक्षदटच्िणाया wait सूत्रमिदं योजयन्ति ॥ ° ॥ ४५ ॥ ° ॥ प्रासङ्किकमभिधाय महानाज्िकव्रतशेषमेवानुसरति,-

US: ्थालौपाकम्तद जुदहयाटचणसाम यजामड- इशछेतयर््चा सदसस्पतिमह तमिति वोभाभ्यां वा॥४६॥

न्द्रो रेवता aw सोऽयमैन्द्रः, खालोपाकः। तस्य जुहयादेका- माहतिमिव्यर्धः । तस्येत्यवयवलक्तणा ost) तेन सवं तत्वं न

RAIMA) केन मन्वेण जुहुयात्‌ ? ऋचं साम यजामहे-श्त्ये- लया Wal | सदसस्पतिम्‌ -इव्येतयावा। उभाभ्यांवा च्राभ्या- सृगभ्यां मिलिताभ्यासिल्यथः ॥ ० ॥ ४६॥ ° ॥ तदिदमन्यत्राप्यतिर्शिति ,--

अनुप्रवचनोयेष्वेवम्‌ ॥ BO tl

अनु पश्चात्‌ त्रतान्ते- इत्येतत्‌ । प्रवचनं प्रक्षतग्रन्धश्रावणं येषु व्रतेषु क्रियते, तानि खल्विमान्नुप्रयचनौयानि गोदानादौनि व्रतानि भख्यन्ते । तेषु अनुप्रवचनोयेष सव्वेष्वेव व्रतेषु , एवम्‌-- अन्ते Te: शालौपाकस्तघ्य जुद्धथादित्यतिदिश्यते। सव्वेेति पराचौन- मत्रापि daa मध्यपटठिनसखय विशेषाभावात्‌ । अनुप्रवचनौये- ष्विलिकरणाच्च उपनयनव्रतान्ते न भवति Te: ख्ालोपाकः। कुतः १ तस्य सदप्रवचनीयत्वात्‌।, faa तदन्ते arfaaae- भेवतोत्यवोचाम ou ४७॥ ° |

Saal सकनव्रतान्तमेवाधिक्लत्य किञ्िदुपदिणति,-

$x गोभिल [३प्र. २ख.}

सबव्वज्राचारिषं तदशकं तेनारात्छमुपागामितिः मन्त विशेषः ॥ ४८ i

सवत्र सर्वेषु व्रतान्तेषु | इति,- भयं, मन््विथेषः क्ष्यः । कः पुनरसौ ? saad यव चरिष्यामिः--ष्ति पदं, aa चारि षम्‌ः--इति पदं away, अचाषम्‌'--इति पाठान्तरम्‌ । एवं यच तच्छकेयम्‌ः--इति पदं, aa 'तदशकम्‌'-- इति , aa 'तेनदयासम्‌'--इतिषदं, तत्र 'तेनारात्‌सम्‌ः-- इलि, aa ‘sa fa’ --इति पदं aa 'उपामाम्‌ः-- इति । सवेत्र,- इति करणादुप- नयनव्रतान्तेऽप्ययं fate: स्यात्‌ । कुतः १ सवं ्रग्रहणस्तैवमथ- लात्‌ | WIM तदनर्थकं स्यात्‌ । अनुप्रवचनोयेषु--इति खल्घः- नुवत्तंत एव । तस्मात्‌ सह ग्वचनोयस्यापि dae ada. ग्रहणम्‌ | |

स खल्वयं होमख होमात्‌ परतः खिष्टक्ब्ोमाच् पूवं स्यात्‌ | कसमात्‌ १ AVA परतः सूत्रशात.। प्राक्‌ facHa w- वापः--इति वचनाच | द्व्या नुपदेशा दाज्यदरव्यकश्च स्थात्‌ । aa ब्रह्मचारिणां saa aA वचनाभावात्‌ खवाहान्तानामपि ोमदैवत-इत्यादौनां होमादशनात्‌ -दइति सरलावंनम्‌ । तदसङ्गतम्‌ | जपेऽपि वचनाभावख्या विशेषात्‌ । “wa व्रतपते इवि दत्वा"-- इति gaa होमकरणतया सूतितानां मन्ताणां अचारिष- भित्यादिपदोदमावसूत्रेन होमस्यावगतेश्च । त्रतारश्भे होमवत्‌ व्रतसमाप्तावपि होमस्य व्णयितुमुचितत्वा्च । एवञ्च, समवत्तं न- मध्ये एतद्धोमाभिधान भवदेवस्यासङ्गतम्‌ । कुतः? त्रतान्त-

[ इष. २ ख. | गद्यम्‌ | ३६

विहितल्वारस्य । WR समावत्तनस्य | व्रतश्चरिष्यामौ- ma, 0

त्यादेत्रेतारम्चकत्ववत्‌ व्रतमचारिषमित्यादैरपि त्रतसमाधकतया

तस्ये वान्तताया वक्तमुचितलवाश्च ॥ ० ॥ ४८ ॥ ० ॥

आम्नेयेऽज Bee मेषो गोः पावमाने waefaar: ॥ 8 ॥

waa देवगर्वणि श्राविते अरजो दल्िणा ्राचाय्यस्य te देव- पर्वखि श्राविते Aa: । पावमाने देवपवंखि श्राविते गौः। एव मेता: पव॑दक्तिणा; ,-पवणामध्ययनायं दक्तिणाः पवदच्लणाः Sat) सामय्याद्रोदाननव्रतान्ते एतादल्िशा भवन्ति, भध सुखावबोधाधं waar: प्रदश्यते। उपनयनव्रतान्ते सावित्र खसः | चरषोमात्‌ परतः खिष्टक्षतख प्राक्‌ अमे व्रतपते त्रतमचा- रिषमित्या दिविश्चेषसुक्षा पञ्चभि न्तैराज्येन होमः! कन्भ्रसमापो मटच्ति्ा | नान्दीमुखशाइम्‌ । कग्ान्तकरणम्‌ । Meas पुन-

ङपनयनम्‌ | व्रतान्ते Waa TAMA देवपवंणां समस्तानां सागराच्चाश्रावण्म्‌ | शन्द्र्सः। तस्य च यथोक्तरौत्या होमः । अत्रापि प्राक्‌ favaa:, wa व्रतपते व्रतमचारिषमिल्यादि qaawia: | ami भरजगीभेषद्तिणादानम्‌ । पुननान्दोसुखखादम्‌ | arfa- aI पुनरुपनयनम्‌ । उसरोत्तरव्रतचयाकाले पवपूवव्रतान्त- श्चा वितस्याध्ययनम्‌ । एवं सवषु व्रतेषु दरश्व्यम्‌ ॥०॥४< ॥ ° ॥ अवसिता प्रासङ्गिकीकधा । महानान्िकत्रतश्चैषमेवेदानोमनु- व्षौमहे ,-

go ग) लयं [ इ प्र. २ खे.)

प्रेत्या चाय्य८ सपरिषत्कं भोजयेत्‌ ॥ ५. ॥

TAT अरण्यात्‌ प्रत्यागत्य, Waa भोजयेत्‌ । मिभेकाकिनभेव १ न । सपरिषत्कम्‌ । ay परिषदा वत्तते--इति सपरिषत्कस्तम्‌-- fawatafeafaaa: । सपषेत्मिति पाठेऽपि aGara: wien

सब्रह्मचारिण्योपस्मेतान्‌ ॥ ५१॥

समानं तुल्य awed ब्रह्मणो भदस्याध्ययनायं त्रताचरणं येषां, त- <a सब्रह्मचारिणः सखशाखिनो भण्यन्ते । अथवा । समानं qa- कालं ब्रह्मचय्ये येषां ते खल्विमे सब्रह्मचारिणो भिन्रश्ाखिनोऽ- प्य च्यन्ते | तांश्च उप समोपे समेतान्‌ भोजयेत्‌ । यत्र खयं ब्रह्म- चमाचरति तत्मौपे भि्रगुरवोऽपि ये ब्रह्मचारिणः समेताः स्यः, तानपि भोजयेदिव्यथंः। उपसमेतानितिकरणात्‌ं भिन्नगुरवोऽपि लभ्यन्ते wo Wee wen

BABA महानालिकेने वानुगापनकल्पो व्या- ख्यातः ॥ ५९॥

च्येष्ठसाम््रो ऽनुगापनकस्पोऽनुगापन विधिमदानास्निकेनेवानुगा चन-

विधिना व्याद्यातः,- इति gata सव्यैमतिदिश्यते | ननु तीणि तावत्‌ च्येडसामानि पचन्ते, तत्‌ कथमत व्येष्ठसाम्नः- शूत्येक- वचनम्‌ १ उच्यते जात्याश्रयणात्‌ त्रयाणामपि च्ये्ठसाम्ना- मेकस्याखचि गोतलाभिप्रायादा एकवचनम्‌--षश्ति न ete: ॥ ° ॥ ५२ ॥ ° ॥

(3a2 ख.) VUYAWA |. ३१

aaatta निल्त्रतानि waft i ५३॥

aa च्येष्ठसान्ि विष्ये एतानि awarafa नित्यत्रतानिं याव- ह्नोवनमनुपालनौयानि व्रतानि मवन्ति। नतु याबदुव्रतभेव। कुतः ! नित्यशब्दस्ये वमथ्थात्‌ । सन्धथा , व्रतानि भवन्ति--इतये- तावति कतैऽपि व्रतान्तरसूवितानामिवामोषामपि यावद्व्रतमनमु- पालनं स्यादेवेति निव्यपदमनर्धकं स्यात्‌। शमावसंनोच्चर- भाविनः शूद्रोपयमस्य निषेधाच्च । नित्यधश्भाः- दत्य्लत्वा नित्य- व्रतानि ,-डइतिकरणशाचचैवमवगन्तव्यम्‌ । aa fe यावदुत्रतमनु- डेयत्वमभिप्रेयते, तत्र नित्यधन््माः- दति क्रियते यथा गोदा- नादो ॥०1॥५३॥०॥

न शुद्रामुपेयात्‌ ॥५४॥

शूद्रां Neeq । “aval ब्राह्मणस्य भाव्या भवन्ति faa द चेका चेतरषाम्‌ः--ईति शूद्रोपयमश्यापि sara प्रतिषिध्यत

ton ४४ ॥ ° ॥ न ufaaiod भुञ्चोत ॥ १५॥ WTA सूतम्‌ ॥ ०॥५५॥ ° ॥

एकधान्यमेकदेशमे कषस SY THAT ॥ ५६ ॥ ९

४९ गोभिलौय [sy २ख. 1

एकञ्च तत्‌ धान्यञ्चेति एकधान्धं वर्व्जयेत्‌। यख्िन्‌ 22 याजि धान्यानि भवन्ति aa तषां anita वज्नयेत्‌ - कदाचिदपि न भुश्लीत । एकदेशं वञ्जयेत्‌ । गन्तव्यदेश्ानां मध्यादेकरेपं वञ्जयेत्‌ ,--का्या्थमपि न गच्छेत्‌) way वञ्जयेत्‌ | कापासशाणकोओेयादौनां मध्यादेकं वस्त्रं दञजंयेत्‌,--न जातुचि- दपि परिदध्यात्‌)

एवं वा--

एकधान्यं वञजयेत्‌ ,--एकमेव धान्यं सव्वदा न भक्षयेत्‌ | एक- Qa वञ्जयेत्‌ ,--न यावज्जीवभेकस्मिन्नेव देशे निवसेत्‌ । एक- वस्वभेकवस्तत्वनित्यथः | धन्यप्रधानो निदेशः 1 तदपि वज्जयेत्‌ ।

कथन्नाम ? येष्वपि प्रेतख्लानप्रेतोदकदानादिष्‌, एकवस्वत्वं स्मत्य- न्तरेषु पदि , तेष्वप्येकवस्वत्वं --वऽजयेत्‌ , -एकवासा न भवे- दिव्येतत्‌। wat तु वण्यन्ति ,--अधरीयोत्तरोयमेदात्‌ प्रा्यो- हयोर्वाससोरेकं वासः प्रेतोदकदानादिकालेषु asda ,-- तदानौभमेकवासा भवेदिव्यथः"- इति । तदसङ्गतम्‌ । कस्मात्‌ ? यस्मादेवं खल्वन्येषां प्रेतोदकदटानादिष्वेकवस्ततलं न स्यात्‌ । इष्यत qi aq प्रतोदकदानादिकालेषु-इत्यस्यां वणंनायां प्रमा मस्ति AMISATHA व्याख्या Ne WE Ho ॥

SHATAT RH TTAT ॥ ५७ ॥

जनाश्रयादृडताभिरद्विरुपस्पृओे दाचानेत्‌ | यदा । कलमूतरपुरौषस्व मलदिग्धाङ्गस्य वा यच्छोचं तदिष्ोपस्यश्ः। तदुहताभिरद्धिः

faqysg.] WIA | 8३ `

कुयात्राशयस्थाभिः । स्नानमेव कस्मान्न व्याख्यायते । sae एवं किल वणनायां पुखसलिलावगादहइनमपि यावज्जीवनमस्य fafae स्यात्‌ । तथान्यत्रापि ` नित्यनेमिस्िकवदहिःख्ानमस् न स्यात्‌ । तच्चानिष्टम्‌ । तस्माद्‌ यथोक्त war: । सेयं पूर्व्वा चय्याणां वर्णना न ज्येढसामिकतव्रतचारिष्वेवावतिष्ठते। waar प्येतद विशेषात्‌ । aaa, महानाजिकत्रतचारिणणां, येषामपि पन्था टेवतयाऽनुशिश्यते तेषामपि पथोऽदानवत्‌, भ्रमिदह्ोतिशां तौ्थानभिममनवच व्येडसामिकव्रतचारिणासुदताभिरेवाद्धिः खानं न व्वगाहनमितियुक्तसुत्पश्चामः ॥ ० ॥५७॥ ° ॥

अदेशनात्‌ प्रति न सन्‌मयेऽश्नौयात्‌ ॥ ५८॥

प्राथयमिकोपनयने यदिटमादेयनम्‌ ,-समिघमाघेह्यपोशानः- इत्यादिरूपं , तस्मादादेशनात्‌ प्रभति खन्‌मये शरावादो arat- यात्‌ ;- ज्ये्साभिकाव्रतं करिष्यमाणः! श्रधवा । ज्येष्ठलामिक- qa यदुपनयनं क्रियते, तत्र॒ यदादेशनं समिधमाधेहि- इत्यादिकं, तस्मात्‌ प्रति. इत्यथः ॥ ० ॥ ५८॥ ° ॥

न पिबत्‌ ॥ ५९ ॥

पादेशनात्‌ प्रति aqua न पिबेत्‌ । चशब्दो लु भवत्‌ द्रष्टव्यः । न च चिब्रेदिति ॥०॥५९॥०॥

8४ witty [रप्र २ ख.)

श्रवणादिलयेके ॥ €° tt

ल्यढठसामिकत्रतटतीयभागी चों, व्रतान्ते वा ब्रह्मचारिषे ज्येष्ठ साख्ां यत्‌ ओआवणमाचार्म्येण क्रियते, तस्मात्‌ श्रवणात्‌ प्रति

न सृन्‌मयेऽश्रीयात. न च पिबेदित्येके भराचाय्यां मन्यन्ते ॥ ° ॥ #॥ ६० ॥॥०॥

इति महामषोपाध्यायराधाकान्तसिदान्तवायोमद्ाचाग्या-

लनो चन्द्रकाग्ततकालष्ारश्य कतो गोभिलोयग्ण्द्मसूवभाष्ये दतोयप्रपाटकश्य दितीया खर्डिका॥०।

[syauq] गरद्यखकम्‌ I 5

गोभिलोयश्द्यसते

ह तोयपपाठके Bala खदिका |

गोदानत्रतान्ते देवपव्वैणां खवणविधानात्‌ खवणादूैमेवाध्ययने प्रापे वेदारग्भस्य कालो विधातव्यः। उपाकरण छन्दसां वत्व्यम्‌ | कस्मात ? रवं हि स्मरन्ति। छन्दांस्युपाह्लत्याधी- योतः--इति । भतस्तरिधानाथमिदमाह ,--

प्रीषटपदौए इस्तेनोपाङ्रणम्‌ ॥ १ ii

प्रोढठपदी wigs: | Awa oat प्रीष्ठपदौ । तां प्री uel प्रति । इस्तेन-- इति, “नक्षत्रेण युक्तः कालः" इत्य्‌ | ““लुव विशेषे--इति तस्य लुप्‌ । “aaa च लुपिः-- इति सपम्यर्थे ढतोया | तेन दस्तयुक्ते काले-- त्यथः । स खल्वयं विकस्पः,-- प्रोपदोँ षा इस्तेन वा-इति । कस्मात्‌ ? weve इस्तस्ा- समदात्‌ समुचयानुपपसं : | कथमसश्नवः ? पौणमास्यां सर्व्या- चन्द्रमसोः परमविप्रकषे-नियमात्‌ । तथा चोक्ञम्‌ “Aa: परमो विकषेः शूग्वाचन््रमसोः सा पौर्णमासी - दति । हस्तयुक्तकालो- ऽपि भाद्रपदशुक्तपश्च एव ग्राह्यः कुतः १? उपस्थितत्वात्‌ । भथवा । प्रोपदस्येयं fafa: प्रोष्ठपदौी तिथिसामान्ध' भ्यते,

७६ गोभिलौय [३ प्र ३२ख.-

न पुनमद्रपदपूखितैव कम्मत्‌ १९ प्रोडपदशुक्त पत्ते इस्तेशा- चायः सशिष्यः प्राङ्मुखः sequal a” - इत्यादिष्द्यपरिशिष्ट- वचनात्‌ । सोऽयमेकः कालो न कालदयम्‌ | तदेतस्मिन्‌ कालत उपाकरणम्‌ । उपाक्रियते प्रारभ्यते वेदस्याध्ययनं येन aa तदुपाकरणं नाम कञ्मविश्चैषो वेटाध्ययनाथं कत्तव्यम्‌-इति Gant: | उपाकरणं प्रक्ष्टग्रन्याध्ययनम्‌ -इति कंचित्‌ |

अर्च प्रोष्टपद्याम्‌ - ईति सप्तम्यां प्राप्तायां हितीयाकरणं

प्रतिशब्दाध्याहाराघम्‌ । तेन प्रति प्रीष्ठपदौं हस्तेनोपाकरणम्‌-- . दूति सिध्यति यद्येवं किमतः? उतृख्ष्टस्योत्ख्षटस्य छन्दसः

भाद्रपदशुक्तपक्ते प्रतिवषसुपाकरणं कर्तव्यम्‌ । एतदतः। कथं

पुनरेतदवगम्यते, -- यत्‌ प्रतिशब्दमध्याष््य प्रतिवषसुपाकरणम्‌-- दति ? लिङ्ादिव्याह। “aa: श्रापुनरुपाकरणादेदटं न व्याद्‌-

tg: - इति कन्डप्रदो पवचने खल्वापुनरुपाकरणादिति वचना- दवगम्यते ;--पुनः युनरिदमुपाकरणं कत्तं व्यम्‌-इति । अध्या-

पयितुराचाचस्याध्ययनं कुर्व्वताञ्च शिष्याणां खस्व खानोच्छ।स- विच्छदादिभिः प्रमादक्लतेन्छन्दसां यातयामलत्वं भवति । यात-

यामेश्च छन्दोभिः कृतमपि wa न यथोक्तं फलं जनयति,

तत. खल्वेतत. यातयामत्वमुपाकरणो त्गलच्षशेन कन्धरणाऽप-

नुदते! ्रस्मादपि कारणात. प्रतिवष्रभेवेतत. कन्तव्यम्‌ । तथा

्तोक्तम्‌ |

अस्थानोच्छरासविच्छेदघोषशाध्यापनादिकम्‌ |

मादिकं Wal यत्‌ ख्यात. यातयामरल्वकारि तत. ,

3a. ३ख. | TARA | 39

प्रत्यब्दं यदुपाकर्म सोत्समः विधिवत fea: | क्रियते छन्दसां तेन युनराप्यायनं waa ।

प्रयातयामैम्डन्दोभियंत. aa क्रियते दिजः; क्रोडमानैरपि सदा तत्तेषां सिदिकारकम्‌" |

इति॥ ० ॥ र उपाकरशविधिदिवकत्तया इदमाह .-

व्याहतिभिहत्वा भशिव्याणाट साविच्रानुवचनं यथोपनयने ॥ २॥

व्याह्ृतिभिरहत्वा सन्बेषामेव शिष्याणां सावित्यनुवचनमाचा्येण कर्तव्यम्‌ ¦ यथोपनयने पष्छोऽ्ैचंश ऋक्‌ गस्तधैवानुवचनमतापि कत्तव्यमित्यर्थः। अतर किञ्धिदक्तव्यमस्ति। इत्वा -इत्येतावति- masta विशेषानुपदेणत्‌ व्याद्ृतिभिरेव होमो भविष्यति तस्मादादृतिभिरिति वचनं wanna कथन्नाम १ व्या- हतिभिहत्वा saat सावित्रयनुवचनं कत्तव्यमिति। किमतो- भवति ₹९ waeat भवति ,- व्याद्तिहोमादनुपदतेवानुवचन- मुपदिश्न्‌ श्रन्योऽपि होमो व्याहतिहोमात. पुरतः स्यात्‌-- दूति दशयति व्याहतिभिरित्यवचने fe avefafata होमः स्यात न पुनरन्योऽपि। तश्माद््ाहृतिभिरिति वचनमादितोडो- मान्तरद्यातना्थम्‌ | न चेदानीं तन्तसमापनाभावय्योतनाथमेव

ana स्यादिति वाचम्‌ भ्राचाव्यव परतः कम्मापवमस्य

ye * गो fate [३ष१्र. ३ख. |

सूतितत्वादिदानीं तन्वस्मापनस्याप्रसक्तेः | कस्मात्‌ Fa: कारणात्‌ सूचितोऽयमन्यो होमो वेदारभ्भत्‌ परत एव नं भवति ! उच्यते । Atala, परमेव Hava सूत्रणात्तटानीमन्यस्य होमस्याभिनिवेशस्यासम्भवात । किञ्चित्‌ पुरस्तात. किञ्चिच्च पर- स्ताद्वोतव्यमिव्यद्जरतौयस्यानुचितत्वाञ् । wa एव नियमार्थताऽपि वचनस्य नोयते । वाक्यमेदच्ेवमापचद्येतं। कुतः १ ष्याणां सावित्रयनुवचनं, तञ्च arefafata इत्वा- इत्यथेमेदात्‌ | भ्रगत्या fe कचित्तथा। न चात्रागतिरस्ति। नियमे च मौरवमपि स्यात्‌ । तस्माद व्याद्ृतिहोमात्‌ पुरस्ताटेवान्यो होमः- इति सिद्म्‌ । कन्धाप्रदौ पवचनाचचेवभमेवाचायस्याभिप्रायोऽवधायते। तञ्चो- दादरिष्यामः।

प्राह । कः पुनरयमन्यो wal नाम ? न्दःप्रथत्याहति- षष्टिरूपः,-- इति qa: । कथम्‌ ?--इति चेत.। उच्यते, dfe- तायां Waals या ऋचः पवयन्ते, तासामादयया ऋचा तावटेकामाहतिं जुहयात. । एवमुष्णिमनु्टबूढहतौ पद्किविष्टब्‌- लगतोन्दस्कानामपि ऋचामादिमूताभिरेकौकाभिः कग्मिरकै- कामाइति जुह्यात्‌ । एवन्तावत. सप्र छन्दभ्ाहतयो भवन्ति । अनयेव रीत्या श्रतिच्छन्दभ्राहुतयोऽपि ata भवन्ति; सत्तैव च विच्छन्द््राहतयः। तव्रातिच्छन्दो वच्छन्दसामपि च्छन्टोभे- दत्वात. भिलित्वा एकविंशतिरेव छन्दश्नाइतयः सम्पद्यन्ते ¦ ua गानादौन्‌ पञ्च, पव्वादौन्‌ सपद , संहितादौन्‌ चोन्‌ , ब्राह्म णशदोनष्टो, षड्ड्ादीन्‌ षट्‌. जुहयात. । स qaqarefaafe-

{29.3% | श्यसनम्‌! es

स्पोऽन्यो होमः! ततो व्याहतिभिरहला साविज्रयनुवचनम्‌ | तदाह कश्चप्रदोपः। "पुरस्ताच्छालाया उपलिपिऽम्नेः पशादा- चम्योपविश्य छन्दांसि विच्छन्दांसि सपिंषा इत्वा गानेषु vari दौन्‌ वदे षडङ्गे च ग्रन्थादौन्‌, ये वांऽधीताः येषां वा ज्ञायते तान्‌ जुहोति व्याहृतोञ्च'?- इति) wa छन्दांसि'--इत्यति- Wega इति नारायणोपाध्यायाः। अत्र खल्व।- दितन्कन्दोहोमादिकमभिधाय व्याहतौ्- इति करणात्‌ are तिहोमात्‌ प्राक्तनत्वमेव छन्दोदोमादौनां सुव्यक्तमवगम्यत । स खल्वयमाचाय ays fara: कात्यायनेन स्पष्टोक्लतः। स खल्व - चास्यस्य स्पष्टस्याभिप्रायस्य प्रदीप इव स्यश्रसुपरेष्टा --इत्यवोचाम |

न च “व्यादृतोखेति सव्व गयञ्चित्तहोमपरम्‌"“- इति नारा- यशो पाध्यायमतं यक्षमिति aaa भ्रवचनेऽपि ae प्र्तत्वादानथ- क्य! पत्त: । waa ज़ुहोतिशरब्दस्यैकतंप्रघानहोमपरत्मन्य्र चं प्रायशित्तदोमपरत्वमिति तात्प्यमेदस्यान्धाव्यलात्‌ । तन्वसमापन- स्यान्यताचार्ययेणोपरेणाचच | तस्मात्‌ कञक्रमाथमेव तदुपादानम्‌ | उपविश्य-इति करणमपि कन्धक्रमप्रदशेनाधमेव। कथन्नाम ? उपवे शनानन्तरमेव छन्दोहोमादयो भवन्ति न तु परस्तादपि- इति । अन्यथोपवशनस्यापि परिभाषाप्राप्तलासदप्यनधंकं स्यात्‌ |

यचच,--व्यादलोश्च'-- इत्यनन्तरम्‌ , (ततः प्रतिसरान्‌"- इत्यादिना प्रतिसरबन्धनादिकसुक्तम्‌ i aa, 'उत्छगणंवोपाकरणं व्याख्यातम्‌ - इति व्यवह्ितसप्युपाकरणं ततः- शब्देन परार्श्यते | तेन, उपाकरणकनश्णः ut प्रतिसरबन्धूनादिकमिति तस्यायेः।

ॐ

Ge whet [3¥. ३ख.1

कस्मात्‌ १ व्यक प्रधानमामिः,-- इति वचनात्‌ । व्याद्ति्ोमात्‌ परमेवाचा्येण साविव्रयनुवचनादैः gaara. श्रपिच। व्या तिदहोमान्तस्याख्यष्टत्वात्‌ तत्‌ स्मष्टोज्ञत्य, argfaviarq परा- wag कश्मकलापस्याचार्येरेव स्पष्टमुपदेयात्‌ न पुनः सखष्टौ- करणश्मपे्तितमिति तदनुक्ता , वच्यमाण्दष्यत्ततघानाभक्तात्‌ प्राक्‌ प्रतिसरवन्धनसमुपदिष्टं कात्यायनेन ! तस्याचाय्येणानुपदिष्ट- तात्‌ । एवच्च , व्याहृतिद्ोमात्‌ पराचीनस्याचार्य्यापदिष्टस्य aay कलापस्य वुदिखखयत्वात्‌ तस्येव (तनः प्रतिसरान्‌--इति ततःशब्दात्‌ परामणंः ,--इति न किञिदनुचितम्‌ । यदपि केविटाइः,-छन्दांसोव्यादिहितीयानिर्दे्ात्‌ छन्दः

प्रथतोनामेवाव देवताम्‌ । ततश्च छन्दोभ्यः खादहा- इतिवा, गायते खाहा-इति वा जुहुयात्‌ —sfa । तदप्यसद्तभेव | कुतः १ षरशिसद्धा वचनात्‌ । wafefata होमस्याभिधानाच्च | सथा चोक्तम्‌ ।

छन्दसाभमेकविं शानां संहितायां यथाक्रमम्‌ |

तच्छन्दस्काभिरेवग्भिराय्याभिरहम इष्यते |

पव्वेभिश्चैव गानेषु ब्राह्यणेषुत्तरादिभिः ।

भङ्गेषु च तथा मन्त्ैरितिषष्टिजहोतयः". ¦ दति ॥०॥२॥०॥

सामसाविच्ोञ्च ॥ २३॥

भुनरुयादित्यनुवत्तनौयम्‌ । सावित्रीं wamfae यत्‌ साम नौ- यते, तदिह सामसावित्रौभित्यश्यते, mad ated: साम

दप. 3 @. | रद्द) yy

साविश्रयाञचेति वक्तव्ये सामसावितोखेति विभक्तिव्यत्यय: feral, --दितौयानिदं शवलात्‌ समस्तस्यैव साम्नोऽनुवचनं यथा स्यादि- waaay दतरथा खश्ववापि वधोपनयने - पच्छोऽदर्चशः ऋ कशः , तथेवानुवचनं स्यात्‌ ॥०॥२॥ ०५४

सोम राजनं aqufafa ng vr

(वशब्दो लुप्तवदृष्टव्यः सोमश्टराजानं वरुणमिति च-इति मट्‌ भाष्यम्‌ कचित्‌ qaqa पव्यतएव ame, सोमं राजा- afaaaarafe मौयमानं साम चानुन्रुयात्‌। सामेति कस्मा ead? भधिकारात्‌। ‘arewafafa तिकम्‌?--इति वच- नाच । सोमं राजानमिलेतस्यां wqeafe मौयमानं साम बाहस्मत्यमित्याख्यायते । तच्च tant पव्यते। केचित्त पूर्व्वेण सूतेणास्पैकसूव्रतां कस्पयन्तो वसंयन्ति। ‘ara सावित्ोच्धानु- quai काम्‌ १ सोमं राजानमिति--दति। तदसङ्गतम्‌ । कस्मात्‌ ? waa सविद्छदेवताका ऋक्‌ सावित्रौ भवति, इयं ररवानेयो । अपि qi wet वणनायां विकस्यानुवचनं न प्राप्रोति , दिकस्यंव स्यात्‌ । तच्वानिष्टम्‌ । कुतः १

‘“ngal च सगायता बाहंस्मत्यमिति faa ।

शिष्येभ्योऽनुच्य विधिवदुपाङ्गयास्षतः चतम्‌” । दूति वचनात्‌ | तस्मादस्मदुक्र एवाथः ॥ ०॥४॥ ° ॥

आदितण्डन्द्‌ सोऽधौलय ANIA ॥ ५१ {4449

५२ miata [aysal

छन्दसः प्रलतस्य care wifes: किञ्चित्‌ sate आरभ्य aare- fafa क्ण: परिसमासिस्चते। तन्वसमापनमिदानीं waa भिल्य्थं : । यच्च.--यथाथमिति वचनादिदानौं छन्दोहो मादिकमिति वयन्ति! तदसङ्गतम्‌ | यथार्थशब्दस्य का पवगसूचनाथताया- एव सव्वैत्रावगमतेः। व्याहृतिहोमात्‌ yaaa कश्प्रदोपे ag पटेशच्च। aq खलवधस्ताचिवेदितमरस्मासिः 1 रएतस्मिन्नवसरे ae प्रतिस्रवन्धनम्‌। तदाह angela: | “ततः प्रतिसरान्‌ efaq बाद्ावावभ्नौरन्‌ खसत्ययनाथम्‌ । अथ दध्यत्ततधाना मच यन्ति? इति ॥०॥५॥ ० ॥

पर्ततघाना भक्तयन्ति धानावन्तं करम्मिणखमिति॥ led

Waal यवाः, त एव wer धाना भवन्ति। तथा चोक्तम्‌ । “May यवाः प्रोक्ताः यष्टा घाना भवन्तिते।

दूति) अ्र्ततधानाग्रहणं गोधुमादिधानाप्रतिषेधायंम्‌ | धाना-

वन्तमिति Wala aa aa: ? ऋगधिकारात्‌ | wearer

सव्व" प्राश्न्ति॥ ०॥ € ॥ °॥

द्रः प्राश्नन्ति दधिक्राव्‌शोऽकारिषमिति॥ ७॥

दभ्रः--दत्यवयवाधा षष्टो । दभीऽवयवं सव्व प्राश्रन्ति, दधिक्राब्‌- दूति मन्ते । तदत्र धानानां Twa Vata प्राशनम्‌ ! कस्मात्‌ !

[39 3@. ] रद्य चम्‌ | धह

सूत्रभेदेनेवोपदेशात्‌ । भक्तयन्ति- इति; प्राञ्जन्ति- षति; क्रिययोः vata निदं शाच । दधिप्राशनमन्वश्वोच्छिषटटा एव uz: प्राणाग्निहोतमन्ववत्‌ । ननु क्ताचमना एवं दधि प्रारिष्यन्ति ? न । भराचान्तोदकाः-इति परतः करणादिदानीमाचमनाभा- वस्यावगमात्‌ | अथवा | इठानोमाचमनस्यानुपटेशादिहो च्छट aa नास्ति-- इत्यवगम्यते । यत्र॒ खल्वाचमनं नोपदिशति, तती- च्छिटत्वमेव श्रा नेचन्ति । यथा प्राणामिदहोते सोमभत्तणादौ च । धाना दधि चाखाद्यन्तो निगिरन्ति तथाच aaaeiu: | “wa दध्यत्ततधाना भक्षयन्ति, दधिक्रानन दधि धानावन्तेति धानाः, भ्रखादयन्तो लेलिहन्ति , निगोयव्याचम्योपविश्यामुवचन- मनुगानम्‌ःः-षश्ति। अपरे तु .--घधानादघ्नोश्िलितयोः प्रा शनमिच्छन्ति --श्ष्कानां धानानाममक्तयिला निगिरणग्रक्यं मन्धमानाः । तदसङ्गतम्‌ । यक्‌ प्रा्यनस्योक्नत्वात्‌ | ग्रन्धान्तर- ऽपि (दधिक्राषोन दधि धानावन्तेति धानाःः-इति मेरैनेवोप- ग्यासाञ्च ॥०॥७॥ ° ॥

अचान्तोदकाः खाण्डिकेभ्योऽनुवाक्या अनुगेयाः कारयेत्‌ ॥ ८॥

यदा सव्वं शिष्या भ्राचान्तोदकाः सन्त उपविशन्ति, तदा स्वाण्ड़िकेभ्यः शिष्यसम्ूहभ्यः भननुवाक्या Vata कारयेत्‌ | भावाय; wager भनु पञ्चात्‌ शिष्यान्‌ वाचयेत्‌, way

५४ गोभिलैयं [३प्र.३यख.]

treat शिष्यान्‌ गापयेदित्यथः। सेयं खार्छिकभ्यः-इति- चतुर्थो व्यत्ययात्‌ दितीयार्ये avatar: खाण्डिकः समूहो घटेत्यनर्थान्तरम । तथा daa. “घटा afwa उच्यते- इति । काः पुनरमुवाक्छा अनुगेयाश्चाभिप्रेयन्ते १ उच्यते। श्रा- चावचनादनु पञ्चात्‌ शिष्ये रुचन्त- द्त्यनुवाक्याः बहवचन- स्याधव्वात्‌ याः काञ्चन fra कचो भयन्ते । ता प्व ऋचः श्राचाथगानात्‌ परतः शिष्यर्मोयन्ते इत्यकुगियाः ,-- ता खेवन्त- मौयमानानि तोणि सामानि कथ्यन्ते) अन्ये तु, श्रनुगेयाः- ति व्यत्ययात्‌ स्त्रीत्वमभ्युपगच्छन्तो यानि कानिचित्‌ त्रोरि सामानि वण्ेयन्ति, न ताखेवत्त गौयमानानि- ति |

पव वा-

प्ाचान्तोदका इति aaa दितोया्थे प्रथमा । खाख्डिकेभ्य- casita तथैव fetta चतुर्थो । तथाच, भ्राचान्तोदकान्‌ खार्डिकान्‌ भनुवाक्या श्रमुगेयाः कारयेदिति पव्वेवदथेः ॥ ° ॥ ॥ ८ ॥ ° ॥

एवसमुपाकरणात्‌ परं fa तस्मादेवाइ भ्रारभ्याधोयते? न) किन्ति ?-

साविन्नमहः काडनतन्तं ॥ ट ॥

सविता देवता यस्य, तत्‌ सावित्र हस्तनश्षतरम. । तदयुक्षमशोऽपि सा वित्रमित्याख्यायते । तदुयो गान्तच्छन्द्‌ः । तदहः काङ्कन्ते प्रतिपालयन्ति, तस्मिब्रद्धि नाधोयते--दइत्वथे; ॥ ०॥९॥०॥

[33.3 a. | QUA | ४५

उदगयने च पर्चिणेठ रातिम्‌ ॥ १०॥

उदगयने seg मागं प्रत्ते सवितरि। चशब्दात्‌ पूव॑वदेवोपा- ma ufaut uff काङ्न्ते, पक्ताविव दिवसावभितो वस्या- wa: सेयं दिनदयसहिता रातिः पक्षिणौ-- इत्युच्यते | “"दइावद्कावेकरातिश्च पच्तिशोत्यभिधोयतेः | दति वचनात्‌ । इदश्चोटगयनोपाकरणं येषासुत्तरारण्यकादौनां दच्िणायनेऽध्ययनं प्रतिषि, तेषामध्ययनाधं बोदव्यम्‌ 1 तथा चोक्तम्‌ । '"नाघौोयोत रहस्यानि सोत्तराणि विचक्षणः | न चोपनिषदश्चैव षण्मासान्‌ दसिणायनान्‌ | उयाक्त्योदगयने ततोऽधोयोत wafaq । Sanaa waa तैष्यां प्रौष्ठपदेऽपिचःः |

Sfanotle- non उभयत एके चिराज्म्‌ ॥ ११॥

उभयत उभयस्िन्रप्युपाकरदै तिरा्रमनध्यायमेके भ्राचाथा- मन्यन्ते । विरा खष्वेतद्पाकरणदिनेन ata twa to ॥ ११५०५

AAAS TMA चनसुभयच् ॥ १२॥

उभयत्र उभयोरप्यपाकरणशयो राचाय्यांणामुदकोव्सेचनं उदका-

ud wate | इपर. ३ख, 1

च्छ लिप्ररेपैण ard कत्तव्यम्‌ । भ्राचाय्याणाू- दति पूजायां बहवचनम्‌ । चशब्दटन्येषामपि ऋष्यादौनाम.। वच्यति च, ““च्छन्दारुस्यषोनाचायापच्च तपयेयुः.'"- इति |

एव वा-

श्रचय्ाणां बद्वचनादन्येषाच्च weasels तपंणं कत्तव्यम. । चशब्दात्‌ ऋष्यादिपूजनमपि कत्तव्यम_। अन्धे तु वणयन्ति, आ- चा््याणामित्यादिशन्दो लु्वदृष्टव्यः - इति । तदिदं तपंणादिकं होमात्‌ TA कत्तं व्यम्‌ | तदाद कश्प्रटोपः। ““उस्सगेरैवोपाकरणं

व्याख्यातम | ऋषिसामान्याश्चावयन्तस्तथेव निमज्याचम्य ऋषि सामानि गायन्त sata निगमादिभिः सम्पूज्य पुरस्ताच्छालाया उपलिपमेऽमेः पश्ादाचम्योपविश्य छन्दांसि विकृन्दां खि var’— safe: wa यद्यपि षिपूजा निमञ्जनानन्तरपडिता,(तथा- प्य सर्मवन्निमच्जनतपण्योः ye प्रत्येतव्या । निमन्य-- इति ged. कालता जुहोत्यपेत्तया- इति नारायणोपाध्यायाः । युक्तद्चैतत्‌ । ““उत्गेरवोपाकरणं व्याख्यातम्‌" --इत्य तिदे शस्या थवक््वात्‌ । किम- न्यत्‌ कुव्यादतिदेणः wa विना। ऋष्याद्याश्नावनादरीनि fe खध- देनैव निदिश्यन्ते |

aq व्याचक्षते ,-भाचार्ययाणां गुरूणां बहुवचनात्‌ तत्‌ €~ । € पुत्रादोनामपि उदकोत्‌सेचनं गन्धोदकोदत्तनेनाङ्गोत्ादनं कञ्च - व्यम्‌-ष्ति। तदसङ्गतम्‌ | कस्मात्‌ ? weary । तपंणस्य च स्फ़टमुपदेशात्‌ |

''उक्षादनच्च Maral ख्रपनोल्छिष्टभाजने |

[sa 3m] VERAA | a9

न कुथ्याह सुपुच्रस्य पादयोञ्चावमेजनम्‌' । दूति मनुना गुरुपुत्रस्य गातव्सादननिषेधाच्च॥ ० ॥ १२॥ °॥

रवणामेक उपाक्तल्येतमासाविक्रात्‌ कालं काडः- सन्त ॥ १२ ॥

Maul अवणयुक्तां Baws पोणमासौम्‌--इति केचित्‌ । कस्मात्‌ १ Cnata खआावख्यां पो णं मासखयाम्‌ःः- दति wear । वणां अवणनसत्रम्‌ः-- इत्यपरे । कस्मात्‌ ? “Hata श्रावणस्य" -- इति ग्छद्मान्तरात्‌। तदत भगवन्तो भूमिदेवाः प्रमाणम्‌, दितौीया व्याख्याता । वणां प्रव्युपाज्लत्य, आसावित्रात्‌ हस्त- नक्तव्रपयन्तम्‌ , एतं कालम. एके AFA । अखवणामुपाक्षत्य तावब्र पठन्ति, यावद्वाद्रपदे इस्तः--दरति॥०॥ zane

तेषौमुत्‌खुजन्ति \ १४ ॥

नैषः पौषः । awa fafa: तेषौ । तां प्रवयुत्सजन्ति,- एक - षूत्यनुषज्यते। तथा च ग्ण्ह्यन्तरकारः। "वणेन Wat पोख मास्याम्‌?-- इत्य पाकरशं सूत्रयित्वा, “पोषस्य रोदिश्यां मध्यमायां वाऽ्टकायामध्यायानुतजन्ति?--इति पौषे मास्युत्सगं सूल्याञ्चकार-इति। अथवा तिष्यः पुश्नत्तत्रम. , aya ar atfafafa: सा aati तां प्र्युत्जन्ति vane aa wate aat पौणेमासीमिति कुतोन aaa 2 सव्वेत्राविगा- नेनानुढानात्‌ |

है

qe गोभिलीयं [३ घ. इख. ]

“पुष्ये तु weal कुय्याशडिरुकज्जं नं दिजः” | इति मनुवचनाच। सा खल्वियं तेषौ eal बोडव्या | कथन्नाम !१ प्री्ठपदोपाकरणपक्षे उदगयनशुक्ततेषौम. , उदगयनोपाकरण- पत्ते तु प्रोपदतेषो' waa: । एवच्च “प्रोष्ठपदे fata वहिः? --इत्या दिकम्प्रदो पवचनमपि उदगयनोपाकरण्पत्च पत्र प्रोढ- पदे उव्छगविधायक्ं मन्तव्यम्‌ । श्रारण्यकादीनां खच्ध्ययनाथ- -सुदगयनोपाकरणशम. । तस्यैव च प्रौष्ठपदे sant: |

"“खग्राक्लत्योदमयने ततोऽधोयौत wafa |

उत्धगञ्ैक TAG तेष्यां प्रो्ठपदेऽपि च'* । इति वचनात्‌ । प्रौष्टपटोपाकस्णे तु न प्रोष्ठपद शएवोक्मः। तत्र इस्तेनोपाकरणक नत स्तत्रैव पुनस्तिष्येणोत्षग स्यासम्भवात्‌ | अत- एव मनुनाऽपि ,-

“faa q छन्दसां कुर्याद हिसत्धत्न नं दिजः | माघमासखख वा शक्तं Wate प्रथमेऽहनि |

इति वचनोस्षरादन प्रोहपदोपाकरणपनललाभिप्रायेखे वोदगयमे खक्छर्गऽभिडहितः |

प्री्ठपदोव्छमात्‌ परतस्तु यावदन्यद्पाकरणं न क्रियत, ता- वदारख्कादौनामध्ययनं न HAAN! कस्मात्‌ ९ “Ase तिष्येण वदहिः”--दइत्यादिना उत्सगेमभिधाय, “श्रत आपुनङ्पा- करणाद्धेदं न व्याहरेयुरन्यत् ब्रद्रमयन्नात्‌?- इति कर्प्रदौपवचने अतःशब्देन प्रकतस्मेवोत्सगेस्यावगतेः |

“awtala रदस्यानि सोसराखि विचरण; |

[रेष.स्ख]. VIA I ye

न चोपनिषदचेवः षण्मासान्‌ दचिष्णयनान्‌'' |

दूति वचनेन efawat सव्वटैवारखयकादौनामध्ययननिषेधाञच । अन्यानि तु छन्दांसि उत्समांत्‌ परमपि शक्पक्तेऽध्येतव्यानि | नदा AT: |

‘ope कतैवसुत्सग छन्दसां वहिः |

विरमेत्‌ पर्चिणीं रातिं तदेव कमह निशम्‌ |

शरत जन्तु छन्दांसि gag नियतः पठेत्‌ ।

वेदाङ्गानि च सर्व्वाणि कछष्णपचतेषु सम्पठेत्‌" |

sfai तदिदं वचनं परिशेषादारख्यकादिव्यतिरिक्तविषयमेवाव- धायते तसख्मादारखकादीनामेवापुनरुपार्करणादनध्यायो ना न्येषाम्‌ । केचिदेतदनबुद्धा बहु fans ब्रुवन्ति ख । we Tarte वजनकेन तदौयदूषणोपन्यासेन ?

वसुल॑तु शरस्माकसुपाकरण विष्येऽप्यु त्सस्य न हं विष्यम्‌ । SHIT: खस्वे कएवोभयोरप्यपाकरणयोः प्रोष्ठपदे तैष्यां aT । wai? उभयसुपाकरणं सूत्रयित्वा परतस्तं्थासुत्‌सगेख स्व- शातधा ऽवमतेः । श्रत्व कात्यायनेनापि प्रोष्ठपदे तिष्येण वहिः" cafzar agare | न चेदमुदगयनोपाकरणाभिप्रायं वचनमित्यन्र प्रमाणमस्तिं। ama dawnt न खादेव | भ्रमुपदेशत्‌ । amen एवोत॒सखगः deat तिषषेशेत्यवधाय्यते ! श्रतणए्वोभय- जुपाकरणमुपदिश्च -

'“उत्‌सर्मञ्ैक एवेषां तैष्यां प्रोष्ठपदेपिच'? | इतयेकभेवोत्‌सगेमभिधत्ते। न च, प्रोष्ठपदे इस्तेनोपाकरण-

re ग) भलर [इषपर, २ ख.

कत्त स्तत्रैव पुनस्तिष्येणोत्‌सर्गो न सश्चवतीति वाच्यम्‌ । वर्षी न्तरे प्रोष्ठपदे दस्तेनोपाकत्त वर्षान्तरे तत्रैव तिष्येणोत्‌सर्यस्य सम्भ- वात्‌ । तथा गागवः- “सिंहे रवो तु gas पूर्व्वा दक ऽविवरे वहिः । छन्दोगा मिलिताः कुब्युरुत्‌सगें सख खच्छन्दसाम्‌ ५ क्त पचे तु स्तेन उपाकग्प्रापराह्िकम्‌ | ति सिंहे रवो Gua उत्‌सगमभिधाय इस्तेनोपाकरणमभिदधान- एतदेवाह | अस्मादचनादस्माकसुपाकरणे WOU": कालः स्यात्‌ tb “SMITH कुयात्‌ कालेऽपराह्धिके । yeas तु विसगः स्यादिति बेदविदो विदुः” ॥ दति परिशिष्टवचनाचेतदेवं प्रतिपत्तव्यम्‌ । गमोभिलस्यैतदिति Safe: । तथा तस्यैव,-- “हन्दोगा मिलिताः qa: प्रातरौत्‌स्िकीं क्रियाम्‌ । THUR BWA पुष्यहस्तन्तथोददि जाः” ।

ति । यदा पुनः सिंहस्थ qa शक्त पक्ते योडस्तः तस्पात्‌ प्राचीनः पुष्य; ace रवो भवति, तदा ada ge saan: करणीयः | ङतः ?

“मासे पोष्ठपदे हस्तात्‌ पुष्यः पूर्व्वं भवेद्‌ यदा |

तदा तु जावर कुग्यादुतृसगं छन्दसां हिज;”” ॥

दति परिशिष्टोक्तेः। तथा प्रौष्ठपदे हस्तस्य eva तज्रोपाकस्थं निषेधति चतुव्वगेचिन्तामणौ तिः |

“उपाकम्ब न कुव्वैन्ति क्रमात्‌ BAA Ala: |

[39 3m. | ग्रद्यद्धत्रम्‌ | gt

ग्रहसंक्रान्तियुक्तेषु हस्त-श्रवण-पव्वं सु” ॥ afi नतदेवभ्भुतखयले way एव wa उपाकरणं कत्तव्य भवति |

“agar: Wat चेव wad सामकेदिनः?। दति प्ररिशिष्टवचनात्‌ । चावे fe agar: खवशेनो पाङुव्यैन्ति । गोभिलस्येतदिति निणंयामृतकारः |

“afasmfaceqga लषटक्त्तसमन्वितम्‌ |

खावशं KT FAC] ऋग्यजुःसामपाठटकाः ॥

efa परिशिष््वचनान्तरेऽपि sat कम्यतिसमाख्यया तथाऽवम- ग्यते | विशेषमाहतुव्वहमनुकाल्यायनी-

““ञ्इरात्राटधस्ताचेत्‌ संक्रान्तिग्रहणं तदा ।

उपाक A कुव्वोंत प्रतश्े्र टोषक्लत्‌" ॥ sfai तस्मादियमेवावधारण.--प्रो्टपटौं इस्तेनोपक्तत्य रैव- uaifa गेयगानादोनि तावदधौयोत यावदब्द्‌ान्तरे gyeue तिष्यः भवति ¦ उदगयने चोपाक्षव्योत्तरारण्यकारिकं यावत्‌ षगमासान- धौयौत , ततः प्रीष्ठपदे fata इयोकत्‌सगं कुयात्‌ । उत्‌सगात्‌ परतस्तु यावद॒न्धयदुपाकरणं न क्रियते, तावददं न व्याहरेदन्धचर- ब्रह्मयन्नात्‌ | अरस्मच्छास्ते तथेवोपदेशात्‌ ।

एवं च उत्सगांत्‌ परमपि waa छन्दसामध्ययनबोधकानि यानि मन्वादिवचनान्युदाहृतानि, तानि अरस्मदयतिरिक्तविषयाणि बोडव्यानि। च्रष्मच्छास्ते प्रोष्टपदश्क्तपक्ते तिेणोत्‌सगांत्‌ परतः पुन- waa हस्तेनोपाकरणविधानात्‌ तेषां वचनानां न qa

६२ गोभिलोय (३. ३ख.]

काशोभवतोति | रत्समविधिश् कन्भप्ररीपादवगन्लच्ध; ॥. ० ॥: ॥ १४ ॥ ° ॥ भथेदानो माचाव्यादोनामुदटकोत्‌सेचनविधिरभिधौयते ,-

प्राङ्वोदङ्वा ग्रामान्निष्कम्य या अपोऽनवमेह- MATA अभ्यलयोपस्पुश्य च्छन्दाएदयषोनाचाय्याएचं तप॑येवुः ॥ १५ it

MAG वा उदङ्मुखो वा wefan) सोऽयं ग्रामातरि- mart एव प्राङमुखंत्वादिनिक्मः। न पुनर्वामपि प्रामादि दिमवस्धितत्वम्‌ । या ्रापोऽनवभेहनौयाः | मेदनं मेद, तस्मा- दवाचौनाः अवभेहनोयाः at: न भवन्ति- दत्यनवमेहनौयाः, नाभिदघ्नाः - इत्येतत्‌ । तथा चोक्तम्‌ । “afaew उदकेऽनुप- विष्टा? इति । ता खवभ्ूता अपोऽभ्येत्य प्राप्य, उपस्पृश्य Beal, च्छन्द्‌प्रशतों स्तपयेयुः सवं | चशब्दाद्रह्मादौंशख तपंयेयुः ।

तपश्चेदं कुशमयान्‌ ऋषौन्‌ weeny गन्धादिभिः सम्पूज्य कत्तव्यम्‌। तपणानन्तरञ्च खलस्य (नासृषौ णां ware लिप्ररेपेणा- fata: क्तव्यः । तथाच araneta: | “कौशानृषीन्‌ खलस्थान्‌ गन्धमाल्यदिभिः wa afer उदकेऽनुपविष्टा ब्रह्माणं वेदान्‌ देवाकरषीन्कन्दांस्याचाओांश्च तप॑येयुः, उचै्षीनभिषिचखन्ति”- senfe । (कषोणां सिचखमानानाम्‌ः- इति च । अत्र च श्रुत यैव विभक्या avd बोदव्यम्‌ । तेन ॐ ब्रह्माणं तपंयामि-द्त्ा- दिकः प्रयोगः । तथाच निव्यतपंशे कन्मप्रदोपः।

[azsa.]

ग्द्यद्धत्रम्‌। य्‌

“anfratatary सतिलाद्धिः पितृनपि | नामान्ते तपंयामीति आ्राटावोभिति च ब्रुवन्‌” ¦

ति । तदिदसुपाकरणादुत्सगौच परं सूत्रयन्नाचायये seam sft

तपणं दथ यति | एतच्च क्प्रदो पक्षता खष्टौ क्षतम्‌ । तदिदसुपा-

करणमुत्सगेख गडस्थवानप्रस्थाभ्यामपि कत्तव्यम्‌। भरन्यथा

खसश्वयातयामता च्छन्दसां न भवेत्‌ । तथाच स्मरणम्‌ | ''उपाक्षर्ग्रो सज्ज नञ्च वनखानामपौष्यते | घारणाध्ययनाङ्गलात्‌ Whew ब्रह्मचारिणाम्‌" |

इति ॥०॥ १५॥ ०॥

अधेदानो मनध्यायविवच्चयेदमाह , —

तद्धिन्‌ प्रह्यपाकरणेऽभ्ानाध्याय अपुनरपाकरणा- च्छन्दसः ॥ १६ ॥

ठदगयभोपाकरणं प्रत्य षाकरणसुश्चते । तश्िन्‌ प्रत्युपाकरणे छते सति । अभ्वानाध्यायः | श्रभ्रेदशनैऽनाध्यायोऽश्ानाध्यायः। सदै वाश्चाणां सद्धावादश्चदटखंनातिश्यिकं woa—e«fa aatar- ध्यायाः | Waewage सर्वरूपोपपन्नम्‌ शति मटनारायकणो- पाध्यायाः। किं gata away? उत्तरं तत्वमिति gat कस्मात्‌ १ “Meena च सवङ्पेः- इति ग्टद्यान्तरात्‌। कल- मानि पुनस्तानि रूपाणि क्रियन्ति च ! उच्यते अश्चवायुस्तनित- विष्य दवषाणि पञ्चैव |

१४ मो लव [34° ३ ख,

THIAAMA: , आ अ्रध्यायः AAA, न ्राध्यायः, भना- ध्यायः 1 way सम्यगध्ययननिषेधात्‌ गुरुमुखादु यदध्य यनं क्रियते, ततेवानध्यायो नतु व्याख्यानविन्तनादावपि.- दति वोदच्यम्‌ | WAASATS |

“faa जपे च काम्ये च क्रतो पारायणेऽप्चि। नानध्ययोऽस्ि वेदानां ग्रहणे ग्रहणे सरतः? |

दूति । कियन्तं कालं यावदनाध्यायः ? आ पुनर्पाकरणात्‌ । पुनर्- पाकरणशपय्येन्तम्‌ | कस्य AAT: ? ea वेदस्य । तेन घेदाङ्गादौनामध्ययनेऽप्यदोष एव । तथाच स्मरन्ति |

'वेटोपकरणे चेव खाध्याये चैव नैत्यके |

नानुरोधोऽसत्यनध्याये दोममन्तेषु चेव fe” | sfa |

“qaneeled टमनध्यायखते Sq |

यदङ्गं तदनध्याये गुरोवेचनमाचरन्‌”” |

efa daarfe no Wee ton विद्युत्‌ स्तनयिलुपषितेष्वाकालम्‌ ॥ १७ ॥

faqa प्रसिडा। aafaa: सशब्दो मेघः। पृषन्ति विन्दः भेजातान्यस्येति एषितं वष णमित्येतत्‌ ¦ एषोदरादितात्‌ तत्‌ ud सिद्वम्‌ । एतेषु समासकरणन्मिलितेषु जातेषु, आाकालं- निमिस-

[39 ३ख.] TIAA | २५

कालादारभ्य अ्रपरेद्युयौवत्‌ स एव कालस्तीवन्तं कालम्‌ । छन्दसोऽनाध्यायः-इत्यनुवत्तते । तानि खल्वेतान्यनरती यदैव जायन्ते तस्मादेव कालादारभ्य श्राकालमनध्यायं कुव्वन्ति, तो तु प्रादुष्कुलागिसमयरएव। तथा च मनुः ।

“विद्य त्‌स्तनितवषषु महोल्कानाच्च संश्रवे | श्राकालिकमनध्वायमेतेषु मनुरत्रवोत्‌ | एतांसत्वभ्यदितान्‌ विद्याद्‌ यदा प्राद्ष्तानिषु। तदा विद्यादनध्यायमन्रलौ चागभ्चदप्ने'"।

दूति! अत्र खलु, करतौ चाश्चदभमेः,- इति परतः कुवन्‌ प्रा दुष्क ताम्निष्वमोषामभ्यदये ऋतावप्याकालिकमनधष्यायं बोधयति | सन्व्यासु विद्य्‌त्‌स्तनितयो; सच्रिपातं पुनः सन्योतिरनध्यायः, वषशे तहोरातरम्‌ । कस्मात्‌ ?

"भ्रादुष्कुतेष्वग्निषु तु विद्यु त्‌स्तनितनिखने। सज्य!तिः स्यादनध्यायः शेषे रातौ यथा fear’ |

ति मनुवचनात्‌ तदव, "विच्य्‌त्‌स्तनितनिखने",- इति सम्रास- करणात्‌ इयोः सन्निपातं देशयति । शेषे, विद्य॒ त्‌ स्तनितवषषु,- इति तयाणां पूर्वोक्तानां शओेषे--वषं सति, यथा दिवाऽनध्यायस्तधा रातावपौत्यहोरात्रमिल्य्धंः । रघनन्दनस््वेतदिशेषमनालो चयन्‌ ; महो स्कासहचरि तत्वेन महागर्व्जनमा कालिकम्‌ , अ्रल्यगजञ्जने तु सज्योतिरनध्यायः,- इत्येकत, ang सज्यातिरिति चान्वतर, वणंयाञ्चकार। यत्‌ पुनर्हारीतवचनम्‌--“ सायंसन्व्यास्तनिते रातिं प्रातःसन््यायामहोरात्रम्‌'- इति केवलस्त नितेऽप्यनध्यायं विद-

&

ai गोभिकषीयं [ङष्र. ३ ख. 1

धाति, तदपि वाचनिकल्वादविसद्म्‌ । यदि पुनविद्य त॒स्तनितयोः सत्रिपाते सज्योतिः, केवलस्तनिते अहोरातरमिति बैषम्यादयुक्र- मिति विभाव्यते, तदा तद्चनं धन्मनेपुणखकामं प्रति बोदव्यम्‌ : कुतः १

“नित्यानध्याय एव BIRIAT नगरेषु च ।

धर्मनेपुखकामानां पूतिमखे च सव्येदाःः |

इति मनुवचने धन्धनेपुखखकामनयाऽप्यनध्याये विशेषदभं नात्‌) विद्यानेपुष्यकामस्य तु नेषोऽनध्यायः- इति द्रष्टव्यम्‌ । Waa

दिशा.-

"सख्याय गज्जिते मेषे शास्तचिन्तां करोति यः ¦ चत्वारि तस्य नश्यन्ति आयुव्विद्या यशो बलम्‌” 1

इत्येवमाद्याः स्मतयोऽपि व्याख्याताः । सोऽयं मनोः खरषलभ्यः शास्तायं; । शरथात्रापरितोप्ोऽनध्यावसरुचौनाम्‌ ;-- प्रत्येकभेवामो- वामनध्यायनिमित्तलवमसु 1 तथापि क्वनान्तराणि धन्भ्नेपुख् विष्यानैपुणखकामविषयतयेव व्याख्येयानि 1 तत्राप्यतिशयविश्ेषादु- विशेषः विवेचनौयः। aaa) अ्रस्मदाचायस्यैतावदटेव मतं, मतान्तराणि चन्येषामिति न कि्िदनुचितम्‌। मतभेदाः खल्वेते उञ्ावचानध्यायकल्पाः । न तेषां विरोधपरिहाराधथमतौव यतितव्यभिति। सा चेयं रोतिरन्यत्ापि यथासम्भवमनुखर- Plat dew १७॥ ०॥

उरकापातभूमिचलनज्योतिषोरुपसर्गेषु ॥ १८ ॥

fay 3@]

उल्का ,-

“वह च्च्छिखा. च सुच्छाग्रा रक्तनोलरिखोज्वलः |

घोरुषो च प्रमाशेन उल्का नानाविधा war’ | SURAT | तासां वाते इतस्तलोऽनेकमहोलकानां सम्प्ाते। qa: “महोल्कानाञ्च सं्रवे--दइति वचनात्‌ । पएतनोल्का- पादेऽहोरातानध्वायविधायिका; स्मतयोऽपि व्याख्याताः | भूमि चलने परथिव्यायां चलितायाम्‌। तताहोरातानध्यायपरं स्मृत्य न्तरं विदयानेयुख्यकामविषयं वण्नीयम्‌ । न्योतिषोश्च सय्या- चन्द्रमसोरुपसगे ग्रहणे । एतेष निमि षु आकालं छन्दसोऽना- ध्यायः- इति ada एव ¦ समासकरणमत्र लाघवाधम्‌ | एके- कथः खल्वमोषामनध्यायनिमित्तत्म्‌ । तच्च ऋतावप्यविशिष्टम्‌ | तथाच AA! ।

“faaia भूमिचलने ज्योतिषा चोपसन्नने ।

एतानाकालिकान्‌ विद्यादनध्यायान्रुतावपिःः । षति wa खल्लसमासकरणात्‌ बहुवचननि्टशाच प्रत्येकमेषा-

मनध्यायनिमिन्नत्वमवगम्यते | यत्त ,-- Calg न कत्त येद्त्रघ्च राज्ञो राडोञ् सूतके" | इति मनुवचनम्‌ | तदन्न पुणखकामविषयम्‌ i यदपि,--

“समाप्य वेदं य निशमारण्यकमधौत्य च | Uysal चतुर्टश्ामष्टम्यां रादसूतके'" |

दति याज्जवरुक्यवचनम्‌ ¦ तदिद्यानैपुष्यकामपरमित्यविरोधः | wat ary: | afanfafa प्रकृतेऽपि “हतेऽन्तरे लहोराव्रम्‌

गोभिलैयं [३प्र, ३. ]

qa

—-sfa awa परतोऽपि avitiaged राहसूतकादोनामा- कालिकलत्वप्रज्ञापनाथम्‌-- दति यच्च, तिरात्रानध्वथनं ग्रस्ता- स्तोदयमात्रविषयम्‌-इति त्वकारादिभिवर्णिं लम्‌ । तदप्रमाषम्‌ । अनिष्टाधिक्यमिति चेन्नाविशेषात्‌। इतिचेत्‌ पश्यसि,--ग्रस्ता- स्त] दयपक्ते अनिष्टा धिक्यादनध्यायाधिक्यम्‌--इति 1 तन्न । क- स्मात्‌ ? अ्रविशेषात्‌। न खल्वनिष्टाधिक्यस्यानध्यायाधिक्यहेतुतवे वचनमस्ति,--इति aarafafae: प्रमारभावः। तदभावे- पयु पदेशाचायुक्तम्‌ | वसन्तादिषु खल्व तुषु निधातादयः किल नः दौषमाव्हम्ति । परमेषामनिष्टजनकत्वाभावेऽप्यनध्ययनसुपदि- ati तथा चोक्तम्‌ । (अनध्यायादरतणवपिः- इति अनिष्टा धिक्यस्यनध्याया धिक्यहतुतवे त्वनिष्टाभावेऽनघ्याय एव न स्यात्‌; तस्षादनिषटजनकत्वाभावेऽप्यनध्यायापदे शात्‌ श्रनिटाधिक्यादनध्या- या धिक्वमिल्येतदयुक्तम्‌ ।

यचापरसुक्तम्‌ ,--चंचखावणमागशौोर्षाणामादिप्रतिपदां नि- त्यानध्यायल्लात्‌ रादुसूतकं,-- इत्यपि नित्धत्वाथम्‌ । अन्यथा तददहोरादस्य पञ्चदशोप्रतिपदुष्षरितत्लादनध्यायप्राप्तौो राद्सूतक- इत्यनेन पुनरनध्यायाभिघानेऽनुवादटापत्तः,- इति । तदप्यसङ्- तम्‌ 1 कस्मात्‌ ९ प्रमाणविशेषस्यामावात्‌ । ufa च।

“दमान्‌ निव्याननध्यायानधोयानो विवज्जयेत्‌"" | दत्य पक्रम्य मनुना पञ्चटश्यादीनामप्य्‌ पटेणत. पञ्चदण्यादौनामपि

नित्यानध्यायत्वभेकेति ततापि पञ्चदश्यंे अनुवादोऽवज्जनौयः स्यात.) तदर राहसूनके--दइव्याकालिकाभिप्रायभित्येव मत-

[29 ३ख.। VASA} ee

माद्वियताम्‌ । पञ्चदभौप्रतिपटोः सन्धावुपरागस्य सम्भवेन TT च्यतिरिक्लप्रतिपदां काम्यानध्यायत्वाभ्यु पगमेन च पुनर्केरनवकाा- दिति wiafetataa । ब्राह्मणपरित्राजकन्यायेन समाधानन्तु पक्तान्तरेऽपि समानम्‌ । एवमपरापराण्यपि वचनानि व्याख्य - यानि । प्रज्तमनुखरामः॥०॥१८॥०॥

निघाते च ॥ ee ॥

WATS छन्दसोऽनाध्यायः-- इत्यनुवर्तते । निघातश्च ,-- “यदा ऽन्तरोक्ते बलवान्मारुतो मरुताऽऽहतः | पतत्यधः स निघातो जायते वायुसम्भवः?? | शत्यु्लक्षणः | यच्च,-- निघातः सशब्द उल्कापातः,- इति वणि- तम्‌ । तदुक्तवचनानवलोकनेन won १९ ॥ ° ॥

अषटकामावययासु नाघोयोरन्‌ ॥ २० ॥

अ्टका्च श्रमावस्याश्च श्र्टकामावस्याः, arg नाधोयौरन्‌ , अद्वचनं व्यक्तिमेदाभिप्रायम्‌ | अमावस्यासादचव्यादष्टकापदमष्ट- मौमातपरम्‌ | न पुनरपूपाष्टकादौनामश्कापदेन ग्रहणम्‌ |

“चतुर्दश्यां पञ्चदश्यामष्टम्यां TEAR” | दति, “qaga चतुदश्योरष्टमो दितये तथा |

पक्तादावपि पक्तान्ते ag नाधौयते नरैः",

ee गोभिलौयं [ शप्र. sat

इति चै वमादिवचनान्तरेषु अष्टम्या एव बलमु पलग्भाच्च । भरपू- पाष्टकादिष किल तिरात्र्मनध्यायमिच्छन्ति। कस्मात्‌ ? “श्िस्लो- {टकासिरातम्‌ः'--इति गौतमसूतात्‌। अचर खत्ेकरातमन- WTA ASN: | श्राह 1 अनाध्यायः —suqawa एव, किमथं पुनरिह (नाधोयोरन्‌- इति सूतितम्‌ ? wet. अनाध्यायः- दति प्रकते यत्‌ पुनव्वचनं तदित श्रारभ्यादोराविकाञ्रनध्यायाः अध स्तादाकालिकाः,--इति प्रन्नापनाधम्‌ । aftr) अनाध्यावः- दूत्यमुवत्तने छन्दसः- इत्यप्यनुवत्त त । अतस्तत्रिरासाथ नाधीौ- योरन्‌- इति वचनम्‌ । way, इह gee: ,--इति विशेषा भावादङ्गादरौनामप्येवमादयोऽनध्याया भवन्ति । तथा च ग्ण्यान्त- रम्‌ । “वातेऽमावस्यायामिति सर्व्वानध्यायाः--द्रति। सव्वे- WFAA न च्छन्दसामेव,--इति ककमाश्यम्‌। सन्ब- ग्रहशेन शिल्यादपि wea, श्िल्यिनामपि छ्नध्यायप्रसिचिरस्ि, —-gfa चाद्ः। तथा च पुशाणस्मरणम्‌ ।

श्नध्यायस्तु ase नेतिहासपुराण्योः |

away पव्यैसेतानि वञज॑येत्‌”” | fai यत्‌ पुनव्वै वनान्तरम्‌ ,--““उल्काया मन्न्य॒त्पाते सर्वासां विद्यानामाकालिकम्‌?--इति सव्वग्रह शाद ङ्गादौ नामप्यनध्यायमुए. दिशति तद्धन पुणखयकामविषयम्‌ । अष्टम्यादिष्वपि वि स्मत्यन्तरेऽभिहितः | तथा चापस्तम्बः |

“उदयेऽस्तमये वापि सुह्ृत्तत्यगामि यत्‌ |

afer तदद्टोराव्मनष्यायविधौ faz: |

[su,3aq. | TUSATZ | ७१

afacig: afaen यावत्तदिनिनाड्काः। तावदेव त्वनध्यायो न तन्मि fear?” | sfai aa पूल्वेवचनसुत्तरमोमांसाध्यायिभिः परिग्द्टोतं पर वचनन्लन्यग्रन्यपरम्‌ | यत्त निण्यारतष्टतम्‌ — प्रतिपल्ञेशमाचेण RAAT चाष्टमो | दिनं टूषयते सव्वं सुरा मव्यघटं यथाः? | दति । तदृदूषयते, -- इत्यभिधानात्‌ पूव्यैवत्तितामातरेण सन्ैदिन- दूषणायः- इति AMAT ॥ ०॥२०॥ ° ॥

पौर्णमासीषु च ॥ २१॥

नाघीयीरन्‌- इत्यनु वत्तं ते | चशब्दाचतुदशीषु च । तथाच Ag: | Camara ze हन्ति fae हन्ति चतुदश | AGQIZRIMNUATAN Aaa: परिवजञ्जयेत्‌* | efa) अमावस्यापौणमासोग्रहणात्‌ प्रतिपदोऽपि ग्रहणमिच्छन्ति | कस्मात्‌ १ “देष a taal हे अमावस्ये'”- इति युतेः। जोतमोऽपि । “अमावस्यायाञ्च we वा-इति qaraaga दर्थयति । यत्‌ पुनर्हारौतस्मरणम्‌ । “चैत्रश्रावणमागशौताणा- मादिप्रतिपदो नित्या;--दइति । amet नित्यत्लमावराधं न पनरन्यासामध्यायतवप्रत्ना पनाथम्‌ । विदयानेषुष्कामविषयं वा ॥

॥ ० ॥२१॥ ० ॥

तिरुषु कौत्तिक्यां फाल्णान्यामाषाटाञ्च ॥ २२ ॥ तिषषु adidas कार्तिंक्यादिष नाधोयोगन्‌ । रु खसय

७२ गो भिलौय [३ष. ३ख. !

विद्यानेपुख्यकामं प्रत्य पदेशो dea) way तस्यान्याषु पौण मासीष्वत्ययनमनिषिदम्‌ ।

पव वा-

सर्व्वासामेव पौणमासौ नामनध्यायलस्य पूृत्वेसुक्ललादेतासु कञ्चि- दिशेषो are) कः; पुनरसौ १ आसासुत्तरासु डितोयाखष्य- THT 1 सोऽयम्‌ । कस्मात्‌ पुनरिदटमवगम्यत,-यटासासुत्त- रासु हितीयाखप्यनष्यायः !- इति । यस्मात्‌ पौणमासोग्रहेनेव ageau: प्रतिपदोऽपि wea. तदिदं विश्चेषोपादटानमतो- ऽप्य॒न्नरस्यास्तिथेग्रंहणाध मिल्यवगच्छामः ।--गोतलमोऽपि । “का- त्िकौफाद्गुन्याषट्ैपीणमासौो तिखोऽष्टकाख्िराव्रम्‌?-- इति सूत्रयन्नेतदटेवोह्‌ |

“कष्णपरत्ते दितीयायां फाल्गुनाषाट्‌कात्तिके | शक्ता श्वयु क हितोयायां ने वाध्ययनमाचरेत्‌'' |

sfa च वचनान्तरम्‌ | अन्ये ale: । काल्तिक्यादौनामनध्यायलस्यं सिद्टत्वात्‌ तासु amy अर्नध्ययनमिहोपदिश्यते। तत्र चं कान्ति meta शुक्त पक्लौयत्वात्‌ तदुत्तरा शक्तपक्तौयैव काचित्तिधि- रिहाभिप्रेतेल्यवगम्यते। उपस्थितस्य शुक्तपक्तस्य परित्यक्त मनु- चितत्वात्‌। तेन, मागशोषचेतश्रावणशक्तग्रतिपदामनध्यायत्व- मनेनोचयते। तदिदं सूत्रम्‌ ,--श्चैतश्रावणशमागशोषीणामादि- प्रतिपदो नित्याः” - इति शारौोतसमानायम्‌ ,- इति eu ॥ २२ ॥ ० |

कियन्तं कालं पुनरष्टम्या दिष्वनध्वयनम्‌ १ उच्यते,

[aya 2] THA | ९ अहोराच्रम्‌ | २३॥ CAA सूत्रम्‌ Won RZ ot

सब्रह्मचारिणि Fa Se I

सब्रह्मचारिणि, चकारादसव्रह्मचारिष्यपि सखमानग्रामोये wha प्रेते कते सत्यहोराचं नाधोयोरन्‌। तथाच रद्यान्तरम । “garg सब्रह्मचारिणि समानग्रामोये च त्रयिः इति ॥ ° ॥ ॥ २४ ॥ ० ॥

खे च भूमिपतौ ॥ २५॥

खे खकोये भरभिपतौ रान्निप्रेते अहोरात्रं नाधौयीरन्‌। यस्य विषये निवसति, सोऽयं खो भूमिपतिः। चकारादसरकये च पृथिवोखरे प्रेतेऽहोरात्रम. ॥ ० ॥२५॥ ०५

जिराज्नमाचाय्य ॥ RE I

भाचाये,- '“उपनौय स्वथं fast वेट मध्यापयेश्च यः | सकल्पं सरदश्यञ्च तमाचाय्यं प्रचक्तते” |

दत्य लल्तधे, प्रेते, facrd नाधौयोरन्‌ ॥ ० ॥२६॥ ° ॥

उपसत्रे त्होरावम्‌ ॥ २७ ॥ ९ क

58 गमोभिलौयं [3% ३ ओं.)

उपसन्नः शिष्यो भण्यते । तस्मिन्‌ प्रेतेऽदोरतं नाधीयीरन्‌ । तु- शब्दादहिधेये शिष्ये न तु प्रतिकूले गुरुत्यागिनि वा ॥०॥ २७ ॥ ° ॥

गौतवादित « रुदितातिवातेषु तत्कालम्‌ | ९८ ॥

नाधौयोरन्‌ । यावन्तं कालमेतानि तिष्ठन्ति तावन्तं कालमि- त्यथः ! गौतादौनि प्रसि्ानि। अतिवातस्तु अत्यन्तरादुन्नेयः। -तथाच मनुः |

“क णं खावेऽनिले रात्रो दिवापांशसमूहमे |

एतौ वषांखनध्यायावध्यायन्ञाः प्रचक्षते" । दूति । “वायो दिवा viget कण्खाविणि नक्तम्‌ःः-इतिच गोतमसूत्रम. ॥ ०॥२८॥०॥

शिष्टाचारोऽतोऽन्यव ॥ २९ ॥

अतोऽन्यत उक्रादतिरिकेषु शिष्टाचारः ,-उक्रादतिरिकेष्वपि येष शिष्टा भ्रनध्यायमाचरन्ति , तेष्वप्यनध्यायं कु्धेरित्यथेः । शिष्टाश्च ,-

“धम्मेणाध्िगतो ag वेदः सपरितंहशः |

ते शिष्टात्राह्मणा gar: afanraazaa:” | श्त्य॒ क्रलस्षणाः 1 तेन वौ णाखना दावपि तत्कालमनध्यायो TST: | तानि च ^वेशुकोणामेरोखदङ्गगन्तयात्तं शब्देषु” इत्येवमादीनि WAAAY बडइलसुपलभ्यानि |

यनन नान + - _ 0 ee ee न

¢ aitza—sfa पाठान्तरम्‌)

[29, 3a] गद्यम्‌ |: OY

एव वा-

अतः उक्तात्‌ Hara शिष्टाचारः 1 तेनानुक्घंष्वपि aa शिष्टा अन- ध्वायमाचरन्ति, तत्राप्यध्ययनं न HI 1 यथा, आरखयकादौनां भोजनादूदैमनष्वायः ॥ ० ॥२९॥ ° ॥

Meal प्रकरणान्तरमारभत,-

अह ते FATA: प्रायश्चित्तम्‌ ॥ ३० ॥

श्रतं प्रक्रतव्विपर्यासः उत्पातः,-इत्यनथोन्तरम्‌ । तथा चा थत्मैणाङ्ते। “प्रक्ञतिविसदमङ्गतमापदेः प्राक्‌ प्रबोधाय देवाः जन्ति" इति । तदिदमदुतं पू्वंकतासल्वन्धजन्यं स्चित- पापस्य सुचकमेव , न पापजनकम्‌ । शअ्रतएव प्रायित्षविधान- मुपपद्यते पापजनकल्ने तु तन्न स्यात्‌ । उक्तञ्च | ''अतिलोभादखत्यादा नास्िक्यादाप्यघन्यतः | नरापचारान्नियतसुपसमः प्रवत्तेते । ततोऽपचारान्नियतमपवज्जंन्ति देवताः |

ताः eas तांस्तांसु दिव्यनामसभ्रुमिलान्‌ ।

त एव fafaar ala उत्पाता Safafarar: |

विचरन्ति विनाशाय et: dataafer a” ।

तथाऽन्यवर ।

"अपचारेण नराणामुपसमगः पापसश्चयादइवति | संसूचयन्ति दिव्यान्तरिक्तभोमास्तमुत्पाताः." |

इति | तत्र, दिव्यं ग्रदत्तवेक्षतम्‌ , आन्तरिक्तप्ुल्कापातादि , भोम

इलि

७६ गोभिल [शप्र ख. ;

चर खि रभवमित्यन्धतानुसन्धेयम्‌ । तदेत स्िन्रह ते जाते सति, तत्‌- सूचितपापक्षयाधं कुलपत्योः प्राय्चित्त' भवति । प्राय्ित्तन्तु , --“श्रघातो रजसवलाऽभिगमने- इत्यादिना परिखिष्टकारणो- क्माटरणोयम्‌ | कुतः? आचार्येण वि्ेषानुपदेशात्‌। तच तत waaay । asta, प्रायञ्चित्त व्याद्ृव्याहतिचतुष्टषम्‌ , अन्यदपि वहिःखानतीर्थाभिषैकपुख्यसू कज पदेवगुरुदशं न हिर ख- तिलदानभारतकीत्तं नादि यथासम्भवम्‌--इति वरितम्‌ । तद- खमत्‌परिशिष्टानवलोकनेन ॥ ०॥२०॥ °॥

वलशमध्यमयोमणिके वा भित्र व्याहतिभिजं-

यात्‌ ॥ ३१॥

वंशो वेश्मनि भवः-यः स्थुणायाउपय्याधोयते | मध्यमश्च स्तश्मो- ऽभिप्रेतः। तयोरकस्मादनिमित्ततो भिन्नयोः मरणिको व्या- ख्यातः । वाशब्दः qe: ¦ मणिक चामिमित्तत एव faa: aga: प्रायञ्ित्षरूपत्ाञ्चतखभिः, जुद्यात्‌ आज्यम्‌ । इद व्याृतिभिज्‌इयात्‌- इति कुव्यैन्‌ gaa प्रायचित्तान्तरं दर्थ यति | Sava, भोमलेऽप्यमोषां एथक्‌ सूत्रणं टोषाख्यलेन अस्प- प्रायचचित्तोपदेणाथम्‌ | yaa पुनः परिशिष्टोक्तं ganafanaa दोषगुरुत्वादित्यभिप्रायः ॥ ०॥३१॥०॥

Saye नो देव सबितरिल्येताख्चं जपेत्‌ ॥३२॥ gang सपरष्वनिष्टदपए्नेषु , qa नोदेव- दति we जपेत्‌ । ऋचम्‌- दति सामप्रतिषेधाथम्‌। एताम्‌-इति खरवणंसम्पाद- नायम्‌ । दद्मपि पूव्मैक्ञतपापसूचकभेव । तथाच शारौरक-

{33.3 @. | गद्यख्तम्‌ | ॐ9 सूत्रम्‌ । “aang fe अुतराचच्तते च तहिदःइति॥ ०॥ nol FQ lo |

अथापरम्‌ ॥ ३३ ॥

अथेति पूत्येप्रक्षतार्थम. । कथं नाम १९ अ्रडतप्रायञ्चिस्षवदत्रापि कल्यटृरेन विधिना अ्रनेरुपसमाधानम्‌--इति । तथा चाद्त- प्राथधित्तं परिशिष्टकारेणोक्तम । “कल्यद्ृशटेन विधिनाऽसिमुप- समाधाय इति aut निमिस' वसि ष्यते —s<fa aa- शेषः ॥ ° ॥२२॥ ० ॥

विल्ययुपोपस्पश नक्णक्रो शाक्षिवेपनेषु watafe- तः सय्थाभिनिन्ुञ्च इन्द्रियेश्च पापस्य पुनर्म्मामे लि- न्द्रिथसिद्ये ताभ्यामाज्याहतौ जु्यात्‌ ॥ ३8४ ॥

चित्ययुपः anid at निखन्यते, सख उच्यते । अधवा । चित्यं चषकं सोमे क्रियते। युपः पशौ क्रियते, तथोर्पस्य्ं नं स्यश्ननम. । तच्च ॒चित्यस्यावदशनौयायाः परतः , यु पस्यापि वहिःकन्भण ऊ मिति बोशव्यम्‌ । कर्णयो; क्रोशः शब्दः कणंक्रोशः। अच्ोवेपनं श्फ़रणम्‌--भक्तिवे पनम. । वामस्य Gea वेपनमत्ाभिप्रेतं न तु दक्षिणस्यापि । कथं ज्ञायते १ तस्य शभस्चकत्वात्‌ । तथाच

aT ‘efaq wea aa arg: स्फ्रति दक्षिणः | नराणां घनलाभाय TYARTATT चः |

छट गोभिल [३ प्र. ३ख.]

ति । ततेषामेकंकेषु निमित्तेषु पुनम लिन्दरियमिलेताभ्यां ऋग्भ्यां रे ्राज्याहतौ Yara ,-- इति सम्बन्धः । यस्य शयानस्य सूर्यो ऽभ्य॒ देति सोऽयं सूव्याभ्यु दितः । सोऽपि पूर््वोक्ताभ्याख्ग्भ्यामा- ज्याहू तदयं जुहुयात्‌ । यस्य शयानस्य सव्यौऽभिनिम््लोचति- श्रस्तमेति, सोऽयं सून्धाभिनिन्त॒पषः । सोऽप्याज्याइतिदयं पूव्वंवज्जु- यात्‌ इन्द्रियैश्च चत्तुःखक्णादिभिः wows परस्त्ौप्रे तणा खवणीयश्रवणदो पूव्यैवदाज्यादतिदयं FATT ॥ ° ॥ २४ \ ° i

आज्यलिप्ने वा समिधो ॥ ३५ ॥

aaa लिपि रे समिधौ वा प्रकताभ्यार्ग्भ्यां जुहुयात्‌ —faa- युपोपस् णना दिष्‌, प्रत्येकम.। स खल्व घमाज्याइतिदयस्यासम्भवे विधिर्बोडइव्यः Wo ॥ ३५॥ ° ॥

जपेडा लघुषु ॥ ३६ ॥

श्लोऽपि way निमित्तेषु अ्रभेष्यदशंनादिषु मानखापचारादिषु वा, HATTA जपैदा । सोऽयं वाशब्दो ATTA: ॥०॥ RE ॥ ० ॥

इति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिडान्तवागो णभटहाचायथा- अजयौ चन्द्रकान्ततर्कालङ्कारस्य कतो गोभिलोयच्छद्यसूत्रभा्ये दतीवप्रपाठकस्य दतौया खण्डिका ॥ ° ॥

[ay 3@.] गद्यद्धतवम्‌। 98.

मोभिलौयग्द्यसते

हतौ यप्रपाठके WAR खरिका:

ब्रह्मचारो वेदमधोत्य॥ १॥

ऋलुरचतरार्धः | उक्तं सत्‌ पुनरुच्यते । किमथम्‌ ? विशेषत्रताल्लौ ब्रह्मचथमातेषापि वेदाध्ययनार्थम्‌ । wed! वश्चमाण- विधानाधं वा। एव a— Squalatal तत्तदुव्रताचरणपूव्वकमध्ययनसुपदिष्टं स्तोभग्रन्धा- दीनां तर्नियमेनाध्ययनं प्राप्रोति, तन्निरासाथमिदजमुच्ते — ब्रह्मचारी वेदमधोत्य,-इति। वेदग्रहणात्‌ वेदाध्ययनएव बरह्मचर्ययनियमः। wy ब्रह्मचर्या दूडमप्यङ्गारौ नामध्ययने न aia: 1

अन्ये ale: । वे दाध्ययनएव तस्षदृव्रतो पदेशा दितरग्रन्यानां यथेष्टमध्ययनं माभूदिति aar खल्वेतत्‌ afaaa ,- इति । Vary व्नायां केदशब्टोऽवं साङ्गस्य उेदस्याभिधायको ऽङ्गाना- AIA Not Lito °

उपन्याद्ल्य FTF ॥ २॥

ue मो भिलौयं 1 शप्र, ४ यस्व.)

उप fa mea । निशब्दात्‌ ata: चितितलविलम्नशिराः गुरवे उपाहृत्य fata दल्िणामित्ययोत्‌ लभ्यते ॥०॥२॥ °॥ ततश्च गुरुणा गहा य॑माय,-

अनुज्ञातो दारान्‌ Haga ॥ ३॥

egg: | उक्तमपि दारकरणं पुनरुच्यते अ्रतुश्चातत्वादि- गुणविधानार्थम. । aera वा। अ्रधवा। दारान्‌ Hala ;- दारान्‌ कत्तं * प्रयतेत इत्यर्थः! तदनेन दारकरणाय प्रयन्नो- विधौयते, नतु दारकरणम । कस्मात्‌ ? सरानोत्तरभाविला- UTS) तथाच मनुः |

"गुरुणाऽनुमतः Gal waraat यधाविधि | उदेत fast want सवणां लक्षणान्विता”? |

sfai aq, fanfafasfaequa ;ः-दारकरणाय naa वि धोयते, न दारकरणम्‌-ष्ति। कथम ? यदि नाम दार- करणाय प्रयतेत, नूनमयं दारानपि कुरव्वीत--दारकरण्मस्य निष्यद्येत । अथ तु न निष्यद्यते, नासौ दारकरणाय प्रयतते । नैष दोषः! यतो वधा दारकरशं निष्पद्यते, तथा यतितव्यम्‌- दार करणाय काचित्‌ कन्या प्राथ॑यितव्या,-इत्ययमर्थोऽत्र विवक्तितः । एतदनेनोक्र भवति । दारकरणय गुरणाऽनुन्नातो दारान्‌ करिष्यन्‌ खल्वसौ ब्रह्मचारी व्रत्य एव तावत्‌ काचित्‌ कन्यां प्राथयेत, तस्याञ्च वाम्दत्तायां सत्यां विवाहसत्रिघो यत्‌ पुश्य मदस्तत्र ल्ञाला- पच दारान्‌ कुरव्वोत,-- दति, तथाच कञ्प्रदीपः।

[९ प्र. ४ ख.) फद्यसूव्रम्‌ et

“Te दन्ता भवेत्‌ कन्या वाचा waa केनचित्‌ ।

सोऽन्यां समिधमाधास्यन्राददौतेव नन्यथा | sfai अन्यथा खल्वनुयलभ्यैव कन्यां ala Faq परस्तात्‌ कञ्चित्‌ कालं कन्याया अलामे भ्रनाश्मो खात्‌ । तच्वानिष्टम्‌ कुतः १

“oarmat न fata क्षणमेकमपि दिजः | दूति स्मरणात्‌ । तस्माद्‌ व्रतस्यैव कन्याप्रार्थनं दारकरणाध- मिदहोपदटिश्यते,-इत्ादरणौयम्‌ ॥ ०॥२॥ ० 4 MENT दारान्‌ Fala ? Fad ,--

असगोन्नान्‌ ॥ ४॥

मों प्रसिदम । समानं गोत्रं येषां ते समोताः, न सगोत्राः असगोताः , तान्‌ दारान्‌ कुव्वोत॥०॥४8॥ °॥

मातुरसपिण्डान्‌ ॥ ५ ॥

मातुः सपिर्डा ये न भवन्ति, तान्‌ दारान्‌ Gala) सापिष्डा- मन्य बानुसन्धेयम. | सोऽयं सङ्धेपतः ears: । विस्रस ्माभि- भ्रन्यगौीरवभमयादिद्दोपैच्तितः॥०॥५॥ ° ॥

नग्निका वत खष्ठा॥ € ॥

a fea RAMA रोचने सातु AS । अनस्तामुदहैत्‌ | नेतत्‌ सुन्दरम. । wa) sary दारान्‌ Fata—caw विधे ११

८ गोभिलीयं [३प. 8 ख.

बणत्व विवच्तया, असमोतान्‌- इति , अस्पिण्डान्‌- इति च aa- यिलला, नग्निका तु खे्ा-इति विभक्तिवचनातिक्रमः क्रियते) तस्मादवगच्छामः-दारकरणेन सममस्य सम्बन्धो नास्ि-- दति) यवन्तहिं अन्यथा व्याख्यास्यामः |

“व्या वहवः VAT यद्यप्येको गयां व्रजेत्‌ |

HH वाप्युइदद्नाय्यां we वा हषसुत्जेत्‌”” | दति वचनात्‌ दारान्‌ करिष्यता तावद्गीरौप्रासाबेव यतनोयम. agg, नसिका खे्ा,--इति । तथाच वशिष्ठः । ““तस्माब्रखिका दातव्याः?--इति। नजणिका aa ,-

“aq लजव्जनयाऽङ़गनि कन्या पुरुषसन्निधो t योन्यादौ न्रवगृहेत तावद्नवति नग्निका” । इत्य क्ललच्तणा वा ग्राह्या । यच वचनान्तरम्‌ ,--

“सप्तसंवत्स रादृदधै' विवादः साव्वैवणिकः | कन्यायाः TAA राजन्रन्यथा धञ्गहिंतः 1

शति । तदिवादहयितुः कन्यायाः adage विवाहः शस्यते-- दत्येततृपरं न पुनद तरभिप्रायम्‌ । “अष्टवर्षा भवद्रीरोः--दइति वचनात्‌ । मनुरप्याह |

“fanezat वरदया हृद्यां दादशवापिकौम | तयष्टवर्षोऽटवषां वा धम्म" सौदति सत्वरः" | ति । यत्‌ पुनः सखरणम्‌ ,--

(“सर्व्वेषामेव दानानाभेकजन्म्ानुगं फलम. ।` हाटकग्डहगोरोणां waa ga फलम? |

[ea $ख.] सद्धयद्चम्‌ | es

इति। नैतेन गौयीदानं faded fats १? यदृच्छया ad मौरौप्रदानमनेन स्तुयते। तस्माददोषः। विधौयतां वा गौरो प्रदानं, तथापि नानुपपसिः। कथम्‌ १ मोरौप्रदाने तावत्‌ सस जन्मानुगं फलं भवति, नग्निका घुनरतोऽपि विशिष्टफलदातरी,- दति वचनव्यकतेः स्वात्‌ स खल्वयमथ; सूत्रे तुशब्द प्रयुक्ता aaa सूचितः। सेयं Gaul माष्यकाराणां मतानुसारिष्णै वशनाः। अस्मच्छास्त्रे पुनरन्यविषेव नग्निका पव्वते। तथाच

WIAA: |

Cafeqatay वदेत्‌ कन्यां aad मतौ भवेत्‌ | ऋतुमती त्नग्निका तां प्रयच्छन्त नजिकाम्‌ । श्रप्राप्ता रजसो गौरो प्रापे रलसि रोहिणो) पव्यच्छिता भवेत्‌ कन्या कुचहोना च नग्निका । व्यच्नैस्त्‌ समुत्पन्नैः सोमो Yala कन्यकाम्‌ । घयोधरेसत गन्धर्व्वा रजसाऽग्निः प्रकौत्तितः । ARM दव्यञ्जनोपेतामरजाम पयोधराम्‌ | अभुक्ताख्ैव सोमायै: कन्यकां तु प्रशस्यते" ।

दति | तदनेन, TIAA अरजस्कपयोधरा सोमादय CYA कन्धा

Saat प्रशस्यते,-- इति सुव्यक्तसुक्तवता अचाय्यपुचेशेदभेव तस्मात्‌ नात्र स्मत्यन्तरविरोघः

सतं व्याख्या त्मिव्यवगच्छामः |

agata:, wat अपि निरक्तनग्निकालानपायात्‌ sea

मस्रदरीयः WaT: । अथापि स्यात्‌ .- दारकरषेनैव सममस्य सुग्बन्धः, तथापि नानु-

=g मोभिलैषं [३ भ्‌, ¢ ख. ;

पपत्तिः। कस्मात्‌ १ श्रनियलत्वादिभक्तिवचनातिक्रमोपपत्तेः t नियता खलसगोत्रा मातुरसपिर्डा च दारकस्णे, नजिका ga रनियता, Wear । एतस्मात्‌ कारणादत विभक्तिवचनातिक्रमः क्रियते,- इत्ति न किञिदनुचितम्‌ । sere वणंनायां आ्रापात- विरुानि स्मत्यन्तरवचनानि बुडिमदर्व्याख्येयानि । cates WATS पारम्यतेऽस्नाभिः wo ye ue ॥

WUTIAA ॥ ७ ॥

येत्यानन्तर्यायम्‌ | कथत्राम ! कन्याप्राधनानन्तरं Raat वाचा CHa सत्यामथधानन्तरमाश्नवनं Gla कुब्यादूवब्रह्मचारो । अथ त्रतान्त विडितेन्द्रस्थालोपाका दिकम्भानन्तरम्‌-- इति केचित्‌ ॥ ॥०॥ ० tt

नदिधिविवक्चया इदमा ,-

उत्तरतः पुरस्तादाऽऽचाय्यकुलस्य परिहतं भवति ॥ ॥ ~ ॥

श्राचायकुलस्याचाय्ग्हस्य , SAC: SUTA पुरस्तात्‌ Yaa वा दिशि, परिठतं परि सव्वेतोभावेन मर्डपादिना ठतमाच्छा- दितं भवति fafeq खानम्‌ ॥०॥८॥०॥

_ ¥

aa प्रागवरेषु दभषदङ्डाचाय्य उपविशति ॥ € ॥

(ङ्प, 8a. ] गद्यम्‌ | ८५,

तत्र परिढते स्थाने qaiig कुशेषु उटष्मख आचाय उप- विशति pone neon तस्मिन्नेव परिहते स्थाने, आआचायसत्रिघो,-

्रागब्रह्मचाय्यु दगयेषु THY ॥ १० ॥ उपविशति । प्राक्‌ प्राङ्लुखः॥ ०॥१०॥ °॥

सव्बोधधिविफाण्टाभिरहिर्गन्यवतीभिः भौतोष्णा- भिराचा्योऽभिषिच्चेत्‌ ॥ ११॥

सर्व्बोभधयो व्याख्याताः ¦ ताभिः सह बिफारटाभिवि पक्राभिः, ‘oe दरव्यपले सम्यक्‌ जलमसुष्ण' विनिःचिपेत्‌ | खत्‌पात्रे HSAs ततस्तु स्रावयेत्‌ पटात्‌ 1

स स्याचणद्रवः फाण्टः-----------” ।

इत्य ललक्तणाभिरवा, गन्धवतौभिः प्रशस्तगन्धयुक्लाभिः, श्यौ तोष्णाभिः शौतोदकमिश्राभिसष्णाभिः। saat शौताश्च ता sera, — इति शौतोव्णाभिः, नातिशीताभिरनाप्यल्युष्णाभिरङ्रा चार्यो ae चारिणमभिषिञेत्‌ | सोऽयं परमतोपन्यासः ॥ ० ॥११॥ ° ॥ सवमतमिदानौ मभिधोौयते ,-

स्वयमिवतु॥ १२॥

तु्ब्दात्‌ पचो विपरिवर्तते) saree एवकाराथंः। स्वयमेव

mq गो firata (3a. 8a. ]

्दह्मचाथाकमानमभिषिचेत्‌ a yrurwahfafada: अतएव वच्यति । श्रात्मानमभिषिदतिः-- इति । तस्मात्‌ , araraitsfa- faghaaq परमतम्‌-इति तत्वकारोक्तमादरणौयम्‌ ॥ ° tt ॥ १२॥ ० ॥

कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ खयमेव त्रद्धचाय्याकानमभिषिचेत्‌ ; 4 पुनराचायः १ उच्यते,-

मन्तवो भवति ॥ ez ii

यस्मात्‌ सखधमेवाभिषिक्े मन्ववर्णण भवति, तस्मात्‌ खयमेवाभि- fasfead: | कः पुनरसौ मन्तवशंः १ तेनासौ मामभिषि च्यमिः- इति, तेन मामभिपिञ्चतम्‌--इति ai तस्मात्‌ खय- anfafagq नाचायः--दइति fawq । अपरे तु, ararat- ऽभिषिञ्चेदित्यस्य परमतत्मसदहमानाः अआचाय्यः--इति प्रथमां विभक्तिं ठलीयाखूपेण विपरिणमयन्तोऽध्याहारञ्च कुव्वेन्तो- वश्यज्ति,--आचाय्येखानुज्नातो ब्रह्मचारी afufasa—sfa

wat त्वाहुः | आच्व्योऽभिषिच्धति' खयमिव तु" इत्युभयथा वचनदर्थनात्‌ विकल्यीऽयम्‌ | ararat वा त्रह्मचारिणमभिषिञ्चनि ब्रह्मचारी खयमेव वाऽत्मानमभिषिञ्चति ,--इति । पठन्ति च,-

AQAA अ्रनुज्ञातोगुरुणा गुरुरेव वा) सव्वौषधिविमिश्राभिः शीतोष्णाभिः सुगन्धिभिः" |

इति pon १२॥ ° ॥ भभिषेकप्रकार द्दानोमभिधोयते ,-

[३१. ४. | स्दयखचम्‌, xg

ये अष्छन्तरम्नयः प्रविष्टाः इत्यपामञ्च लिमवरसि- Safe ॥ १४॥

ये wa—sfa aay, अपरं प्रक्षतानाम्‌ , wafea अवसिञ्चति अवाचीनं सिद्धति त्यजति ब्रह्मचारी । भूमावित्यधंः। एवच्च सति, अभि तान्‌ खजामिः- इति मन्वलिङ्गमप्यनुरश्यते 1 एव- सुत्तरत्रापि॥ ०॥ १४॥ ° ॥

यदपां घोरं यदपां at यदपामशान्तसितिचा ॥ १५ ॥

्रपामच्छलिमवसिञ्चति तस्मादत्रापि पव्वेवत्‌ भूमावेवाञ्नलि- परित्यागः eo Wey te ॥

यो रोचनसमिह गल्ला मौत्यात्मनमभिषिज्चति ॥ ॥ १६ ॥

धो रोचनः- इति मन्तेणात्मानममिपिच्चति अभि स्व्व॑तोभावेन सिञ्चति, प्रक्ततानाभेवापामन्नलिना। स सवुल्वयमभिषेकः शिरसि कर्तव्यः| कथं ज्ञायते १ ्रभिषिद्चतिः- इति वचनात्‌ । 'अथाङ्चवनम्‌ः--इति चोपक्रमात्‌ । एवं रखल्ास्नाव्यते। (शिरः प्रधानमङ्गानाम्‌"- इति वचनाच्च । सन्दहे हि प्रधानानुसरणं

कन्तंसुचितम्‌ । एवमग्रेऽपि ॥ ° ॥ १६॥ ° ॥

aya तेजसे इति च ॥ १७॥

c= मोभिलौय {श१्‌, ४. |

यशे त्यादिना मन्तेण च पूव्यैउटात्ानमभिषिञ्ति ब्रह्मचारो, प्रक्षतानामपामञ्जलिना॥०॥ १७॥ ° ॥

येन स्िथमक्तणतमिति च ॥ १८ ॥ येन feafafa मन्तेण च पूव्वेवदातमानमभिषिञ्चति ॥०॥ १८॥०॥

तृष्णीं चतुम्‌ ॥ १८ ॥ पूञ्जेवदात्ानमभिषिद्चति ॥ ° ॥ १८॥ ०॥

उपोत्थायादिल्यसुपतिषेतो यन्धाजग्शिभिरिल- तत्‌प्रश्तिना AAMT ॥ २०॥

उपेति arate | mare समीपादु्ाय, ( श्रादित्याभिसुखः aq) wifeaqafasa ्राराधयेत्‌। केन? उदयन्‌ श्ाज- श्टिभिरित्येवमादिना wea, मा मा दिशसौरित्यन्तन मन्त चतुष्टयेनेत्यथः ॥ ०॥२०॥ ° ॥

यथालिङ्गं वा विदरन्‌ ॥ ९१॥

तस्मिन्नेव सख्रानदिने यथालिङ्ग वा मन्तं विहरन्‌ विदतं कुर्व्वन्‌ ्रादित्यमुपतिषटेत । कथन्नाम ९ प्रातलिङ्गेन प्रातरपतिष्ठेत, साम्त- uafaga मध्यन्दिने, सायंलिङ्गन सायमुप्रतिष्टेत,- इति) facia विकषंणं एथक्‌करणमित्येतत्‌ ॥ ०॥२१॥ °॥ विद्ारपक्ते तावत्‌ याणां मन्ताणाभेकंकस्य मन्तस्य खरूवेवभे कं क- स्मिन्र पस्ाने विनियोगः सम्मत्रः, चतुथस तु wee सन्याव्रये- ऽपि विनियोगमाइ ,--

[3,3 a.] VMAs |. ta. चल्तरसौल्यनुवकौ यात्‌ ॥ V2 I

चक्ुरसीति चरमं मन्तम्‌, अनु प्रा्तरादिलिङ्गानां मन्ाणां पश्चात्‌ , Avtar ्रधयेदिव्यर्थः । तथाच, यथालिङ्ग HATTA चक्षुरसीति च Vagal सव्वत्ोपतिषेत ॥ ०॥२२॥ ° ॥

मेखलामवसुज्चत seus वरूयपाशमिति ॥ 23 tt

मेखलामवमुद्चते श्रवाचीनं सुञख्चति sennfafa aaa सुखते--ईइति चछेदप्रतिषेधार्थम्‌ । भव~ श्त्यधस्तास्मो घनाथेम्‌ ॥ ॥ ० ॥२३२॥ ON

ब्राह्मणान्‌ मोजयित्वा खयं Yat केथश्मघ्ुरोम- नखानि वापयौत शिखावजम्‌ ॥ २४ ॥

ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा--इत्यनेनान् हाय्य मुक्तम्‌ । खवभेके । क्ौपवर्गविहदितं ब्राद्यणभोजनमनेनोखयते। wart: नच परस्तादपि कर्ममोपदेश्ादेतदयुक्तमिति केनचिदुक्त युक्तमिति वाच्यम्‌ । पुरस्तादपि कम्मं पदेशादन्वाहयथश्ाचस्याप्येतहि वि धानस्यानुचितत्वात्‌ । तत्‌ खस्वएदितः कममणो विहितम्‌ | Tae: वचनवंलाटदोषः,- दत्य भयत्रायि समानः परिहारः)

तथापि, कतरः पुनरत्र TAT युक्तः ? भ्रन्वाहाय्यस्रादमनेनोखते, --इत्ययम्‌--इ्त्याह । कस्मात्‌ १ यस्मात्‌ समानेऽपि MAAS प्रधानकश्चणः खानस्यादितः वरमन्वाहाय्ेग्रादमभ्यु TTA युकम्‌ ›

१२

te Mate [इ३प्र, 8 ख.

न पुनः करप्रापवगवि हितं ताह्मणभोजनं जातुचिदपि प्रधानकरणः ya वण यितुसुचितम्‌ । खानं wea प्रधानं aa) कुतः ? 'अथाप्रवनम्‌ः- इत्य क्रमात्‌ । लानं सहधन्यचारिणौसंयोगः'-- sfa च गोतमेन पुरुषसंस्कारमध्ये तस्य गणनात्‌ । तस्मादन्वा- इार्यखाइमिदानोमुच्ते ,--इत्यादरणौयम्‌ । उभयस्मादपि a- द्मणभोजनादन्यदेव वा त्राह्मणएभोजनमनेन वाचम्‌ । इटानो- मेव कर््ापवगं मन्यमानो भवदेवभटस्वनाटेयवचन एव |

षूदन्त्विह विवेचनोयम्‌ 1 “अधाञ्चवनम्‌'--दत्यपक्रमात्‌ ala तावदिह प्रधानं क्ति नात्र विप्रतिपद्यामहे। परन्तु सयमिव तुः “मन्त्रवर्णा भवति--इति वचनात्‌ मन्त्रेण योऽयमड्धिरभिषेकः तदटेवाप्नवनापरपथ्यायं स्नाने प्रधानं कम्मंति प्रतिपद्यामहे । अभिषेकः खानमिति खल्वनयथान्तरम्‌ । अरभ्रिमसूते स्राल्ा- इति तु वापनोल्ाप्रायत्यापनयनायं ख्ानसुच्यते, न ततत्‌ प्रधानं aa fa कारणम्‌ ९नहि भुक्ता प्रधानं aay feats न वा प्रधानं स्नानममन्तक्षं तदटङ्गन्त्रभिषेकोमन्रवानिति साध्वी कल्यना भवति । तस्मात्‌ प्रधानस्य BAIT: परस्तादन्वाहाव्यै- शादमिति न साभ्प्रतं ` वशेयितुम्‌ । तत्‌ खलु पुरस्ताटेव कर्मणो यथाप्राप्तं कत्तमुचितम्‌ । तदरं प्रधानस्य कर््मणोहत्तत्वादपवर्ग- विहितं त्राह्मणएभोजनमस्िन्‌ क्रमे कत्तव्यमिति खाने वक्तम्‌ । श्राश्वयुजो कश्यपि ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा खयच्च wzar—— दति aafaufa) ततराप्येवमेव वण्यिष्यामः। sata वैतदू- ब्राह्म खमोजनमित्यस्याच्च वशनायामनुष्ठानवादच्यमातमिति। तदत भगवन्तो बरूमिद्धेवाः प्रमाणम्‌ |

fey. 8 ख. ] रएद्यष्धवम्‌। 2?

qed ब्राह्मणान्‌ भोजयिला are yar शिखावन्नं केशा रौनि वाप्यौत 1 अत्र शिखावव्नमिति करणात्‌ पुरस्तात्‌ सशिखं aa वपनं कायमिल्यवगम्यते। अभिदहितद्ैतदस्माभिरधस्तात्‌ ॥ ० ॥ २४॥ ०॥

सात्वाऽलङ्ल्याइते वाससौ परिधाय खजमावध्रीत, --श्रौरसिमयि रमख्वेति ॥ २५॥ खात्वा कुरडलादिभिरात्मानमलङ्कव्य , अहते वाससौ प्ररिघाय,

सरजं पुष्यमालाम्‌ , शिरःप्रधानल्वादङ्ानां शिरस्यावक्नोत, खो- रस्मीतिमन््ेण ॥ ०॥२५॥ ० ॥

aan स्थो aad मामित्यपानहौी ॥ २६ |

नेची- दति मन्तेणोपानहो आवबध्ौत। योग्यत्वात्‌ प्रसिेख यादयोः॥०॥२६॥ ० |

गन्धर्व्वोऽसौति aut दण्डं गृह्नाति ॥ vo ॥ वेशुषेशः | aqua वैणवं ew ग्णह्वाति गन्धर््वोऽसौति मन्तेख ॥

० ॥ २७ ॥ ° ll

आचाय्येठ सप्ररिषत्‌कमभ्येल्याचाय्यपरिषदमोच- a,—aafaa age: प्रियो बो भयासमिति ॥ र८॥

परिषत्‌ सभा -त्यनर्धान्तरम्‌ । सपरिष्कतं॒शिष्वादिसमासहित- waa, wa wigan, भ्राचाब्यपरिषरदमी चते

४२ गोभिलव [su 8ख.]

safaafa मन्वेण ¦ पुनराचार्य्यग्रहणमाचायथेसदहितायाः परि- षट ई्तणार्थम्‌। इतरथा पविषद Wad स्यात्राचायखय ॥ hon २८ ॥ ° ॥

उपोपविश्य सुख्यान्‌ प्राणान्‌ संखश्नोष्ठापिधाना नकुलोति ॥ २९ ॥

उप Baas समौपे उपविश्य , मुख्याम्‌ मुखभवान्‌ प्रान्‌ वायुन्‌-तेषाममुत्तेखात्‌ तदायतनानि -- मुखनासिका ऽदिकण- च्छ्द्रणीत्यर्थः। संखूशन्‌ स्फशन्‌ भोष्ापिधानेति मन्तं जपेत्‌ ot ae tio ॥

पचेन माचार्य्योऽईयेत्‌ ॥ ३० ॥

पर्चैतस्मिन्नवसरे एनं खातकमा चार्य्य ह येत्‌ वच्यमाणेन विधिना । तच खातकः" इति यो वच्यते, सोऽयम्‌ ॥ ० ॥२०॥ ° ॥

गोयुक्त रथसमुपसंक्रम्य पक्सौ कूबर वाइ वाऽभि- aaiq वनस्यते विहङ्गो हि vat इति॥२१॥

firs भ्रथमुपसङ्कम्य,-उप समौपे सम्यक्‌ गत्वा । पच्चसौ क्रे । RAS वा । FIC युगन्धरः-शत्यनथाोन्तरम्‌ | तख qe दव ae, HATS कूबरपाश्वं-- इत्येतत्‌ । तौ वा, कूबरोरथिकखानं तख बाह HATH रथस्येषे इति केचित्‌ | अभिख्येत्‌ wig वनस्यते-- शति WaT ॥ ०॥२१॥५०॥ ततो TAT ,-

lay. 3 @. | गश्यदतम्‌ | 22

आस्थाता ते जयतु जेलानोद्यातिष्टति ॥ $2 ti वनस्प्रते इति wae चतुथपादेन भआख्ाता--इत्यनेनं , भाति- sfa तस्मिन्‌ र्थे सम्यक्‌ तिष्ठति ॥ ० Waa tol ततश्च तेनव रथेन ,- प्राङः ares वाऽभिप्रयाय प्रदक्षिणमावुच्योपयाति ॥ ३२ ॥

MAM वा उदद्नुखो वा, ्रभिप्रयाय सव्वैलोभावेन प्रकषण गत्वा, प्रटचियं यथा भवति तथा श्राय Wats AAT उप- याति श्राचार्ययंसमगीपं गच्छति ॥ ० ॥ २२ No I

उप्रयातायार्ध्यमिति कौहलौयाः ॥ ३४ ॥

दथाटवरद्नोपयातायाचासमौपं गताय स्रातकाय अध्यमहंण- naan कर्तव्यम्‌ , नतु qeafafa कौडलौयाः कोडहलौय- श्ाखा विर्नेषाध्यायिन चाय्या मन्यन्ते ॥ ०॥२६॥ ° ॥

इति महामदोपाध्यायराधाकोान्तसिद्धान्तवागौ शएभटाचाया- जसखौचन्द्रकान्ततर्कालद्धारस्य कतौ गोभिलोयग्टद्यसूत्रभाष्ये दतीयप्रपाठटकस्य चतुथा Saat ue ॥

€8 [श्प्‌. ५ खं. ]

गोभिलोयणद्यसते

द तोयपपाटके eat खख्िका)

खन विधिमचिघाय, अरधेदानों स्रातकत्रतविवक्तया इदमाह,-

अत Be aaa खादिति समस्तोहेशः ॥ १॥

श्रतोऽस्मात्‌ BATTS परतः, Fatal स्यात्‌ । वडाः ,-

“a तेन वदो भवति येनास्य पलितं शिरः :

यो a युवाऽप्यधौयानस्तं देवाः स्थविरं विदुः” | दत्यक्तलक्तणाः | Feta Whe वदशोलम्‌ , तदस्य अ्रस्ति- इति बदशोलौ , तथाविधो भवेत्‌ । वडाः खल्वधिगतवेदाः साक्तात्‌ क्र तधम्प्रणोऽनिषटफलकं कम्मजातं परिहृत्य श्रैयःसाधनान्येव क- सणि aaa: परिष्टोलयन्ति, श्रतोऽयमपि स्नातको हद्शोली भवेत्‌ । अन्ये are: ,- द्वाः खविराः, ते हि चिरजोवितया विदितवहुधन्भमागां भवन्ति , अतो युक्तं तच्छीलित्वम्‌ः- इति | ‘cf aay, समस्तोदेयः समस्तानां स्रानकव्रतानाम्‌ sew: संत्तेपेणोपदेशः । faafeaag wat: प्रपञ्चः श्रोकमपि उदाहरन्ति,

[शप्र, ५ख.] WUT | ६१

“ada fe महज्नालस्षिः dfaa चात्रमोत्‌ । इष्टं fe विदुषां लोके समासव्यासधारणम्‌ | eft ॥०॥१॥०॥

at e तच॑तान्याचाय्याः परिसञ्चन्षते ॥ २॥

तत्र तिन्‌ वदश्णपैलविषये चख्रातकव्रतविषये वा एतानि वश्य- सारानि व्रतानि आचायाः परिसञ्चच्तते सब्बेतोभावेन ` सम्यग्‌- वदन्ति ॥०॥२॥०॥

कानि पुनस्तानि 2 उच्यते,-

AMAT ATES ॥ ३ ॥

यस्था यौोवनोदधेदव्यच्जिका नाभिमण्डलपाश्ववत्तिनौ श्यामा रोम- राजिरल्पाऽपि न जाता, सेथमजातलोस्नौ अ्रजातव्यच्ञना चोच्यते । तया सह उपहासं मनसाऽपि नेच्छेत्‌) उपहासः sagt भोगो- मैथ नभिव्येकोऽथंः । तथा चोक्तम्‌ ।

“श्ना तव्यच् नाऽलो्नौ , न तया सडह संविशेत्‌" । efau- ॥३

नायुगवा ॥ 8 ॥

HATA या जायते, सेयमयुगुः । तया सदह नोपहारूमि- च्छत्‌ ¦ श्र्थादुपयमनन्नेवास्मा निषिध्यते । तथा चोकम्‌ । “ayy. काकबन्याया जाता, तां a विवाहयेत्‌” ।

दूति nen enon

२६ गोभिलौयं [३प्र. ५ख.]

न्‌ रजस्ललवा ॥ ५ ll रजसखलया उदक्यया सड नोपहासमिच्छेत्‌ won vic tk

न समानष्या ॥ ६ ॥

समाना ऋषयः प्रवराः यस्याः, Bi समानषौं। तया ay नोपहासमिच्छेत्‌ । अयमप्यथादुपयमनस्येव प्रतिषेधः । तथा चं स्मरणम्‌ । “असमानप्रवरां विवाहयेत्‌'"- इति । “a सगोत्रां न समानप्रवरां भायां विन्देतः?--दइति चेवमादि॥०॥ ६ ॥ ° ॥

नापरया दारा प्रपन्नरमत्ं WRT ON

दारशब्दो इहारशब्द्पय्योयः। श्रपरया इरा गवाक्तादिदारेण प्रपन्रमादृतमन्रं न yea नास्नौयात्‌। अन्रभितिकरणात्‌ धान्यादौनामप्रतिषेधः ,- इति वदन्ति ॥ ०॥७॥ ० ॥

न दिःपक्तम्‌ ॥ ८ ॥

डिःकछत्वो यत्‌ wad, तदिदं दहिःपक्षं , दहिःखित्र्चाख्यायते | तथाविधमन्रं न भुच्ीत। ददिः खिन्नञ्च तदेव ;-यत्‌ सूपकार शास्त्रापेक्तितपाकनिष्यच्यनन्तरं शैत्यादिनिवत्तये पुनः पच्यते । न पुनरदपाकानन्तरं तत्‌णस्तोक्तसम्भारणङूप-पाकान्तर सिद व्यच मादि। अरतौताथ-निष्टानिरेशात्‌ 1 न खल्वन्तरेण सभ्चारणं पाको- निष्पद्यते । पक्तमितिवचनादुष्णौकरणमात्रे न दोषः+ दति aaa oN TH ° ॥

{29 ४ सख.) यद्यमूर्वम्‌ | 55 # न पय्य॒तितम्‌ ॥ € tt

पय्युषितमनव्र न मुल्लोत॥०॥९॥ ° ॥ कि wana पयु षितं न मोक्तव्यम्‌ ? न । किन्तहिं !-

अन्यत्र शाकमा८धसयवपिष्टविकारेभ्यः॥ १०॥

यवविकाराः सक्ञ प्रतयः | पिष्टविकाराः पिष्टकादयः। afae- मन्यत्‌ । यवग्रहणं गोधु मस्याप्यु पलक्तणाथम्‌ | रएभ्योऽन्यत wa fad न भुच्लौत। एतानि तु पय्युषितान्यपि yeas भरत इन्देकवडावादेव सिदे बहुवचनमन्धस्यापि संग्रहाथम्‌। तथाच मनुः।

‘Cafafea Qedga भच्य' भोज्यमगहिं तम्‌ |

तत्पय्य षितमप्याद्यं इविःग्रेषञ्च यड्वेत्‌ ।

चिरख्ितममि लादखमखेहाक्तं दिजातिभिः |

यवगोधु मजं सव्वं पयसैव विक्रिया” ।

efa तथा यमः।

““मसूरमाषसंयुक्तं तथा पय्युषितच्च यत्‌ |

तत्त्‌ प्र्तालितं war yuta छभिधारितम्‌'” । दूति । aanq पर्यु षितमप्येवमादि भोक्तव्यम्‌ । विकारान्तरप्रा सन्तु VATA वच्जनौयम्‌ | कुतः 7

“gary कराश्च धाना वटकसक्तवः |

WA MAY पूयञ्च सूप क्षर एवच |

१२ Gobhiliya Grikya Sutra, Vol, ८4. Fas. ८4

श्ट waa [इभ, ५२}

यवागू पायसच्चैव AAAI सरेहसश्नवम्‌ 1

aed ua fad wa सूक्तञ्च परिवर्ज्जयेत्‌” i इति वचनात्‌ । am यन्मधुरं कःलवशादन्नतां गतम्‌--दति शूलपाणिः। तत्रापि विग्रेषो मनुनाक्तः।

"दधि wag gag सव्व च दधिसन्धवम्‌"” । दूति! खण्डादि पक्षस्य तु पय्यषितत्वभेव नास्ति। तथा चं स्मरणम्‌ |

““खण्डाज्यादिक्तं un नेव पय्युषितं भवेत्‌” । इति। सोऽयं संचेपतः ware: विस्तरस्तु तन्ान्तरादुष- लब्धव्यः ॥ ०॥ १० ॥ ° ॥

न वति धावेत्‌ ॥ ११॥ वर्धति पञ्जन्ये न धावेत्‌ न त्वरितं गच्छेत्‌ ॥०॥ ११॥ ०॥ नोपानहौ खय इरेत्‌ ॥ LVI सखयमुपानहौ न हरेत्‌ ;-पाटव्यतिरेकेण हस्तादिना Surat

न प्रापयेत्‌ । खयमितिकरण्णात्‌ श्राकौयावेवोपानहो न हरेत्‌ , श्राचाथादोनासुपानदौ Stata नापराध्यते,-दत्यभिप्रायः ॥

॥ ० ॥ १२ ॥ 2 ॥

नोदपानमवे्चेत्‌ ॥ १३ ॥

[श्प्र. way खद्यदचम्‌ | ६६.

उदकं पौयते अरस्ादिव्युदपानं कूपः , तं नाबेच्ेत्‌ अवाचोनं न पश्येत्‌ ॥ ° ॥ १२॥ ०॥

न फलानि खयं प्रचिन्वीत ॥ १8४ ॥ स्वयमावमना फलानि न प्रचिन्वोत, प्रकषण-ठक्तमारष् ना- रेत्‌ wow १४॥ ° ॥.

AIMATS खजं धारयेत ॥ १५॥

गन्धः शोभनोऽभिप्रेतः। स नास्ति यसाः सेयमगन्ा। तां स्रजं न धास्येत्‌ ०॥ १५॥०॥ कि सरव्वाभेवः १ at कलमां तहिं १-

अन्या हिरणयसखजः ॥ १६ ॥

fermen: दुवणशमालायाः भन्यामगन्धां खजं न धारयेत्‌ ¦ हिर ण्यस्रजन्तगन्धामपि धारयेदित्यधंः ॥ ० ॥ १६ ॥ ° ॥

न मालोक्ताम्‌ ॥ १७ ॥

मालाशब्टेनोक्तां कामपि खजं न घारयेत्‌ ॥ ° ॥ ६७ ॥ ° ॥ मालोक्रान्तददिं खजं त्यजेदेव ! न । किन्तहि कुयात्‌ १--

efafa वाचयेत्‌ ॥ १८॥

वां खजं मालाशब्देन afa a, तां खगिति वाचयेत्‌ ,-ततो-

धारयेदित्यधेः ॥ ०॥ १८॥ °> ॥

१०० गोभिलौय [३ष. ५ख. |

भटरमिल्येतां ब्थावाचं परिहरेत्‌ ॥ ge ॥

भद्रः कल्याणमित्यन्थान्तरम्‌ | भद्रमिल्येतामेवश्मुतां ठयावाचम्‌ saat वाणीं परिहरेत्‌। तां a atfeaa:: किमनेनोक्तं भवति 2 एतदनेनोक्तं भवति । “ange ब्रूयात्‌ FA ATS fafa ब्रूयात्‌” — इति, “श्भद्र भद्रमिति" इति चंवमादिवच- alee भदरवदनं केंषाञ्धिटाचायाणामनुमतम्‌ | तदेतब्मनागपि मिष्यावचनादिभ्यता आचार्येण प्रतिषिध्यते,--भद्रमित्येतां ठथा- वाचं परिहरेत्‌" इति । भद्रं खलु भद्रशब्टौ यथाथेवचनः स्यात्‌ । Tue तु भद्रशब्दो aia भवत्ययधार्थोऽगरतं मिष्येव्येकोऽधः | तस्मादेतत्‌ परिहरेत्‌ ,---द्त्याचायस्य मनम्‌ । कस्मात्‌ कार- शात्‌ १ अनद्रुतवदटनटदोषप्रसङ्गात्‌। यथाथ वाद्धनसे fe सत्य- माचक्षते। तदेव वक्तव्यम्‌ । अभद्रः भद्रमिति वदतस्त्वन्यदचि मनसि चान्यत्‌ स्यात्‌ प्रसंशानिन्दावचनपक्तनिलिष्ठताचेवमादेः । तथाच स्मरणम्‌ |

“सत्यं ब्रूयात्‌ प्रियं ब्रूयाच्र ब्रूयात्‌ सत्यमप्रियम्‌ ।

fuaay add ब्रूयादेष wa: सनातनः" | sfa

‘Cranifafa qa awa arpafa च ।

प्रशंसानिन्दनं हेषात्‌ aaa विशिष्यते |

इति चवमादि॥०॥१८॥ ० ॥ सतो यद्द्र तदेव —

भद्रमिति भूयात्‌ ॥ Veo ll

[३प्र, ५ख.] गद्यखचम्‌ | १०१

भद्रभिल्येवमादिना wena ब्रूयात्‌ , भद्रमिल्येव वा ब्रूयात्‌ ¦ तदाद Aq: |

‘az भद्रमिति ब्रूयाह्द्रमित्येव वा वरेत्‌” । दूति । भद्रं भद्रवदनस्यार्थत एव सितात्‌ यत्‌ पुनभद्रमिति करोति, तद्योधयति ;- भद्रमेव भद्रमिति तब्रूधान्ाभद्रम्‌-- इति । तस्मात्‌ समीची नसुक्तमाचाय्ये ण,--भद्रमित्येतां हथावाचं परिहरेत्‌- इति 1 अन्ये त्वेवं वर्णयन्ति | भद्र कल्याणम्‌ | भद्र- fafa ब्रूयात्‌ , न तु परुषवचनेन । अनेने तदयंयति। सत्यम प्यप्रियं न वक्तव्यमितिः॥०॥२०॥ ° ॥ ददनं चातकान्‌ विभजते —

aaa Fa: खातका भवन्ति ॥ ९१॥

aq तस्मिम्‌ प्रक्षतव्रते एते AMAT: त्रयः BART भवन धिकारिणः Wo WAV He ॥ & पुनस्ते ! उच्यते ,-

वियास्ञातको ब्रतद्लातको विद्यात्रतस्लातक इति ॥ ॥ २२ ॥

saa aa aaa नामतो निदिं्टाः। यः खल्षापत्‌कल्पत्वात्‌ यथोक्तकालानां व्रतानां सम्यगनुष्टानमक्षला , ग्रहणा न्तिकमेव वा-इति वचनाद्ृणान्तिकेनव ब्रह्मचर्येण वेदमधोत्य arta, सोयं fanaa, | यश्च, यथोक्तकालिकानि व्रतान्धनुहाय

१०९ गोभिलौय [डेप्र. ५ ख. ]

वेदन्तु समग्रमनघोल्येव alfa, स खल्वयं व्रतस्नातकः | यः पुन- यथे.क्रकालिकानि व्रतान्यनुडाय वेदमपि समग्रमधीत्य स्नाति, रसो विद्याव्रतस्नातकः | तथाच हारीतः 1 “a: समाप्य वेदमस- माप्य व्रतानि समावत्तते स विद्याञ्लातकः। यः समाप्य व्रतान्यस-

माप्य वेदं समावत्तते स व्रतल्नातकः। उभयं समाप्य समावक्तते a: स विद्याव्रत्नातकः- दति | यान्नक्लक्वोऽप्याइ |

विदं व्रतानिवा पारं नौत्वा द्भवमेव वा" | द्ति। न्ये तु, - "नियमेनाधोतं वीयवत्षरं wafa —<fa AT BUA —

“aT डेव स नखाग्रेभ्यः परमं तप्यते तपः |

यः खग्व्यपि दिजोऽधोते खाध्यायं शक्तितोऽन्वहम्‌”? | इति मनुवचनच्,--्रालो चयन्तः , विनाऽपि ब्रह्मचयमधील्य Fe यः स्नाति, सोऽपि विद्यान्नातको भवति--इति area uo i Hae ° jj

तेषासुत्तमः खेषटस्तुल्यौ पूर्व्वो ॥ ९२ ॥

तेषां चयाणां च्नातकानां मध्यात्‌ उत्तमः प्रथममध्यमभिन्नः वि- दयाव्रतस्नातकः-- इत्येतत्‌ । उस्षरः- इति पाठेऽपि agar: | स Re: प्रशस्यतमः | gal हौ विद्याच्रातकव्रतस्नातकौ qe समानो ।

श्राह | कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ ख्रातकविवेकात्‌ पुरस्ता्चोप- erg त्रतान्यपदिश्यन्ते १? ;ः-ननु प्रागेव स्रातकतव्रतोपदेशात्‌

[39 uz@.] VWSEAA I १०३

पश्चादेव वा, तेषां विवेकः कन्न मुचितः । उच्यते । स्रातकविवेकात्‌ सुरस्ताच्चोपरिष्टाच स्रातकत्रैतोपदेणः,--तेषामिव स्रातकप्रकरणशात्‌ भुरस्ताचोपरिष्टाचोपदिषटटनामविरोधिनामन्येषामपि wate प्रा िप्रन्नापनाथः;। किमनेनोक्तं भवति ९ एतदनेनोक्तं भवति । ये way पव्वाश्रमिण्णोब्रह्मचारिणः ये चोस्राखमिणो वैखान- सभिक्षेवः ,-- तेषामपि ये war: सत्यवचनक्रोघपरहारन्तियसंय- मादयः, दवाप्रतयः — “gfeqd न्यसेत्‌ पादं aagd जलं पिबेत्‌" |

इत्ये वमादयञ wane न विरुध्यन्ते, तेष्वप्ययमधिकरोति--इति। ये तु विरुध्यन्ते योषिद्गमनप्रतिषेघादयः, ay पुननाधिकरो- त्येव । तथा गौतभेनापि ब्रह्मचारि पटेणावसामे “satar- च्यैतदविरोधि- इति सत्रयता एतदेवोक्तम्‌ । अस्य खस्वयमर्थः | एतदविरोधि ब्रह्मचारिधश्चजातम्‌ उत्तरेषां ग्टहख्ादौनामयपि, चशब्दात्‌ अविरोधि यदुत्तरेषां wad तत्‌ पृव्षामपि,- fai भ्रलमतिप्रसद्ग्न ॥०॥२२॥ ° ॥ | प्रकतं खातकत्रतमेव पुनरनुवत्तामरे —

नाद्र परिदधीत ॥ २४ ॥ आद्र wala वासो न परिदधीत ॥०॥२४॥ ० ॥ नेकं प्ररिदघौत ॥ ३५ \

एकं वासो न प्ररिदधोत। एकवासा: न खादिव्यर्धः ¦! तदनेनो-

१०४ गोिलोयं [aaa].

त रोयमप्यस्य वासः-- इत्यवगम्यते | एवमेके । भन्ये तु -भरन्तवा- ससो विधानम्‌--इच्छन्ति) कस्मात्‌ ? परिदधौत--इनि पुनव्यैच नात. । परिदधौत-- इति खख्वनुवत्तत एव, यदव पुनः करोति तदधःपरिधानभमेवेकस्य वाससोनिषिध्यते ,--इति योतयति। nau हि परिदधातिरधःपरिधानमेव बोधयति। तस्मात्‌ वासोहयभेव अधः परिदधौत। उत्तरौयन्तु अतोऽपि एक्‌ । तथाच स्मत्यन्तरम्‌ ।

''जलतौरं समासाय तत्र शुक्ते च वाससौ ।

परिधायोत्तरोयच्च Fay केशात्र धुनयेत्‌” | दूति i

““खातकानान्तु नित्यं स्थादन्तर्वासस्तथोत्तरम्‌” दूति चैवमादि। न चैवमपि बहवासस्त्वदोषशद्ा कक्षव्या ¦ कुतः ?

"नाभेरधः क्ते सम्यङ न दोषो ब्ुवाससाम्‌'” । दूति मरणात्‌ ॥०॥२५॥ ° ॥

न aque ofa प्रयुञ्जीत ॥ ९९ ॥

प्रकरण गयपदयादिना कस्यापि मनुष्यख्य afi न ङुर्य्यात्‌ ॥ ° x ॥ २६ Non

नादृष्टं दष्टतोव्र वोत * ॥ २७ ॥

बभा ~ क = ~ ~ कक क ~ आः भः मण ele ममम

# ब्रूयातृ- द्रति पारान्तरम्‌।

[३ प्र. ५ ख. QUE | ९१०५

yea:—sfa साव्वैविभक्तिकस्तसिल्‌ । अट्टं यत्‌, तत्‌ इष्ट सिति न कथयेत्‌ ॥ ० NAOH ° ॥

AAAS WA ॥ २८ ॥ ूर्वसूत्रव्या ख्यानेनेव व्याख्यातमेतत्‌ ॥ ° ॥ २८ ॥ ° ॥

सखाध्यायविरोधिनोऽरथानुत्युजेत्‌ ॥ Re ॥

स्वाध्यायोकेदाभ्यासः। स च शोकारविचाराऽभ्यसनजपदाममे- दात्‌ प्ञ्चविधः। anna विरुन्धन्ति इति खाध्यायविये- धिनः। तान्‌ शखाध्यायविरोधिनः भ्र्यान्‌ व्यापारान्‌ उत्सृजेत्‌ त्यजेत्‌ ॥ ° ॥२८॥ ° ॥

तेलपाचरमिवात्मानं fearcfata ॥ ३० ॥

तेलपूशे पात्रं यथा स्फ्‌टनचलनविपय्यासश्वकाकादिदृषणादि- भ्यो यता तिश्चयेन रच्यते, aaa खशरौरमपि दिधारयि- पेत्‌ सर्वापद्भमोरक्ितु मिश्छेत्‌ | खगौ पवगसाधनः खस्वयमामा,-- इति यन्नातिशयेन तद्रक्षणं कन्तेमुपदि दिक्ुराचार्यो लोकिकानां सुखाववोधाथं लौकिकमेव दष्टान्तसुरौचकार ;--तेलपाव्रमिव-

दति) श्रतएव, धारयेत्‌-दति वक्तव्ये दिधारयिषेत्‌-इत्य क्म्‌ ; - मनसाऽपि शरौरापकारं We नेच्छे दिव्येवमधम्‌। ते १६

१०६ गोभिलीयं [3y. oq. 1

Saas शरौरापकारदेतवेो न शक्याः प्रतिपदं परिकीत्तयितु- मिति संत्तेपत रतत सूवितम्‌ no nao lo

न हत्तमारोहेत ॥ ३१1 WMT सूतम्‌ ॥ ० ॥ ३१॥ ° ॥ न प्रतिस्वं ग्रमान्तरं व्रजेत ॥ ३९ ॥

प्रतिसायं सायं प्रति सन्िवेलायाम्‌-- इत्येतत्‌ । तथाच aa: “ना्रौयात्‌ सज्धिवेलायां न गच्छेन्नापि संविशेत्‌" | Siti स्पष्टमन्यत्‌ Non anon

a गकर: ॥ 32 ॥ श्रामान्तरं व्रजैत्‌-- दत्य नुवत्तंते ॥ ० ॥ ३३ ॥ ०॥

=, न बषलंः सह ॥ ३४ ॥

हषलैः ,-

“न शूद्रो are नामं वेदो fe aa उच्यते)

यद्य विप्रस्य तेनालं स वै हरषल seq” | दतयुक्ञलधणेः , YEA, सह न ग्रामान्तरं व्रजत्‌ । Aa कैवसै- रेव ay, न संमिष्रैरपि-दति Temas कुतः ! facda- वणात्‌ ॥ ° ॥ २४॥ ० ॥

faa, ya. |} VUAA | १०;

न Beal ग्राम प्रविशेत्‌ ॥ ३५ ॥

तिः aa: । देषत्‌ खतिः arefa:, ल्यः पन्धा wea । तथाः यामं न प्रवित्‌ महति पथि विद्यमानेऽपि खल्वपेन पथा गच्छन्तं ससुपजातशदङ् लोका; कदटाविदपदन्रपि-दइत्यभि- प्रायः | wat ad व्याकुव्यैते। कुत्सिता तिः arefa: : सया wa न ufatq wae दखाप्युपलक्षणायः । तथाच मनुः | “शपद्ारेण नातीयाद्रामं वा वेश्म वा हतम्‌” |

दति ॥ ० ॥ २५ NON

न चाननुचरश्चरत्‌ ॥ BE ॥

अनुचरति,-दइत्यनुचरः परिचारको भण्यते । नास्यनुचरो यस्य सोऽयमननुचरो न चरेत्‌ न गच्छेत्‌। चशब्दादविनोतागुचरश्च न चरेत्‌! ननु नैकः इत्यनेनैव गताधं तवादेतदवाच्चम्‌ । मैवम्‌ ! पादसंवाहनादिकमप्यलुचरणम्‌--परिचय्या यो न करोति, तं विना न चरे दित्वस्यातव्र विश्चैषलात्‌। क्व । तज, ग्रामान्तदमेको- न गच्छेदिव्यक्म्‌ । अत्र तु खग्राभेऽप्यल्यमपि पन्ानमननुचरो- न चरे दित्ययमथयः ॥ ० ॥ ३६ ॥ ° ॥

एतानि समावत्तत्रतानि ॥ 39 ॥

समराहनख व्रतानि समादन्तव्रतानि। समाहससः- इति ante `

१०८ गो भिलोयं [३१. ५ ख. |

निष्टा । कः पुनरसौ १ विधिवत्‌ @rar शुरण लब्धानुन्नः तदु- गात्‌ awe प्रति सम्यगाठन्तः--खनग्डहमागतों यः, सोऽयं - aad: aanarenad 1 तस्यैतानि अनन्तरोक्तानि व्रतानि भवन्ति । त्रतश्ब्दोपादानात्‌ ,-अजातलोख्नया सद अनुपहासः aug: ,-द्रत्येवमादिकोनिवयमः कत्तव्यतया wedi ad faaa:—sfa दयनर्थान्तरम्‌ । अनुपहासञ्चोपहासाभावः। न च तस्य anwar अस्ति। तष्मात्‌ यस्तत्र मानसो व्यापारः अजातलोम्न्या BE उपडासो मया न कत्तव्यः- इत्येवमादिरूपः, स इह उपदिश्यते तस्य च परिपालनम्‌ |

aa नियमः प्रजापतित्रतवत्‌ कत्तंव्यतया चोद्यते ,- दति कल्यालोदयो भवति कन्तव्यो fe कल्याणोदटयः,- दूत्याचायां मन्यन्ते | व्रतस्य खल्वस्याकरणे व्रतफलाटेव परं पुरुषो- waa, न पुननिषेधातिक्रमवत्‌ प्रत्यवायमप्यधिगच्छति यथा खल्व दित्यव्रते सत्यपि “नोद्यन्तमादित्यमोक्तेतःः- इति वचने, ‘nfea चश्यन्रातिक्रामति विधिम्‌ । नहि तस्य दशनं प्रति- षिदम्‌ , नियमस्तव्ोपदिष्टः। यस्तं नियमं करोति a फलेन सम्बध्यतेःः- इति भगवता भाधकारेण शवरखामिनाः were सिद्वान्तितम्‌ । तददटताप्यवगन्तव्यम्‌ |

यः पुननियमं कुर्वाणोऽपि न तं परिपालयति, सतु प्रत्य- वंति। सत्यसङ्ल्यः खल्वेवमसो न स्यात्‌ wear दव पुरुषस्तस्य परिसमापिमकुवंन्‌ । तस्मात्‌ नियमं कुर्वाणेन तस्य परिपालनमप्यकव्श्यं क्तव्यम्‌ । अपरिपालयन्‌ त्रतमयं

[394%] TIAA | १०६.

लोपयति,-- ति तलक तमस्य प्रायञ्चित्त' भवति । न पुनः कलच््न-

भक्षणादिवत्रिषेधातिक्रमात्‌। तथाच मनोः खरणम्‌ | वेदोदितानां नित्यानां waa समतिक्रमे | ख।तकत्रतलोपे च प्राय्ित्तमभोजनम्‌ ॥

इति । स्नातकव्रतलोपे च,--दइति पुनः कुव्वेन्‌ नित्यत्वमौषां ar

नुजानाति । अनिल्यानाञ्चोपक्रान्तानामेव परमतिक्रमे प्रायचित्त-

भिष्यते। अ्रतएव ल्लातकव्रतोपक्रभे तेनैवोक्तम्‌ | ““सग्यायुष्ययशस्यानि व्रतानौमानि धारयेत्‌" ।

दति । तथोपसंहारेऽपि |

“एषोदिता zeae ठत्तिवि प्रस्य शाश्वती |

स्रातकव्रतकल्यञ्च खत्वह्ठदिकरः शुभः |

अनेन विप्रो ada adaq वेदशाखवित्‌ |

व्यधेतकस्प्रषो नित्यं ब्रह्मलोके महीयते" ।

दति । ua, afa: शाश्वतो नित्या, स्नातकत्रतकल्यश्च aaate- करः--इति व्यक्रममौषामनित्यत्वम्‌ । नौतमोऽपि खातकत्रता- न्यभिधाय , “एवमाचारो मातापितरौ पूव्वपरान्‌ संबन्धान्‌ दुरितभ्यो मोत्तयिष्यन्‌ aaa: शथ्वदुब्रह्मलोकान्र चवते”- इत्यु पसं हरब्रेतदेवाद । तच च, कस्यचित्‌ ज्ञातकव्रतमध्यपटित- स्यापि पृथकप्रतिषेधसम्भवात्‌ त्रताकरणेऽपि नित्यवत्‌ परि- पालनं wea, var दधावचनपरिहारो यद्यपि न्नातक- व्रतेषु uaa, तथापि मिष्यावदनस्य gan प्रतिषिदलात्‌ सखरातकव्रतान्यननुतिष्ठलाऽपि नैव मिथ्या वदितव्यम्‌ । एवमन्ध- तापि वथासम्धवमूहनोयम्‌ ।

१९० गोभिलोय [३१.५ख. |

यदि पुमरनित्यलेऽप्यमोषामकरणे वाचनिकं प्राय्िन्तमि-

¢ 6.) 99

aaa i तदा, (अजातवोम्न्या सह उपहासो मया न कत्तव्य

-- इत्येवमादिकस्य सङुःल्यस्याकरण एव प्राय्ित्तम्‌ , न पुन-

रजातलोभ्न्या सहोपहासर एव,--इति स्यात्‌} परमकरणेऽपि.

प्रायशित्ताभ्यु पगमे कोटटशममीषामनित्यत्वम्‌ ?-- इत्ययं wae योगः समाधेयः ॥ ० ॥ ३२७ ॥ ° ॥

यानि च शिष्टा विदष्थुः॥ इट ॥

यानि शिष्टा विदध्यु:--षैदशास््नाविरोधेन तकवलेन aa: , तानि च समाहत्तव्रतानि । चशब्टात्‌ यानि तन्वान्तरसिद्ानि तानि च ॥०॥ २८॥ ° ॥

इति महामहोपाध्यायराघधाकान्तसिद्ान्तवागौ गभट्ाचाथा- जख चन्द्रकान्ततकालद्कारस्य कतौ गोभिलयद्द्मसवभाष्ये टतीयप्रपाटकस्य पञ्चमो खख्िका ॥ ° ॥

[इप. €@. | गद्यष्टत्रम्‌ ¦ ९११

गोभिलोयगद्यसवे ट तो यप्रपष्ठके षष्टो खण्डिका |

a © योक

केचित्‌ aw gage, केचिच्च वच्छन्ते। ते qerenfe- इविःसाध्याः , तानि च गवाम्रायत्तानि, गावश्च परिपुष्टा एव हवींषि दात प्रमवन्ति। wa: सव्वैयन्चसाधनमूतानां गरवापुटि- aa वक्तव्यम्‌ daa तावद्रवाखधं किचित्‌ कर्मरोपदिशंल्यत्त- राथ॑म्‌-

गाः प्रकाल्यमाना अनुमन्वयतेमा मे विष्वेनो- area इति ॥ १॥

प्रकाल्यमानः दशचरणाय गहान्नोयमानाः गाः अनुमन्येत, दमा मे-इति aay तदिटमनमुमन्वणं गवां wzeifasnae- काले कत्तव्यम्‌ ॥०॥१॥०॥

प्रयागत इमा मधमतीमंद्यसिति॥ २॥

HAMA: सायं खटहमागताः गाः, इमा मधुमतोरिति मन्तेणानु- मन्येत ॥०॥२॥ ०॥ saat गवां gfearare,—

पुष्टिकामः प्रथमजातख aaa प्राद्याठः प्रसेह- नाज्जिद्वया ललाटमुलिद्धय निगिरहवा waratfa ॥ ३ ॥

१९२ गोभिलौयं faye]

पुष्टिः पोषः उपचयः,--इत्यनथान्तरम्‌ | at कामयते इति पुटिकामः। अधिकाराद्वामैव सा खल्वियं पुष्टिरविशषात्‌ MU संख्यायाश्च AMIN) वर्षासु प्रायेण गावः प्रसूयन्ते, aera जातानां aarat मध्ये यः प्रधमं पूवे, - प्रथमः पूर्व्वो वा जायतेख्म, सोऽयं प्रथमजातः, तस्य awe, प्राक्‌ Tea मातुः प्रलेहनात्‌ ,- ( प्रलेदनमाखवादनम्‌ ) यावन्न माता aa ntfs, तावत्तस्य ललाटं जिह्वया रसनया तृष्णोसुल्िद्य भआा- ara गवां शेमासोतिमन्वेण निगिरैत्‌। सामध्यो्मनवैव मन्तः “sala: । केचित्‌ gatacretal aarwafa पुशिकन्यणां वसन्तादारभ्य मासत्रयं करणमिच्छन्ति । तदसङ्गतम्‌ । कुतः ? वर्षास्वेव वादल्येन गवां प्रसवोपलम्भात्‌ aaa कन्नमुचितलरात्‌ | तथा चोक्तम्‌ ।

'ललाटलतेहनादौीनि गवां awatia पुषटये। वर्षासु त्रीणि araifa भूयस्तत्मसवा fe ताः” ।

दति॥०॥२॥ ०॥

पुष्टिकाम एव संप्रजातासु निशायां गोष्ठेऽभ्निमुप- समाधाय विलयनं Beata सं गरहणसंरुहाणेति ॥४॥

पुष्टिकाम एव गवामित्यथः । सम्प्रजातासु ,- सर्व्वासु गोषु प्रस arg, निशायां रात्रौ, गोष्ठे गवां ख्याने, भग्निसुपसमाधाय संग्रदखेतिमन्सेण जुहयात्‌ । ननु, अनिसुपसमाधाय,--इत्येतदवा- aq? जुहोतिचोटनाबलादेव खल्व ग्निरवगम्यते। नेष दोषः

{३ प्र. ई खे. | ण््यमूतरम्‌ | ६९३ कस्मात्‌ १ यस्मात्‌ रएतद्वचने जलहोमादिवत्‌ गो्ठएवायं होमः स्वात्‌ न gate) सेथोप्धपसमाघय-- दत्यनथकम्‌ ? a1 अभ्निसुपसमाधायेव जुहुधात्‌ नन्धामाहठतं कुश्चदियेष- मध त्वात्तष्य । तैन fangta: स्यात्‌ । किं जुह्यात्‌ १ विल- यनम्‌ । विनलयनश्रब्देन तनिस्यन्दनमरैमधितं दधि aaa : तधा चोक्तम्‌ । ““दध्यचमथितं सव्वं तदं विलघनं स्मतम्‌ , छतनिस्यन्दनच्यात क्तिप्रमेका aansefa:” | दति । द्वद्रव्यकत्वात्‌ QIU Bla: स्यात्‌ । एका arefa: ॥ Hol Bho ॥ |

पुष्टिकाम एव संप्रजाताखौदुम्बरेणासिना वत्ध- मिधुनयोलंलणं करोति पुटसएवायेऽथ स्तिया भुव नमसि साहसमिति nyt

प्टिकाम एव सम््रजाताखित्युक्ञाथम्‌ । भोदुम्बरेश तास््रमयेन, न काष्टमयेन ¦ कस्मात्‌ १ लोहितेन खधितिनाः--दइति मन्वे लिङ्गात्‌ । नहि काष्टमयोऽसिर्लोहितो भवति सामष्यौच्चे । aaa: wafeaquancq anal न का्भयः । रसिनो gaat am? लोहितेन afafaa’—<cfa मन्वलिङ्का- देव । aerate किल afufame: qt प्रयुक्तः। “afar मै नछहिध्सीःः- af एवभेके) असिना खद्न--दत्यं

९४

428 मौ fasta [ ₹प्र. ६ ख. ]

ut) waa? असिशब्दस्य तदथतल्वात्‌। नच मन्तलिङ्गा्‌ तुरः इति युक्तं aaa किं कारणम्‌ ? faquie ुतेबंल- वत्वम्‌ । न खलु लिङ्गानुरोधात्‌ afrerae युज्यते । अत- एव, “्धान्यमसौति तण्ड लानावपति",-- इत्य त Aaa एव धन्ध- पदे तरख्डललक्षणा , न तु तख्डुलपदस्य घान्यपरत्वम्‌- इति सिद्धान्तः । तददत्रापि खधितिपदस्यैव वरं Weta स्यात्‌; न पुनर्त्पसिशिष्टस्यासिपदस्य सखधितिपरता |

वत्समिथुमयोः। faad स्तीपुंसौ। वत्सयोमिधुनं वल्स- मिथनं तयोः वस्मिथुनयोः 1 यावन्ति वच्मिधुनानि सन्ति तावतामेव । दिवचनकरणात्‌ दयोहंयोलत्षणं कर्तव्यम्‌ । कं नाम १ एकस्य वत्समिथु नस्य लक्तणं Hal पुनरन्यस्य करणीयम्‌ । पएवमपरापरस्यापि। aqu करोति। लच्यतेऽनेनेति wad fos’ करोति । कुतर प्रदेशे करोति? कणयोः। कस्मात्‌ ? मिथुनं ada: कतम्‌'- इति मन्वलिङ्गात्‌ |

केन क्रमेण करोति ? wads ga रवागरेऽय feat: | aa आदितः Ua एव वत्सस्य लक्षणं करोति, अथानन्तरं स्विया- वत्साया MAG करोति। एतदनेनोक्तं भवति । एकस्य वत्स्य ena कण्योलंच्षणं कत्वा, अथय एकस्या aaa दयोरचि AUN: RAM | ततोऽपरस्य वत्सस्य अपरस्याथ्च aang: | एवमन्येषामपि । कस्मात्‌ पुनः कारणादेवमवगम्यते, सर्वेषामेव वत्सानां लक्षणमादितः क्षत्रा परतः सब्धासां वत्सिकानाभेव कुतो- न क्रियते १ उच्यते। वत्समिधनयोरिति हिवचनोपन्धासस्यार्धः वच्चाथमेवमवगच्छामः दिवचनकरणात्‌ खल्वे कस्य वत्स्ये कस्या

[३प्र,६ख.] ह्यस्‌ चम्‌ | TY

AMA लच्तणकर खमवमगस्यते | अन्यथा वत्समिधुनानाम्‌-इल्येव garg । तदिदं दिवचनं भिथुनस्यैकत्वात्‌ मिघुनावयवो स््नौपुंसा- वपेच्य द्रष्टव्यम्‌ । एवकाराथशब्दयोश्चोपादानात्‌ | भगे पुस एवेति करणात्‌ खलु स्ियमेवापेच्य युसोऽग्रतमवगम्यते। aa यदि सर्व्वेषां वत्ानामादितो लक्षणं क्रियते, तदा पुंसोऽप्यगरे पुंसो- लक्षणं स्यात्‌ न feat एव । एवमथ स्ियाः- दति करणात्‌ पुस एव लच्णकरणात्‌ परतः स्ियालक्षणकरणं प्रतोयते | सर्व्वासां वत्सिकानां परतो लक्षणकरणे च feat अपि परतः स्िधालत्षणकरणं स्यात्‌ न da एव परतः। तदिदभेकंक- भिथनाभिप्रायं वचनम्‌ । अपिच । पंख एवाग्रेऽथ स्ियाः- इति वचनात्‌ एकवचनसंयोगाच्च एकस्य पसो लक्तणएकरणानन्तरभेवे- कस्याः faa: लच्चणएकरणमवमम्यते | अवगम्यते चेत्‌ , म युज्यते विना कारणमुत्‌खष्टम्‌ | तस्मात्‌ यथोक्त Tara: | अन्ये तु, YWAT- arise: स्विध्राः- इति पठन्ति । क्ण॑स्याग्रप्रदेओे Valse: प्रदेशे च faa wad करोति-इति व्याचच्ततेच)। केन मन्तेख लक्षणं करोति? भुवनमसि-इति waa प्रतिकणं मन्ता- छसिर्कदव्या। कस्मात्‌ १ “a मन्ताहसिः-दति खता

न्तरात्‌ lo ॥५॥ ०

क्रत्वा चानुमन्ेत लोहितेन atafaafa ॥ ₹॥ |

सक्षशं कत्वा लोदितेनेति मन्तेण अनुमन्येत 1 कला--श्ति करणात्‌ VAT लक्षणएकरग्णात्‌ परतोऽमुमन्तणम्‌ । चशब्दः क्रम

१९१६ मो भिय [fay eal

fahaacad: | कथं नाम ? येनैव क्रमेख लच्णकरशं तेनेव कभेणानुमन््रणम्‌ - इति । प्राजापत्यप्रशूनां येनैव क्रमेणाच्ञनं तेनेव क्रमेणाभ्य ्नमितिवत्‌। तस्मात्‌ प्रतिकशेभेवानुमन््रं Sig मन्ताठसिर्चक्ता॥०४६॥०॥

तन्तौ प्रसा््य॑माणां बवत्साञ्चानुमन्तयेतेयं तन्तौ गवां मातेति yo ul

तन्ती वत्सवन्धनदाम । तन्ती- दति केचित्‌ पठन्ति । तामपराद्धे वव्छबन्धनाय प्रसाखमाणामनुमन्रयेत-इयं तन्लौति मन्त्रेण । बद्धवन्धाच्च | Fal aal यया, तां बडवत्ामपि तन्तीमनुमन्तयेतः daa मन्वेण | तदिदमनुमन्तषदयं दोचव्यम्‌ ॥ ० ॥ॐ॥ ° ॥

तचतान्यहरहः कल्यानि भवन्ति ॥ ८ ॥

ततर तस्मिन्‌ काम्ये ate एतानि वच्यमाणशसुतोदि्टानि ae- गडः कत्यानि प्रतिदिनं कत्तंव्यानि भवन्ति॥०॥द८॥०॥ कानि पुनस्तानि १ उच्यते — निष्कालनप्रत्रेशने तन्तोविहरणशमिति ॥ < ॥ निष्कालनं gata गाः प्रकाल्यमाना इति, प्रवेशनमपि पूर्वां प्रत्यागता इति, तन्तौ विडरणमनन्तरोक्रममिवलयेतानि ॥ ०॥ € tot गो यन्ते पायसश्चवरः ॥ १० ॥

गवां पु्टिकामसख्छाग्न्यादोनां यजनं mas) तस्मिन्‌ गमोयन्न

(रधर. ई६ख. | गद्यम्‌ चम्‌ १९७

पायसः पयसि भवः चस: खालोपाकः क्तव्यः - शति qatar ॥ > ॥# १० ॥ ० tt तेन च चङ्णा —

अग्नि यजेत पषगभमिन्द्रमोश्वरम्‌ ॥ ११॥

यजेत Tay प्रत्येकमन्वयः! अखमासकरणं निव्वापदोमयोः ए्रधक्तप्रन्नापनाधम्‌ । पूष्णोऽप्यतर तशख्डलचर्रेव भवति । कस्मात्‌ 2 ्रमोन्द्रे्बरसामान्यात्‌ । तथाचोक्तम्‌-- “सखयप्यटन्तकः go एटमतति सदा चरम्‌ | अमनोन्द्रेलरसामान्यात्‌ तख्डलोऽत्र विधौयते" | इति ॥९॥११॥०॥ .

BAUTST Ii १९२॥

VATA । AM पूजा --गलश््क्गादावाभर प्रदानेन कवस- दानादिना च सत्कारो WAT कत्तव्यः॥०॥१२॥ ०॥ प्रसङ्गात्‌ भूयसा aware गोयन्नविध्यतिदशेनेवाश्चयक्नमप्युप- दिशति,-

क ~ A गो यन्न वाग्वयन्नो व्याख्यातः ॥ १३॥

ऋजुस्छराशंः स खल्वग्रमश्डयन्नो विद्यमनाप्वेनाश्वपुष्टिकामेन्‌ कत्तेव्यः, न येन केनचित्‌, नाप्यश्वमुत्याद्य,- इति गोदव्यम्‌ | पफायसचङ्ष्ठा पृव्वेउटताग्न्यादग्रो ATM: we V2 vel

अयं पुनरत्र विशेषः ,-

११८ मोभिलीय [३प्र. ६ ख.

यमवसणौ देवतानामन्नाधिको ॥ १8४ ॥

टेवतानाभिति सम्बन्धूलक्षणा षष्टी । अत्राखयन्नं गोयन्ननिदिं- ्ट[नां देवतानां यमवरूणो अधिकौ। यमः पञ्चमी वरणः षष्ठः | अत्रापि qaaq vata निव्वापो होमश्च! ऋषभपुजास्थाने चाखपूजा वोदव्या ॥ ० ॥ १४॥ ° ॥

प्रासङ्धिकमभिधायेदानीं पुनर्गोज्नशेषमेवाह,-

गस्पैरभ्यच्तणं गवां ग घेरब्य॒च्णं गवाम्‌ ॥ १५ ॥

सायमामतानां गवां गन्धोदकंरभ्युक्तणमाभिसुख्येनोच्तणं सेचनं कर्तव्यम्‌ | दिव्यैचनमादरार्थम्‌ । अथवा। दिव्यैचनादुगोयक्नएव गवामभ्य च णम्‌-- इत्यवगम्यते | तस्मादश्वयन्नेऽयं विशेषो नास्ति । अपिच । गोयन्नस्य कियतीौमाठतं सूत्रयित्वा, अरप्रवयन्नमभिधाय, पश्चादपि waned सुत्रयत्राचाव्यः,-पृव्वेसूतिताभमेव गो- यन्नस्याठतमग्बथन्नेऽतिदिशति न सूतयिष्यमाणशमपि-इत्यवधा- wa अन्था सव्वाभेव मोयन्नस्याहतं सचयिला परस्ताटेवाश्व- aa तामतिदिशेत्‌। तस्मात्‌ क्रममेदकरणादवगच्छामः,- अश्वयन्नेऽश्लानामभ्युक्तणं नासि - इति । अन्धे तु--भ्रखयन्न- ईप्यश्बानां गन्धे रभ्य ्षणमिच्छन्ति ।

ननु प्रकरणथेषेऽप्यत मोयन्नाश्रवयन्नयोः काली न श्रुयते, अतस्तयोः कः कालः १- इति वक्तव्यम्‌ । उचयते कालान्तरा quem परिभाषासिद्ध एवोदगयनादिः कालोऽनयोमं विष्यति | श्रथवा । तन्चान्तरविघधानानुसारात्‌ मागपालोदिनें Maat नीरा- जनदिने चाश्वयज्न; स्यात्‌, तथाच कन्प्रदोपः।

| ३. ६ख. | TIAA | ११९.

"पारिभाषिक एव स्यात्‌ कालो गोवाजियन्नयीः | अन्यस्यानुपदेशात्त, सखस्त रारोद्णस्य च । अधवा AAAS कालो मोयन्नकम््णः | नौ राजमेऽह्ि चग्रवानामिति तन्त्रान्तरे fafa,” | cfai मागपालौदिनच्च सुखरात्यनन्तरा प्रतिपत्‌ । कुतः ? तदधिकारे ,- “ततोऽपराह्नसमये daa दिगि भारत)! MIMI प्रबभ्रोयात्‌ AS Wass पादपे | इति पुराणवचनात्‌ | नौराजने च कालविकल्याः श्रुयन्ते । तथा च वराहमिहिरः, "'इाद्श्यामटम्या कात्तिंकश्क्पचस्य पञ्चदश्यां ar रा श्वयुजे वा कुय्या- न्नोराजनसंत्नितां शन्तिम्‌' | sft ion १५॥ °॥

दति महामदहोपाध्याघराघाकान्तसिडान्तवागो शभटाचाया- तमजसखौचन्द्रकान्ततकालङ्गरस्य कतौ Malaga ठतोयप्रपाठकद्य षष्टो खरिका ॥ ° ॥

गोमिलोयद्यसत्र

खतोयपपाठटक Banat खष्िका)

गनि ज शि

अथातः ्रवणाकम्॥ १॥

games: प्रकरणाम्तरोपन्यासांयः। खवेणाक्,- दति कच्यणो- नामघेधम्‌ । वर्तिष्यते, - इति qaite: 1 अतः्ब्दो Bea: । धस्ाराहितासिरेभिः खवणाकश्दिमि्दवादौनयजमानः अम रादीन्‌ faced निराक्ततिरिति चाख्यायते, अतः-एलश््मात्‌ कारणात्‌ वणाकम्मादिकमिदानौं वक्तव्यमित्यभिप्रायः। त्तथा चोकम्‌ | "“यस्त्वाधायामिमालस्याष्ेवादोत्रैभिरिषटवान्‌ | निराकत्तीऽमरादौीनां a विन्नेयो निराक्षतिः'ः। दति ॥०॥१॥ ० ॥ तदिदं शअ्वणाकश्य,-

पौणमास्यां क्त्यम्‌ ॥ २ ॥

पोकमरास्यां wai, कल्यं करक्मोयम्‌ । त्राव्याम्‌- इति कुतो. लभ्यते समाख्यासामथ्यादित्याह । अवणाकन्म- इति समाश्याने शयमाणे Want मासः खल्नागच्छति हदयम्‌ आगच्छति चेत्‌ , न युज्यते विना कारगमुत्स्रगरम्‌। एतस्मात्‌ कारणात

[३प्र. ऽखे.] गरद्धयष्चैम्‌ 3 २९९

Magi पोखमास्यामेतत्‌ करणौयम्‌ । खद्यान्तरवचनाच्च , तथाच ग्डह्यान्तरम्‌ “Wra: खंवसाकन्य' “arawi drev- मास्याम्‌?-षश्ति॥०॥२॥०॥ कथं कक्षव्बम्‌ ? तदभिधोयते, - परस्ताच्छालायां उपलिप्य श्रालेाम्नेरम्नि प्रफयन्ति॥ ॥ २ ॥ पुरस्तादग्रतो न gaat fe, श्रालाया भरग्यागारस्य, ( गोमयादिना ) उपलिप्य, तत्र शालामेरनिनि प्रण्यन्ति लत्तणा- दिभिः स्थापयन्ति) बहवचनादनियतः कत्त शालानेरित्व- चयवलक्णा Asli तैन, शालामनेरेकदेशं प्रयन्ति म सव्यम्‌ ॥ HoH Quon

अभितञ्चताय्य॒ पलिम्पन्ति॥ ४ ॥

प्रज्ञतचत्‌ प्रणोतस्यानेरभितः--दइतेतञ्च चत्वारि शानानि डप लिम्मन्ति। adam: non Be a fa fafeqrar किन्ति १ vat —

प्रतिदिशम्‌ wy tt

fen fen प्रति उपल्िभ्पन्ति॥०॥१५॥ * ॥ कियन्तं टेणमुपलिम्पन्ति १ तदभिधोयते,-

साधिके प्रक्रमे ॥ ६॥ iq

१९९ । गोजिलीयं [३ 9.

अधिक्रेन ay वन्ते माने साधिकै- स्तोकाधिके wad) प्रक्रमे-- “geaarqefaarafaue: प्रक्रमः स्मतः । aa कणि asa aa त्वध्वय्यचोदित्तः"' |

camaae, उपलिम्मन्ति , उपलेपनक्रियाऽघारतवविवक्षया सप्त- मोनिर्टेय;॥०॥५॥६॥०॥

अग्नो कपालमाधाय TAB यवमुष्टिं शव्ल- व्यनुप्दटहन्‌ ॥ ७ ॥

प्रकतेऽनो कपालमाघाय। wa, भमनाविति शक्यमवक्तम्‌ ? प्रक्तः खर्वग्निरिव्यसौ गम्येत । नेष दोषः । यतोऽभित उप- लिप्तखयानानां सत्रिहिततरत्वात्‌ aaa कपालाधानमप्याशङ्यैत- afafefa afsomdaenfaare । कपालम्‌ -

"कपालं खन्‌मयं पात्रं चक्राघटितसुच्यते | भासुरं चक्रघटितं 23 Ga च वर्जयेत्‌” |

चत्युज्ञलखणम्‌ , wal wae श्रम्नेसपरि क्त्वा, anata

यवानां afe waa, किं gaye भनुपद्न्‌ | भदहबि- स्यथः | उपैत्ययमुपसमगः ॥ ० ॥ ७ ॥ ° ॥

पञ्चाद्गनेमलुखलं ट५इयित्वाऽवडन्तुहे चम्‌ ॥ ८ ॥

प्रकतस्यागनेः wagaged दुंहयिला ददौक्लत्य--निश्चलौ कलये येतत्‌ | प्रहतान्‌ WEI यवान्‌ aa खापयित्वा सुसलेन yey वदवडन्ति, - सकनिष्यच्यधंम्‌। करतरनियमः। किं ware

isa, ow] VIS म्‌ । ARs

weaq । ज्त्वा--इति शेषः 1 क्रिवाविश्चेषणं वा ¦ eq: एथ

aya. “fafax gaara’ —efa स्मरणात्‌ | तथाच, Bera यवानां GAY AAT एथक्‌ क्त्वा अदद्न्ति॥ ० ॥द८॥६०४..

सुक्ततान्‌ VA कलवा चमस Wa मुप णापिधाय fazarfa nen सुक्ततान्‌ शभान्‌ सुविदितान्‌ at, amy Har, चमसे वान- श्त्या त विशेषे, चअोप्य- भ्रा sa सम्यक्‌ खापयित्वा, सपश यथोक्तलच्येन भरपिधाय आच्छाद्य, निदधाति खापयति। कच्िन्‌ १ wae. कस्मात्‌ १ “sefad चमखदव्योवा- द्ायः- इत्या दिवच्छमाणसूताथेपयालोचनात्‌ ॥ ०॥९५०॥

दलि गणपञ्चिमे अन्तरेण सञ्चरः ॥ १०॥

अन्तरेख-गब्टो मध्ववचनः। तद्योगात्‌ दक्तिण्पचिभमे-द्ति fedtat । zfauafaa ये दं स्थाने उपलिपे, ते न्तरेण तयो- अध्यप्ररेशः,-- इत्येतत्‌ । सोऽयं Wat: ;--सच्रत्यनेनेति स्चरो- ममनाममनमाम इत्यथः । स खल्वथं वखमशोपयोमौ विधिरिहैव ब्रघङ्गादुक्षः | एतावद्धि कत्तव्यम्‌ ॥ ° ॥ १०॥ ° ॥

अस्तमिते चमसटर्व्याषादायः सपञ्चातिप्रणौत- arg व्रजति ॥ ११॥

अस्तमिते सवितरि, चमस्दव्यौ are भादाय aviar, भ्रति-

१२४ गोभिलौय [इप्र, ७ ख. ?

ब्रणोतस्य,-अतिरपसगः स खस्य प्रणोत एवामिरतिप्रणीतो- भते | तन्वान्तरप्रसिद्धो वा । एवं fe तन्वान्तरकाराः स्मरन्ति। ^ज्ग्निसुपसमाधाय तस्यैकमुरमुक प्राक दक्तिणा प्रणयेत्‌ — a sufu प्रतिमुञ्चमाना असुराः सन्तः खधयषएचरन्ति पुरापुरो- निपुरो ये भवन्यनिष्टाज्नोकात्‌ प्रणुटात्स्मादिति, सोऽग्निरति- प्रणतो भवति--इति । तदस्य अतिप्र्ीतस्य अमेः, we समीपं व्रजति सद्यरेण गच्छति + wens: समो पवचनः Woo Wee Hen गत्वा च,-

सूपं सक्तनावपति AAR चोद्कमादन्ते॥ १२॥

ga चमसे स्थापितान्‌ aaq इदानीं स्ये आवपति fa: facta, QAI च उदकं दत्ते wats wo weritic ii aay,-—

aay संहो तान्‌ दर्व्या सक्तून्‌ AA पृव्व उप- fea उदकं निनोय वलिं निवपति; a: प्राच्यां दिशि सपराज एष ते बलिरिति ॥ १३ ॥

कतिपयान्‌ waq cat वलिहर्या सल्लदेकवारं संग्टदीतान्‌ कत्वा, सञच्चरेण प्रदक्िणं गत्वा उपविश्य ga उपलिषे,-- gaat यत्‌ खानसुपलिपे तस्मिन्‌, उदकं चमसस्य fatty निषिच्य, बलिं निवपति इरति,--यः प्राच्यां fefa— KA मन्सेण ॥०॥१२॥ ०॥

[३ष्र. ऽखं. | गद्यम्‌ चम्‌ | २९५

उपनिनयन्य पाट शेषं यथा बलिं न प्रबच्यतोति ॥१४॥

उपशब्दः समीपवचनः | उप समौपै बलेः, निनयति निषिच्चति fafaufa,- इत्येतत्‌ । किं निनयति १ sat चमसखखानां शेषमवशिष्टम्‌ । कथं निनयति १ यथा बलिं न प्रवच्यतौति। यथा येन प्रकारेण निचिक्तमुदकं बलि न प्रवच्यति न स्थानान्तरं प्रापयिष्यति, इति तथा निनयतीत्यथेः ॥ ° ॥ १४ ॥ ° ॥

सव्यं बाहमन्वाच्य चमसदजवभ्यच्य प्रताप्येवं efawd प्रतीच्येवमुदौचौ यथालिङ्गमव्यावन्तमानः ॥

॥ १५ ॥

“सव्यं agua’ लच्छी लत्य-- वामपाश्वं मेत्यधः । “्रादत्य,- तजैव सितः परिचय । यत्र खल्नावत्तं नसुपदिश्यते, aa प्रायेण तत्‌- स्थानख्ितस्यैव परिवत्तंनमभिप्रेयते ;- “अनं प्रदक्िणमावत्त- यति इत्येवमादौ । ग्रन्धे तु वश यन्ति,-- सव्यं वाहमन्वाह्रत्य, --ग्रप्रादक्तिख्येनालि' गत्वा" इति । (चमसद्यों अभ्युच्य',- समासकरगात्‌ तन्तेग वोद केनाभिषिच्, तन्तेरौव naa seal श्रताप्य ‘gay saa प्रकारंण,- सत्‌ संग्होतान्‌-द्त्यादिप्रकारै- खेत्येतत्‌ । ‘efaw’ efauai दिशि बलिं निवपति । णवं प्रती याभेवमुटीच्याम्‌ । दक्तिणाः-दइत्याटौ wala पूव्वैस्वणः | qa fara यो मन्तो afar:, तेनैव मन्तरेण तस्यां दिशि बलिं निवपति । ‘at दक्षिणस्यां दिशि सपरोज एष ते बलिः", "य; प्रतीच्यां दिशि, ‘a उदोच्ां दिशि,-दइति मन्तविशेषः

९२५ मोभिलीयः [इप, ऽख.}

saa: | wary दिशि बलि निवपति तदभिमुख एव स्यात्‌| तथा चोक्रम्‌।

“यस्यां fefa बलि" दद्यात्‌ तमेवाभिमुखो दिशम्‌ | AIU HAT भवेत्‌ न्यञ्चकन्य न UMN” |

sfa1 ‘senadara:’ | विशेषेणाव्तंनमकुव्वैन्‌ — सव्यं arg मन्वाव्त्य- इति यदुक्तं, afettaqgqeaaq—caa: | faaara- मप्यावत्तनं न शक्यते प्रतिषेदम्‌ । fa कारणम्‌ १ ag तास बलिनिवपने त्षन्मखलत्वविधानम्‌ । भतो विशैषेणावत्तनं प्रति- पिषेधयिषुराचायः (अव्यावत्तमानः-दत्याह। तस्मात्‌ प्रती- gaggia? न कत्तव्यम्‌ तथैव qeafeaaufe aq भूत्वा बलिनिवपनं कुयात्‌ । व्यावक्तनप्रतिषिधादेव ag नलरभाविनोरभ्य॒क्षणप्रतापनयोरपि प्रतिषैधोऽवगम्यते। aaa, ‘ed दच्िणाः- इति सूतितम्‌ । दिणावलौ खस्वा वत्तं न।भ्य- ्णप्रतापनानि सूत्रितत्वादेव प्राश्रवन्ति, तदथं पुनः रवं afer’ -- इत्येवं शब्दोऽनतिप्रयोजन एव स्यात्‌ । तस्मात्‌ , एवं द्रण -- त्यत्र ावत्तनाभ्युक्प्रतापर्ना afta पूर्वोक्तम्‌ एवं” शब्द्‌ ea: -इत्यकाभेनापि वाच्यम्‌ । तक्छामान्यात्‌ एवं प्रतीचोः एवमुदरीचीः- इत्यनयोरप्ये वं शब्दयोः स एवार्थो वणं नीयः | तस्मात्‌, Wading चषणप्रतापनातिरिकस्यैव ‘aa’ शब्दे नाति- देशात्‌ प्रतीच्दौचौवल्योरावत्तनाभ्युत्तणप्रतापनानि न कत्त व्यानि भवन्ति, wad श्रव्यावन्तं मानःः-इत्यनर्धकं, तदति- रिक्रस्येव "एवं" शब्दे ना तिरेश। दयावत्तं नस्याप्रसक्तेः | उश्यते | भव्या-

[sa ७ ख. ] ग्यम्‌व्रम्‌ | १२७

वत्त मानः,- दति विथेषेणावक्षनं प्रतिषैधत्राच)यसतत्त eae तवानुगं faanranran नमनयोरपि बल्योरनुजानाति, सोऽयम्‌ '्रव्यावत्त ala, Tareas: पूव्वैमुपपादितोऽस्माभिः । अन्ये तु, Saya मानः ,--दइति करणाद्‌ wan awa प्रतिषे धादभ्यु- wana: सव्वेत्रैव करणम्‌ इच्छन्ति ॥ ० ॥ १५॥ ० ॥

सुपण शेषमग्नाबोप्यानतिप्रयौतखाङ व्रजति ॥ १६॥

शेषं बलिशेषं सूर्पेण sal भ्रोप्य,--्ा उष्य प्रलिप्य । मन्तानुप- देणात्‌ व्याद्ृतित्रयप्रयोगेन,--इत्यथेः | कुत एतत्‌ ?

“qa मन्त्रा न विद्यन्ते व्याहृतो स्तत्र योजयेत्‌ |

AMI MAINED मन्तात्‌ RU समाचरत्‌?" | इति ग्ण्यासग्रहवचनात्‌ | एवमेके अपरे तु मन्यन्ते -——“Azara- पट्‌ेशादमन्तरकम्‌--इति । बलिगेषस्य प्रतिपस्तिः खल्वसो ¦ प्रतिपन्नो च मन्ान्वयो न प्रयोजनवान्‌--इति तेषामाशयः । हश्यते तु वैश्वटेवादिशेषस्य प्रतिपादने बलिदहरणादो aaa: | wana तत्र शेषः प्रतिपाश्यते इति चेत्‌ । कणएवमाह नेदमथं- कम्मरति। निःसन्टेद्ायामपि प्रतिपन्नो खिष्टक्तदादौ तत्रभवन्तो-

मन्तं प्रयुक्ते, सन्देहे च व्यादृतिप्रयोगे न किञिद्ोयते।

तदेवं क्त्वा, ्रनतिप्रणौतस्याईइ व्रजति प्रणौतम्‌--दइति aia निहा । प्रणीतं प्रण्यनमतिक्रान्तोऽतिप्रणोतः, तथाविधो a भवतीत्यनतिप्रष्षैतः प्रक्षतोऽनिभख्यते । प्रज्लतस्य खल्वमेः चरि- ग्रहार्थम्‌ भ्रनतिप्रणोतस्य--इत्याह । भ्रम्यागारे खल्वन्योऽप्यम्नि- रस्ति। अथवा । अतिप्रणोतस्तन््रान्तरप्रसिडो व्याख्यातः, ख

१ द गो भिलौय [३पर. ७ खै.)

न मवतीव्यनलतिप्रष्मीतः। तदस्याम्नेरडं समोपं व्रजति सञ्चर मार्गेखेत्य्थंः॥ ० ॥ १६ uo गत्वा च,--

पश्चादग्नर्भमौ न्यञ्च्रौ प्राणौ प्रतिष्ठाय नमः पथिव्या इत्येतं मन्तं जपति ॥ १७ ॥

प्रह्णतस्यामेः पश्चात्‌ wal अधोमुखो पाणौ wet, भूमौ प्रति- ाप्य,--

“efad वामतो बवाद्यमावमाभिसमुखमेवच |

करं करस्य कुर्व्वीत करणे न्यञ्चक्मणः'। इति कन्यप्रदरीपोक्प्रक।रेण संस्थाप्य, नमः एथिव्ये,--इत्येतं मन्तं जपति । एतम्‌"-- इति खरवणंसम्पादनाथंम्‌ । (मन्बम्‌ः--दति wa दृशे यत्‌ प्रायञ्चित्तं, तस्य wey. अन्याप्रतिषेधाथं वा एतं मन्तमिति वचनम्‌ । कथं ATA? अन्योऽप्येतत्कम्भ कव्व तेतं मन्वभेवग्भ तमेव जपति न युनरूहेत,-- इत्यभिप्रायः । कथं पुनरन्यस्य कन्करणशपत्ते ऊदस्याशङ़ग ? उच्यते “नमः परथिव्यै guia faa ते अन्ते रिषामः"--इत्यस्मद्रता विभक्तिमन्वे

पव्वते | तस्मात्‌ , VIS क्मकरणपचे अहमप्याशड्ोत afy-

ऋन्दमतिरिति afatraatsa प्रयन्नः॥ ० ॥ 2७9 ॥ ° ॥

प्रदोषे पायसञ्चरूः ॥ १८ ॥

रात्रेः प्रथमो यामः प्रदोषः Hara? प्रदोष्पञ्धिमौ यामौ —-Sfa, तत्रापि प्रदोषशनब्दपयोगात्‌ तस्िन्‌ प्रदोषे, पयसि

५

{रप्र 9@. | य्द्यखतम्‌) १२६४.

भवः पाथसः , चरः खलोपाकः, कत्तव्यः--दइति वाक्वतेषः | एवच्च, सन्योपासनसायंहोमबलिक्माणि कत्वा ata Ruy: t कुतः ? तस्त्कालातिपाते प्रायश्चित्तोपटेयात्‌ । एवम: प्रदोष WE WoW lS Hod

तख BEATA ; खवणाय विष्शञेऽग्नये प्रजापते विश्वेभ्यो दबेभ्यः खाहेति ॥ १< ॥

तस्य,--इत्यवयवलक्षषा षष्ठौ । तस्य पायसस्य चरोज यात्‌ , श्रवणाय खाडहा,--शत्यादिना मन्तेण प्रत्येकम्‌ 1 सोऽयं खाहाशब्दः प्रत्ये मभिसम्बन्यते | तथा aay | “Aa खाहाकारः-- षूति। किमधं तहिं पुनरिह arenas: १ उच्यते, मन्तत्राह्यणशोक्तानां मन्ताणां विनियोगस्य वक्तमारब्घत्वात्‌ रस्ति तेषां बुद्यारूटत्वम्‌। अतस्तेषाभमेव मन्वशब्दाथत्वान्तएव मन्त्राः खाहाकारान्ताः w:--safa स्याटाशद्मा कदाचित्‌ कस्यचि- ऋन्दसमतेरिति तन्निरासाथेमिह सखाहाशब्दमपठदाचायः | मन्ता: खल्वेते मन्तब्राहमणे न पव्यन्ते। भ्रथवा। Wray, --इत्यादिचतुर्थो विभक्तौ नासुदेश्यतामा बरपरत्वमभ्युपेत्य तन्तरेसापि होमं afsemgiai wa: खाहाशब्दयोगेनेवैताश्तुर्थोविभ- कयः,--इति प्र्नापनाथमिह स्वाहाकारः परटितः। शरवो adafana: | fawares: प्रमिडाः । अ्रसमासकरणमपि निव्वाप- दोमयीः परथक्कप्रश्चापनाथंमेव केचित्‌ पुनर ,--एकामाइति- faq निव्वापमिच्छन्ति तदसङ्गतम्‌ । पूर्व्वाक्तयुकतेः। समखया- भिधानखेवं स्यात्‌ क्प्रदौपोऽपि-- १७

tee miata [३ पर. o@ 1

“Carat वा प्रदोषे य: HUTA तथैवच | कथमेतेषु निर्वापाः ! कथच्चैव Bela: १ देवतासञ्या we निव्वापांशच एक्‌ एयक | तृष्णीं fata एह्लौयाद्ोमश्वापि एथक्‌ एक्‌” |

इति maw प्रदोषेऽपि waa waa निव्कापं होमच्चाह ॥ ह ० ॥ १८६ ॥ ० ॥

MR MARIAM AF ॥ २० ॥

अन्यत्‌ सव्वं स्थाली पाकावता साली पाकरौत्या कुर्यात्‌ । श्रध, ^“एषोऽत we इविराइतिषु न्यायः इति परिभाषाप्राप्ठत्वा- टेतदटवाश्थम्‌ ? नैष टोषः। परिसद्यानाथलात्‌ । कथं नाम ? ोमादन्यरेव खालौपाकाठता Faq, wa तु “awer faay’--sfa योऽयं विकल्य उक्तः, सोऽत्र न भवति । तस्मात्‌ सक्तदेव FRAY) कन्धक्रमप्रज्नापनायं वा वचनं वर्शनीयम्‌ | कथं नाम १ श्धालोपाकाह्ठता अन्यत्‌ कर्मशेषं समाप्य ace. माणसूुल्ोक्े कश्य क्षत्वा परस्तात्‌ परिभाषासिदं वामटेव्यमानं कुात्‌--इति | एतस्य खल्वसूत्रणे वच्यमाणसूबोक्तं क्म प्रधान- होमानन्तरमेव का स्यात्‌ वामदेव्यगानात्‌ परतो वा खात्‌)

परमाथतसतु, Wa चरो्बंहुदैवतत्वादवघात एव होमः प्राप्रोति) aa चाज्यभामौ अवदानध्मशथ न भवति) wara वचनादा- SMM भ्रवदानधम्यश इह नाप्यते । कथं ज्ञायते १ wards घुत्रस्मरशात्‌ | तथाच WHAT: |

Fey, o@.] TIAA | 834

"स्ालोपाकाहताऽन्यत्त्‌ यत्र deat निपात्यते | तताज्यभागो saa सुचमास्तौ्व्यावदययति'” | इति । सोऽयमस्याथः । एवसुत्तरत्रापि वर्शनीयम्‌ # ० ॥२०॥०४

उत्तरतोऽग्नेदभस्तम्बएसमूलं प्रतिष्ठाप्य सोमोरा- aed wea जपति याएसन्धाएसमघत्तेति च ॥ de It

समूल स्लसदितं द्मस्तम्बं guy प्रकतस्याम्नेरुत्तरतः प्रतिष्ठाप्य ,--श्राख्युखकर च्चा नादेशे'"--इव्यस्मतसूत्रकारवचनात्‌ प्रागयं खापयित्वा, सोमोराजेति यां सन्धासिति च मन्दं जपति । “ad मन्वम्‌'”- इति व्याख्यातम्‌ । set वामदेव्य मानम्‌) केचित्‌ अत्र cde कुशसंख्यामिच्छन्ति) तदसद्ध- तम्‌। RAY?

“यन्नवासतुनि सुथ्याच्च स्तम्बे द्मवटौ तथा । दभसद्ा न विहिता विष्टरास्तरशेष्वपि'ः 1

ति कममप्रदौपवचनात्‌॥ ०६२९१५०६

प्वस्ततोऽच्तसक्तन्‌ कारयित्वा नवे पाचऽपिधाय निदधाति ॥ २२॥

श्वः भागासिनि दिने,--तखां पोणंमासोशव्वेथा प्रभातायां qar- faaaq ततः, प्रात्होमानन्तरम्‌ । अथवा । ततः,--श्ति लाव्वविभक्तिकस्तसिः। adam, भक्ततसन्रम्‌ wear यवाः

१६२९ गोभिलौयं [sa ७ख.1

तेषां aay कारवित्वा, ने पाते कत्वा पात्रान्तरेण भरपिधायं स्थगयित्वा, निदधाति ze ापयंति । कास्यितवा,- इति वच- नात्‌ कर्तंरनियमः ॥ ०॥२२॥ ° ॥

ay सक्तभिः,-

अहरहस्ष्णौं बलोन्‌ हरेत्‌ सायं प्राम्बोमादायः

STAT: ॥ २३ ॥

अहरहः प्रत्य, पूर्व्वोक्तान्‌ वलन. हरेत्‌ । तूष्णोभिति वाग्‌- व्यापारप्रतिषेधान्मनसा aaqaaaa: । waar तृष्णोमिति करणादमन्तकभेवैतान्‌ ana हरेत्‌ । तृष्णोमिति वाग्‌यमन- नियमाय न मन्तोचारणप्रतिषेधाधम्‌-- द्रति केचित्‌ । कस्मिन्‌ काले वलोन_ हरेत्‌ ? सायम्‌ ,-्रस्तमयादृदधेम्‌ । प्राक्‌ ga होमात्‌ । ननु होमात्‌ yaaa बलिहरणं पुरस्तात्‌ सूत्रितं तत्‌ किमिति प्राम्घोमादिति क्रियते ? उचते) waar भश्च! होममप्यहरहरदयति | इतरथा, बलीन. हरेदिति ac णात्‌ होमो न स्यात्‌-इति afaengia: कियन्तं कालं बलोन_ हरेत्‌ ? अग्रहायस्याः,--्रा आग्रहायश्याः, भाग्रहा-

यणो पोमासी पयन्तम्‌ |

अत्र बलिहरणडहोमयोरभिधानात्‌ अहरहः प्रयोगे बलिशेषस्य waa ल्त एपूव्वकमम्निस्थापनच्च न स्यात्‌ , चमसदर्व्योः प्रताप नाथमुल्मुकन्तु प्रत्यहमप्यासादयेत्‌ । नमः पएथिव्ये--श्त्येमदपि UIA परत्यं नेव भवति । तथा चोक्ञम्‌ ।

[ay ७ ख.] TIAA | १३३

“Cafanua इदवनमन्निप्रणयननम्तथा | WAT न भवेयातासमुल्मुकञ्च भवत्‌ सदाः | दूति । “mana न स्ववदा? इतिच ॥०॥२३२॥०॥ दूति महामदोपाष्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागोजभट्ाचाथ-

मजो चन्द्रकान्ततकांलङ्ारस्य कतो मोभिलोयग्यद्यसूत्रभाष्ये छतोवप्रपाठकस्य सप्तमो खण्डिका ॥ ° ॥

गोभिलौय-णद्धसवे

SAAIVISR ALA WEA |

Sa श्रव णाकन्धर | अथेद नौ मा्वयुजौ AN प्रस्त यत॑, —

आश्वयुज्यां पौणंमाखां पृषातके पायसश्वर्रोद्रः॥ १॥

saga अश्विनी नन्तं, तद्युक्ता पौणमासौ ्रा्वयुजी । तस्यां पौर्णमास्याम्‌ | आश्लयुजी ग्रहणम्‌ अख्िनीनन्ततरसम्बन्धदारेण श्रा श्िनपौणंमासीप्रन्नाप्नायम्‌। पौणंमासीग्रहणं पौणमास्याः प्रा धान्यख्यापनाथम्‌ | तेन, नक्त ्रालामेऽपि अराख्िनपौ णमास्याभेव कत्त व्यम्‌ । भज्यसं युक्तं पयो दधि वा एषातकमित्युच्ते | तस्मिन्‌ पृषातक-सप्षमीनिर्देशात्‌ वच्यमाणावेक्तणाययथं समासादिते सतीत्यर्थ ater: रदो टेवताऽस्येति रौद्धः, पायसः- पयसि WAIT: कत्त व्यः | तचैतत्‌ पयः पृषातकादन्यदेव स्यात्‌ 1 तथाच HUTT: |

“qq] वदाज्यसंयुक्त तत्‌ एषातकसुचते |

DAR, ATA क्तव्यः assy,” ।

sfai «wea ला,- इति निव्वीपः। amanfeargq waa होमकाले BTU: खापनीयम्‌ । तथाच WHAT: |

“दधि afaa संयुत प्रोक्तोष्टेष garam: |

होमकाले तु तस्याग्ने: स्यानसुत्तरपूत्वतः” | दति ॥०॥१॥०॥

[3v¥.c@] VITA | १३५

तख जुहुयादा नो सिन्नावसुयेति # प्रथमां मान- स्तोक इति featara ॥ ₹॥

तेस्ेत्यवयवलक्तणा षष्ठौ | तस्य पायसस्य चरोरेकदें जुहुयात्‌ । भानो मित्रावरुषैति Sareea प्रथमामादतिं जुह्यात्‌ | भा न wma इति tera हितीयामाहइति जुह्यात्‌ ननु सै चावासण्यचचा कथं होमः सूत्रयते १ waaay: खल्वयं रौद्रः afaa: 1 adaa दविनिंरूप्य ware इथते,- इति युक्तम्‌ । उक्तश्च,-- “निरूप्य इ विरन्यस्मा saya न fe Baa” |

इति। mae किल मन्तस्य सित्रावरुणयोदंवतात्वं farrea- गम्यते | नैष ae: | अुतैबंलवच्वात्‌ | रौद्रः- इति Far तावत्‌ द्रस्य देवतात्वमवगम्यते, लिङ्गाच्च मित्रावरुण्योः, दुन्बलच्च तेलिंङ्म्‌ । तस्मात्‌ “ten गाद पत्यसुपतिषटेत'”- इति वदि- हापि sen fag बाधितव्यं भवति श्रोकमपि उदादरन्ति।

“तद्धितेन aaa वा मन्लिङ्खन चेष्यते | टेवतासङ्गतिस्तत्र दुब्बनलन्तु परं परम्‌" | sfai पाठक्रमादेवाहइत्यो; प्रथमदितौयत्वसिद्ेः पुनः प्रथमादि- ग्रहणम्‌ ,--अरनयोरेवादुत्यो ्रोरभिसम्बन्धग्रन्नापनाथ्म्‌ | तेन, प्रथमदहितीये एव चव्वोदतौ | याञ्चान्धा आदुनयो वच्यन्ते, ताः सव्व एवाज्याहतयः | तथा च कञ्मप्ररोपः।

ee ee ee ee ee = जाः = च ----ाऋा----------- ee ee ऋ 11 ऋणो =,

[क rr "रेषो

+ आगो faafa पथर्मां-श्ति पाठान्तरम्‌)

१३६ wifatta [auc]

“प्ाश्वयुल्यां तथा aa वासुकश््रणि याज्निकाः। यन्ना्थतच्चवेत्तारो होममेवं ward | दे पच्च इं क्रभेणेता हविराहतयः स्मृताः |

Tar आज्येन होतव्या इति कात्यायनोऽत्रवोत्‌” | इति ॥०॥२॥०॥ गोनामभिश्च पथक्‌ काम्यासौल्येतत्प्रषतिभिः a ३॥ गवां नामानि गोनामानि। aataafaa काम्यासि,--इत्ये- ततुप्र्तिभिरष्टाभिः, gaa नाना, भष्टावाज्याइनीज्‌ इयात्‌ । गोनामानि च,-

“काम्या प्रिया च इव्या च Ser रन्ता सरखतो। महौ fagat चान्रया च गोनामानि fagequr:” । ति ग्ड्यसंग्रहोक्तानि। "चकारा असिशब्दस्याध्याहारार्थाः”-- इति ग्डद्यासंग्रहभाष्ये टदौल्तितः। यद्यपि नवेव मोनामानिं gaged, तथापि अघ्रयानान्ना होमो नास्तोत्यष्टावेवादतयो भवन्ति। एतदिति करणाच्ैवम्भूतैरेव होमः, न चतुर्थीं प्रयोक्तव्या । तथाच HAST: |

“sfasl® न प्रयुच्छयादोनामस्ु asa |

चतुर्धोमन्नपा इत्येतद्रीनाज्ि a fe waz” | sfai एवञ्च, काम्यासि खाहा,- इत्येवमादिकः प्रयोगः fast- भवति। wa किचचिद्क्तव्यमस्ति काम्या प्रिया gan श्ति नामतयान्ते श्रसिशब्दोऽध्यादाच्यः। अन्यानि च नामानि संबोधनान्तानि प्रयोक्तव्यानि । wae awa, कचित्‌ असि-गब्ट्‌्याष्याहारः कचिच् संबोधनविभक्वन्तता,--दति। नमु

[av ca. | रद्य सूचम्‌। ९३

सव्वे्ैव “असिः शब्द्स्याध्याहारो वा श्यात्‌ संमोधनविभक्य- न्तता वेति ga वणंयितुम्‌ |

नेष दोषः RAY? aware तथेव परितल्ात्‌ | तथाच aa समामनन्ति | “काम्यासि परियासि इव्यासोड रन्ते सरति महि विद्युते रतानि नेऽप्रय नामानिः--दइति) aq विग्ुते इत्यनन्तर' एतानि तव नामानोत्यभिधानादष्टावेव परिभाषिकानि गोनामानि भवन्ति भअन्रयाश्ब्ट्स्तु योगेन तत प्रयुक्तः | श्रहननीया Gaal । Wawa कात्यायनेन गोनामदहोभे अघ्रपाग्ब्देन होमोनास्ि इत्यक्तम्‌ भाचाय्यपुतेण तु अन्ना waa गवि प्रयोगदप्नात्‌ तस्ापि गोनामत्वमभिदहितम्‌ । तस्माद्‌ यधघाप्रितैरव खादहाकारान्तैर्गोनामभमिरष्टावादतयो दोत- व्या; । भदट्रभाष्येऽपिं तथेष लिखितम्‌ ॥०॥२॥ ° ॥

स्ालोौपाकावताऽन्यत्‌ ॥ ४ ॥

छतभाष्यं सवम्‌ ॥०॥४॥०॥

पषातकं प्रदच्तियमभ्नि पथ्याणोय ब्राह्मणानवेच- यित्वा खयमवेचतेत ; तचत्त ट वहितं पुरसाच्छकसुच- रत्‌ पश्येम शरदः शतं TAA शरदः शतमिति ॥५॥

पम्निप्राद्तिख्येन पृषवातकमानीय ब्राह्मशानवेचयिला खयमवे- चेत,-तच्वत्तुरिति aaa, सामान्येनाभिधानात्‌ ब्राह्मणाना- १८

१३६ गोभिल्लीय fay. ८.)

मपि मन्तो मवति, न पुमरानन्तय्यातिरेकात्‌ यंजमानश्येव | तधा चोक्तम्‌ |

"षा तकप्रे ्तणयोनंवस्य इह विषस्तथा |

शिष्टस्य प्राशने मन्वस्तश्र सव्वैऽधिकारिणः”? |

ति । यदि ga: कस्माचधित्‌ कारणात्‌ केऽथि ब्राह्मणस्तदा

सन्निदहितानस्यः, तदा खधमेव एषातकमवेचेत | तथा चोक्तम्‌ | 'ब्राह्शानामसान्निध्ये खयमेव waaay |

अवेचेद विषः शेषं नवयन्नेऽपि भक्षयेत्‌” |

ति ॥०॥५॥ ° ॥

ब्रह्मशान्‌ भोजयित्वा खयं Yat जातुषान्मयोन्‌ सर्व्वोषधिमिश्रानाव्रौरन्‌ STATA ॥ ९ ॥

ब्राह्यशान्‌ ,--बहंवचनात्‌ fanaa, भोजयिता, खय Fair । अध, “शअपवर्मऽभिरूपभोजनं यथाशक्ति"? -¶्ति सिदत्वादेतद- वाम्‌ १ उचते भ्रत्यन्ताशक्ताव्यस्मिन. wate वयाणामा- बश्यकत्वाथमिदसुतम्‌ ¦ भक्तौ खंखषेवास्यापि ब्राह्मणस्य भोजनं प्रग्नीति, यंथाशक्तयु पदेशात्‌ । afacert ब्राह्मणान्‌ भोजवि- ला,-दत्याह । मेतत्‌ युक्तम्‌ । कस्मात्‌ ९ अरशक्मीपदेशात्‌। यो- fe वोन. भोजयितुः न शक्रीर्ति, wa aa तदुपदिश्चेत ! अशक्योपदे्ः खच्व प्रमाणमेव Wai नच care थाख्जमप्र- भणं कशषयितुसुचितम्‌,

E39, =@: J WITT! WE.

भयर भ्राह । wmafen,—<fa aatargrat एषातक-. fafa प्रछतसमन्वौयते। न्यथा, प्रकतदहानाप्रक्षतप्रक्रिये प्रस ल्येयाताम्‌ ,-- इति एतदपि a सुन्दरम्‌ । कस्मात्‌ ! यस्मात्‌ ब्राह्मणान्‌ भोजयिल्वा,-इत्य क्तो निव्वियेषितमेव भोजनं ताव- दवमम्यते, न किचचिदव्रापरै्चणौयमस्ि। येन ढिः सम्पदयते, तेन केनापि भोजवयति,-इत्यवगम्यत wa “ब्राह्मणान्‌ भोजय” ““कोर्िन्यान्‌ waa’ “शयाना yaa यवनाः दत्येवमादि- प्रत्ययव्यपदटेशानां लोके वेलसुपलश्भात्‌ । “लोकै येष्वथु प्रसि- दानि पदानि, तामि (सति awa) तदथान्धेव aag’—xfa fe नः प्रतिज्ञातम्‌ । एषातकं भोजयित्वा,- इति खल्वानुमानिक घरिचिकल्पयिषितम्‌ । न चैतत्‌ शब्दस्य खवणमाव्रात्‌ atsuf- ऽवगम्यते तं बाधिला शक्रोत्यात्ानं लब्धुम्‌ । नापि एषातकेनः afa: सम्पदयते। भुजिचोदनांयाच्चेवमेवार्थोऽन्यव्रापि दश्यते,-- “अर परवर्गेऽभिरूपमोजनम्‌?-- ta वमादो |

अपि ai - उत्तरत्र पृषातकमिति कुव्वघाचार्व्योऽत्र पृषातकव्यतिक्तस्ैव भोजनं elufa, तस्मात्‌, «faq क्रि अपवर्ग विहितव्यतिरिक्षस्यापि ब्राह्मखमोजनस्याभ्यनुन्नानाथं ब्राह्मणान्‌ भोजयिल्वा,--इति वचनम्‌। कक्रमप्रश्ञापनाथं वा । कथं नाम १ अपवगविहितं ब्राह्मणभोजनमिदानों कारयिता mae Yar Ta Sy कत्तव्यम्‌ | Trae खदख्विदानौमेतच् mina. war? इतः परमपि कर्म्रोपदेशात्‌। तस्मात्‌ , परपवसविदितं ब्राह्मणभोजनं सायं माभूदिति तदेव ame: भोजनमिदानी मुच्यते, इत्यादरणोयम्‌।.

१४० गोभिलीयं | [इप. य. |

तद्वं ब्राह्मणान्‌ भोजयिला aw भुक्ता, जातुषान्‌ लात्ताक्षतान्‌ मणीन्‌, सर्व्वषधिमिश्रान्‌, सर्वौषधयो व्या- ख्याताः। तम्मिखान्‌ , सव्वौँषधिगर्मान्‌-- इत्यथः ¦ श्रावक्नी- रन_, away | सखस्ति,-- मङ्गलं, तस्य अयनं प्रािः, az- BA वहवचनोपादानात्‌ न परं wzeafataawia, किन्तु अन्येऽपि खसत्ययनेष्यवो wer श्रावक्रीरन । कुव wale १ ame, वालानाद्ध ग्रौवासु। कुतः १ तथा प्रसिदेः। खस्य- यनाथंम्‌ ,-ष्ति मणिवन्धनं स्तौति, न फलविधिः। वाक्च मेदापत्तेः। कथं नाम ATA आवध्ौरन , तच्च ख- wana भवति,--इति यदि इाव्प्यर्थौ विधित्सित, भिद्येत वाक्वम्‌ । अन्धे तु वशयन्ति,--“खसत्ययनार्थमिति वचनात्‌ मणि- बन्धनस्य काम्यत्वे गम्यते। ततञ्चैतसिन्नक्रियमाशेऽपि न दोषः | यद्यपि, “एतस्यैव वलिहर णस्यान्ते कामं प्रत्ुवीत- इत्यादौ faasfa कामसम्बन्धो दृश्यते, तथापि रक्षामखिप्रतिस्रादि- वन्धनस्य TR waar काम्यतेव दृश्यते। wat न दोषः Py दति ॥ ० ॥६॥ ° ॥

सायं गाः पषातकं AINA सहवत्सा वासयेत ॥

। ॥ ७ ॥

सायं रात्रो, गा; एषातकं nad, प्राशयित्वा, सदवत्ाः वासयेत,

-- वलेः सहावियुक्राः war वासयेत तां रातिम्‌ । बवासयेरन्‌"-

ति केचित्‌ पठन्ति । एषातकम्‌ ,--इति दितीया निदे यात्‌ सव्यै-

मेव एषातकं प्रा्यितव्यं, न किञचिदप्यवशेषणौयम्‌ ,--दति दशयति ॥ ० ॥ ७॥ ०॥

[३१. दख. | गद्यखचम्‌ | १४१

भनेन खलु एृषातकप्राश्नादिना,-- ata erat भवति ॥८॥

स्वस्ति aya’, = किल, भासां गवां भवति yo nc yo maya किल मासि कालवशान्रवशस्यानि भवन्ति। व्रीहयः खल्वत्र पच्यन्ते । नवयज्नख्ाक्लत्वा तदश्रन्‌ पनिनिमान्‌ प्रव्यवेति, mafaag प्राप्रोति। तदाह waneta: | “अनिष्टा नवयन्नेन AAA योऽचकामतः । वेश्वानरथरस्तस्य प्रायित्त' विधोयते” |

इति । श्रतो नवयन्नस्तावदिदानौं प्रस्तुयते,--

नवयन्े पायसश्चुसरन्द्राम्नः॥ < ॥

मवेन श्येन यन्नो नवयन्नः | तस्मिन्‌ era: पायसखरः,- कत्तव्यः,--इति gate: 1 इन्द्र अग्निश्च stat, तौ देवता अस्येति रन्द्राम्नः। सेयं इन्दटेवला । इन्द्राग्निभ्यां बा--द्ति निव्वापः । इन्द्राग्निभ्यां खाद्ा,-- दति होमः ne we he ॥

तद सुख्याधडविराहतिथहूत्वा चतरूमिराज्या- इ तिभिरभिनुहोति ;--शतायुधायेव्तत्‌प्रतिभिः ॥ ॥ १० ॥

तख चरोरकदेशेन ger हविराद्ुतिं sear aaefa: भाज्या-

UHR गोँभिक्लीय (syne }

तिभिः ufagwifa,—afa सव्यैतोभावेन :- समाहितमना-. ग्कन्दो टैवताषा दौन्यनुख्मरन्‌ जुहोति, शतायुधाय,--इ्तयेतव्‌- प्रथतिभिश्वतुभिमन्वैः ॥०॥१०॥ ° ॥

स्थालौपाकावताऽन्यत्‌ ॥ ११॥

व्याख्यातमेतत ॥०॥११॥०॥

इविर्च्छिष्टशेषं प्राशयेद्‌ यावन्त उपेताः स्युः ॥ १२॥

यावन्तो ब्राह्मणा उप समौपं इता गता स्युभवेयुः, तावतो- बाह्ययान्‌ हविरसच्छ्टगेषं प्राशयेत्‌ ,--प्रकषण वध्यमाशविधिना भ्राययेत्‌ भोजयेत्‌ । ननु, हविखच्छष्ठं प्राशयेत ,--इति awa शेषग्रहणं किमथम्‌ ? उच्यते। हविरुच्छिष्ट ब्राह्मणान प्राथ- यित्वा शेषं खयं mata ,--इत्येततप्न्नापनायं ओेषग्रहणम । कथं नाम? शिष्यते अस्मादिति शेषः, हविसच्छिष्टच्च तत्‌ शेषश्चेति हविरुच्छि्टथेषं प्राशयेत्‌ ,--इति वचनव्यक्या तावत्‌ त्राद्मप्राशना TAINAN aN, AV च यजमानप्राशनं कट्प्यसे। कस्मात्‌ ? वच्यमाणप्राश्रनविघौ विगेषानुपदेशात्‌ । तदर्थलाश्च ATI । नवयन्नमकुव्वेतो नवाच्रप्राथनप्रतिषेधात्‌ नवयश्नात्‌ परतो यजमानस्य तत्प्राश्नावगतेः । Nava, fave नवदहदिषः प्राशनमन्ते सव्वेषामधिकारं खरता कात्यायनेन wea यजमानस्यापि यओेषप्राशननमनुशिष्टम्‌ । तच्चोपदर्शिंतसुपदर्थयिष्यते च । हविरच्छिष्टगेषम्‌ ,-- दति दितौयाकरणात्‌ asada शेषस्य प्रायनं यजमानः Fala न तु afeafeta प्राश्च aaa

TR चै. गद्यसतरम्‌ | ९४३

दयात. ,- इति बीव्यम्‌। स ged aantat येजमानः सखभोजनकालते स्मरं प्राञ्चौयात्‌। यदि पुनः केऽपि ब्राह्मणा नोपेताः स्यः, तदा Isa प्राञ्चौयात. । कस्मात. १ "व्रादह्यणानामसाद्िध्ये खयमेव एषातकम्‌ | ऋवे चेदविषः td नवयज्ञेऽपि waa” | इति वचनात्‌ ॥ ° ॥ १२॥ ° ॥ अध प्रागनविधिरमिघौयते,--

सक्रदपामुपस्तोय्य दिश्चरोरवदयति ॥ १३॥

-सक्रैकवारम्‌ अपासुदकस्य उपस्तोय atu कलवा, दिः- दिः क्ललः-- मध्यात. पूव्वादोच, चरोरवद्यति मेक्षणेनाव- ea करोति ga भ्रवद्यति ? दक्तिषे पाणो। कस्मात्‌ १ 'यच्रोपदिश्यरे aw’ ——sfa परिशिष्टकारवचनात.,, दति भटर नारायणोपाध्यायाः । एवच्च, उपस्तरणशादिकं वामेनैव पाना कर्तव्ये भवति। कस्मात १ दल्तिणस्यान्यत्र व्यापएरतलात्‌ ॥ ° ॥ ॥ १३२॥ ° ॥

€ विमुगुखाम्‌ ॥ १४ ॥

wnat चरोस्तिःकत्वोऽक्यति । पथ्धादिति तेषार्मधिकम्‌ ॥ wo ff १४७ ॥ ° #

> अपाज्छवापरिषात्‌ ॥ १५॥

अवदानानासुपरि्टार्दपामभिखीर्यति सुवेखव |

चथब्दो$भि

१४४ गोभिलीय - [aaca@.]

घारव्यापारश्चारणाथंः। एवशब्दो यासामयामुपस्तरणं aa, तासामेवापामभिघार्णकरणशार्थः॥ ०॥ १५॥ ey एवं BENG पाणो Har,

असए८खादं fafttzera: भेव इति ॥ १६ ॥

श्रसंखादं सम्यगास्ीदनं यथा न भवति, तथां निगिरेत wa- येत्‌ , भद्रान्नः खेय इति मन्वेण । अरसंस्वाटमिति कुव्बन. दन्ते र- चव्वयित्वा निगरणसुपदि शति । कियन्मातमप्याख।दटनं न शक्यते प्रतिषेदम्‌ इति खल्वसंखादसित्याह ¦ fa कारणम्‌ १? निग- रसपक्तेऽपि तखावज्ननोयल्म. ॥ ०॥ १६॥ ° ॥

एवं fn eon wanamitiaar ten faaitad निगिरेत्‌। प्रथमेन ate fad TAA ॥ ° ॥ १७ ॥ ० ॥ तूष्णं Aqua ॥ १८ ॥ चतुथं निगरणं तृष्णीं कु्व्यादमन्वकमित्यथं; । अयमेव fata: | उपस्तरणादिकं सव्येमवापि gerade भवति ॥ ०॥ १८ ॥ ०॥ भूय एवावदाय ॥ १९ ॥

wa एव पुनरपि चरोरवदाय निगिरेत्‌। भूयः पुनरपि चरो रवदायेव--इति वा वणंनौयम्‌ । तञ्मादुपस्तरणममिघारणच्चाच्र

न भवति । दतरथा खखवदायेति पुनव्यैवनमनधकमेव स्यात्‌ | सोऽयभेवशब्दोऽस्यार्थ॑स्योपोरलको भवति ॥ ° ॥ १९ ॥ ०॥

By ८ ख. | रद वम्‌ | १६१५ AANA सधखादयेरन्‌ ॥ Qe tt

aa तस्मिन्नगरे काममिच्छ्या संसखवादयेरन्‌। सेयं प्रायनेति- RAMA सर्ग्वषामेव स्यात्‌ i कमश्मात्‌ !

““पुषातकप्रे च णयोनवस्य इविषस्तथा । शिष्टस्य प्राशने मनस्तत्र सरव्वऽधिकारिणःःः। ufa वचनात्‌ Bo Woh on

आचान्तोदकाः RAMANA ofae setait- व्नुलोमममोसौति ॥ २१॥

श्राचान्तोदकाः सुखं शिरोऽङ्ानि,--बाहुजठरादौनि च भ्रभि- aie Witz । बडइवचनात्‌ सव्व । इतिशब्दः चशब्दाथंः समु- चये। कथमभिगशेरन्‌ !? भनुलोमम्‌। बोन्नामनुकूलं यथा भवति तथा भ्रभिर्शेरन्‌। केन मन्वेण १? अ्रमोऽसि,-दति मन्तेण । श्रव्राद। श्राचान्सोद्काः- इति किमधेमु्यते, aq निगरणाद्च्छ्ष्टा एव Wa कथमनाचान्तोदकाः कश्य वा करिष्यन्ति ad वा पठिधन्ति १? उचते अवाचान्तोदकाः- दूति कुर्व्वन्‌ बोधयति; यतव्राचमनं न चोद्यते,- ततरोच्छिष्टत्वभेव न भवति, यथा प्राणानिह व्रसोमभक्तणादो । तथाचोक्तं ष्डद्मा-

संग्रहे । "मधुपक तथा सोमे भस प्राणडतोषु च | भनुच्छिषटटो मवेद्िप्रो यथा षेददिदो fag: । १&.

१४६ प्तेभिलोवं ३. ८.1

प्राणादुतिषु aay मधुपक aaa a)

परास्यहोमेषु wag atfest भवति fes:” | इति इदमिदानीं सन्दिद्यते। किमभिमभनमन्वः प्रत्यवयव- मावत्त॑ते भ्राहोखित्‌ aaea भवति ? इति । प्रत्यवयवमावत्तं ते,-- इति ga: | कस्मात्‌ ? अ्रवयवमेदात्‌ । भेदे मन्वाहस्तिः”- इति च सूत्रकारवचनात्‌ । प्रतिशब्टकरणाच । प्रत्यभिस्शेरन्‌- efa प्रतिशब्दं gaara: प्रत्यवयवं समन्तकमभिमशनं दण यति । भ्रन्यथा खल्बनथक एव प्रतिश्चब्दो भवेत्‌ ॥०॥२१॥ ०५

्रा्वयुजो प्रस्तावात्‌ त्रीदीनधिक्लत्य नवयन्नः सूचितः 1 ateat-

हि शरदि पच्यन्ते तस्मात्‌ व्रौहियन्न एवायम्‌ । इदानौमन्य- 'व्राप्येतस्यातिदेषः क्रियते, —

एतयेबादता श्यामाकयवानाम्‌ ॥ २२॥

एतया तौदियन्नोक्तयेवाह्ता रीत्या श्यामाकयवानामपि yaa- प्राश्ननादिकं Fala । एवशब्दः करखरकम््णोऽतिरदेशा्थः । श्या- माका यवाश्च शस्यमेदाः। way शलियन्नोऽस्माकं नावश्यकः | कस्मात्‌ ? अस्मटाचायंखानुपदेशात्‌ 1 शयामाकयन्नश्च wwA- धिनो 4 भवति, किन्तु वंखानसस्यैव। कस्मात्‌ १? तस्य ग्राम्य प्रतिषेधात। तथा चोक्तम्‌ ।

“श्ररदसन्धयोः केचिन्रवयन्न' प्रचक्षते | धान्धपाकवशादन्ये श्वामाको वनिनः स्मतः? |

इति । एतस्माञ्र लिङ्गात्‌ सरदि त्रौरहिंयन्नः, वसन्ते च यवयन्जः

i ee रणद्य्वम्‌ः। १.४७

कर्तव्यः | Wean व्रौ हियवाभ्यां शरदसम्तयोयजेत, saraa- व॑नौ वषश, Maeda पुरातनेव्वो--दइति च ब्राह्मणं भवति । wquuaag fata नवयन्न' भक्षणोयाः । aa तदबुप- देशात्‌ । तथाच WHAT: | "इक्षवः सव्वखल्वाखच कोटवा ATT: BY | अक्लताग्रयणा Wear येषां नोक्ता इविगु णः"? | इति । गोधुमादिष्वपि नास्येव नियमः । कस्मात्‌ ? अमुपरेशम- टेव । तदप्यदहस Ua | “नवयन्ञेऽधिकारस्थाः श्यामाक atwat यवाः । नाञ्रौया न च इत्वैवमन्येष्वनियमः स्यतः” | ति ! aa एव श्यामाकयवयोरेव मक्तणमन्तः सूतयिष्यते ॥ ° ॥ ॥ २२ ॥ ON अयमत्र fata:,—

अग्निः प्राश्नातु प्रथम इति श्यामाकानाम्‌ ॥ २३ ॥

अम्निः प्रा्ातु,-इति श्यामाकानां दविरुच्छिषटशेषप्राश्नमन्वः | सव्वेमन्यत्‌ पूत्यैवदेव बोदव्यम्‌ ॥ ०.॥ २३॥ ०॥

एतमुत्वं मधना संयुतं यवमिति यवानाम्‌ ॥ ge ॥

एतसुत्यमिति यवानां इविसरच्छिश्शेषप्राशनमन्तः । समानमन्धत्‌ | 'तच्रापि पौणंमासेनेष्टा द्मज्ञत्ला WAT नवयन्नो न क्तव्यः |.

खतः १

१४८ गोभिलीयं sy. tg.)

“कस्मिन्‌ arate तत कम्मान्यत्तायते यतः" |

इति वचनात्‌" इति शिष्टाः! पौणंमासादं दर्णान्तं खर्वि द- मकै कन्य ॥०॥२४॥०॥

दति महामदहोपाष्यायराधाकान्तसिदान्तवागोश्रभटाचाया- जयो चन््रकान्ततकालद्मरस्य wat गोभिलोयग्य्छ्यसूत्रभाखे ठतौवप्रपाटकस्य wear खण्डिका ॥ ०५

गोभिलोय-ण्द्यसवे

ठटतोयपपाठके नवमो खण्डिका)

आग्रहायण्यां बलिहरणम्‌ ॥ १ ॥

गरे इ!(यनमस्येव्यग्रहायणो मार्गभौषः, तस्येयं stat भग्र Saw, wai बलिहरणं क्षव्यमिति सूत्रशेषः ॥०॥१॥ ०४

तत्‌ श्रावयेनेव व्याख्यातम्‌ ॥ २॥

तत्‌ ्राग्रहायणौबलिदणं श्रावणेनेव वलिदरणेन व्याश्यातम्‌- sfa कत्ल्रकम्प्रातिटेणः। तस्मादवतापि, पुरस्ताच्छालाया उप- लेपनम्‌--षत्येवमादि- सक्तविधानान्तमङ्कि क्रत्वा, भ्रस्तमिते सवि- तरि ada रीत्या बलिहरणं ada । ननु एतस्योपरितनेः स्तैः qain कर्ममरोपदेशात्‌ इदमपि gate एव तस्मादादितः करि यताम्‌ १ न,--दत्यु चते | उपन्धासमावत्वादखय । कालोऽपि fe तदौय एव चोदकात्‌ प्राप्रोति । भानुमानिकं खश्छस्य yaw. कालत्वं चिकल्पयिषितम्‌। तच्च चोदकं वाधित्वा सेद नाह नौति । तस्मात्‌ ` शावणोवलिदरणवत्‌ इदमपि बलिदरणमस्त मयात्‌ परत एव करणौयम्‌ । ओवण्ेनेव,-ष्त्ययमेवकारोऽपि भस्याथेस्योपोदलको भवति ॥ ०॥२॥ ० ॥ परयमनत्र॒विेषः,-

१५० गोभिलौय [ayes] नमः पृथिव्या cad मन्तं म जपति ॥ ३॥ HAA सूत्रम्‌ ॥०॥३॥ ०॥

अथ vale एव प्रातराहुतिंहूलवा दर्भान्‌ शमो Rca फलवतीमपामाग शिरोषमेतान्याहारयिता | तूष्णौ मक्ततसक्तनामग्नौ क्त्वा ब्राह्मणान्‌ खस्ति- aga: Fant: प्रदक्तिणमनग्न्यागारात्‌ प्रति घूम शातयन्‌ गहाननुपरोयात्‌ ॥ ४ ॥

maga इत्वा भ्रधानन्तरं gain एव॒ दभाहरणादिकं ऊु- दिति व्यत्यासेन योजनोयम्‌। सिद्धाऽपि प्रातराइतिः ga चते wana) कथं नाम ? प्रातराहतिं Yaa दभाहर- शादि, न पुनरौपवसथिकसखर्डिलो पलेपनादिकमपि कला, इति । कथं पुनरेवं wad, ननु प्रातरादति इत्वा wa स्थण्डि लोपलेपनादिकमपि क्ला,--इव्येवमपि शक्यं वखंयितुम्‌ १ सत्यं wai, तघ्रापि नैवं वते, कस्मात्‌ कारणात्‌ १ यस्मादस्यां बर्नायामादौ क्तमपि खर्डिलो पलेषनमासादितमप्यानज्यादिकं पश्चात्‌ धमथातनबेलायामुपखद्येत दुष्येत च। तच्चानिष्टम्‌ ,। aay पूर्वमेव वख्नामाद्वियामहे |

दभादयः प्रसिद्ाः। बवोरणा,-वीरण इति यः कथ्यते) फलवती,-- वद्या; MAYAN QT | तथा Way |

"सफला azar फलवत्यभिधोयतेःः ।

{[3yew.] गद्यश्छत्रम्‌ | १५१

sf । तान्येतानि दभांदोनि षट्‌ कनचिदाद्ारयिता। अन्स्थाहत्त्‌रभावे च सखयमप्याद्त्य तूष्ण? प्रजायतिं मनसा ध्यायत्रित्यथः। एवमेके । तृष्णी ममन्रकम्‌ । एवमपरे | तदव- भगवन्तो बरूमिदेवाः प्रमाणम्‌ । श्क्ततसक्गुनाम्‌' अवयवलन्षणेयं षष्ठौ । यवसक्ुनामेकदेश्ं दक्तिणरस्तेनादाय म्नौ" कछला प्रप्य, ब्राह्मणान्‌" वदहुवचनात्‌ वतिप्रथतोन्‌ ‘“afeare’ खस्ति वाचयित्वा ( तेभ्यः सखस्तिवाचनिकं किञ्चित्‌ दत्वा ) "एतेः" aad: , सश्धारः- सम्थ्ियन्ते इति सश्रारास्तेः,-एकतो- छेद मीदिभिरित्येतत्‌ । ‘aefaw’ यथा मवति तथा, ्रन्धा- गारात्‌ प्रतिः अनिष्ण्हादारम्य, हपटलादिसलगं शुम (शातयन्‌ सव्यान्‌ wer’ अनुः ल्तौक्लत्य, ‘aft’ सव्वैतो- भावेन, इयात्‌ गच्छेत्‌ |

अक्षतसक्तुनाम्‌ ,- दति वौरणात्‌ दभाोदौनामःहरणा नन्तरं अक्ततसक्तव उत्पादयितव्याः, ततस्तेषाभेकदेशमग्नो करोति. --

दूति वोडइव्यम्‌ | न खख्नुत्पादितानामकत्ततसक्नां शक्रोत्यमों क्तुम्‌ | AMMA अक्षतसक्वः । ननु वर्षाखहरह- बलिदहरणाथं ये अक्ततसक्तवः स्थापिताः, तच्छषाणां प्रतिपत्ति- fia aq? नखात्‌ कुतः? यतो न खल्वप्रकततानामस- शब्द्ितिनां ufaafe: शक्या वश्ंयितुम्‌ । wafaararq । नि- त्यानित्यसं योगविरोधाच्च । नित्यं खखेतदग्नौ करणम्‌ । भनित्यञ्च बलिग्ेषः। न चानयोः संयोगः सम्भवति | तस्मादुत्पादयितवब्या- एवाच्तसक्तवः । एवमेके |

रपर राइ) वर्षाखहरशबलिहरणायं ये भरष्ठतसक्तवः

१५६ गोभिलीव [३ ष. ६ ख.

सयापिताः, तच्छेषाणां प्रतिपरस्िरेवेयम्‌ ,--इति। नच faar- नित्यसंयोगविरोधः शङ्नीयः। श्रस्यापि नित्यत्वे प्रमाणा- भावात्‌ न खलु शेषाणं प्रतिपत्िरियभमित्यख्यां वणंनायाम्‌ अस्य नित्यत्वं शक्यते वक्तम्‌ । न चात्रान्यत्‌ किमपि vary पश्यामः ।

स्याटेतत्‌ । श्रप्रकतानामसंश्ब्द्तिनामसत्रिहितानां कथं ्रसत्िहिता- खाक्ततसक्रवः। कथम्‌ १ इव्म्‌ । ये खल्वत्ततसक्तवो वषा- स्वहरहन्प्रलिषरणाथं सापितास्तंरेव aaa बल- यो इत्तव्याः,- इति खितम्‌ । रएवच्चास्येव तेषां कियन्मातमपि yada सज्िहितलच्चाग्रहायखया । तथाच सत्यकिच्ित्करमसंश्- ब्दितत्वम्‌ । अपि च। अस्िन्‌ शस्ते “पानव्यापच्च तदत्‌” दूत्या दिवत्‌ व्यवहितस्याप्यभिसम्बन्धः आचाय्यस्यानुमतः। कथं न्नायते ? आचायपु्रवचनात्‌ । तथाच खद्यास्ग्रहः।

प्रतिप्तिव्वणयते १ उच्यते | नात्यन्तमप्रज्लता

“पुनर्क्तमतिक्रान्तं ay सिं हावलोकितम्‌ | गोभिलेये न wef aa ज्ञास्यन्ति मोभिलम्‌'।

द्रति । त्मादसत्रिहितानामप्यसतु सम्बन्धः । तत्र ga: नित्य VHA मोतभमेनाग्रहायणौो कम्मणः पुसषसंस्कारमध्ये पटितत्व। चास्य निल्यलावगतेरेतदच्ततसक्तृनामम्नौ करणमनिल्य-

मित्यसमोचोनं वचनम्‌ । तस्मात्‌ Yala एवाथ आदरणीयः ॥ ॥ ० ॥8॥ ० ॥

उत्सृजेत्‌ RAITT सम्भारान्‌ WY

[2y.e&@. | reas | १५३

अथः प्रयोजनम्‌ | तच्च धुमशातनलक््णम्‌। कतोऽर्यो यैः, तान्‌ सम्भारान्‌ दभादौन्‌ उत्सृजत्‌ । अर्थात्‌ प्राप्तस्याप्य॒ त्सस्य वचन- मानन्तव्यायम्‌ । कथं नाम १ धुमशातनानन्तरक्षए एवोत्सजत्‌ a qqafa we धारयेत्‌-इति॥०॥५॥०॥

एतस्मिन्‌ क्रमे भ्रोपवसथिकं खर्डिलो पलेपनादि कला,-

जातशिलासु मणिकं प्रतिष्ठाप्रयति बास्तोष्पत- दइल्येतेन दकेन Waa ॥ ६ ॥

जात्शिला `, -- वना विसिकतागश्रड्ाः स्मता जातशिलासु ताः” |

दूत्युक्तलक्षणाः | तासु, बहवचनात्‌ विप्र्ेतिषु, मणिकमलिल्लञरं महद्‌ दकभार्डमित्येतत्‌ । प्रतिष्ठापयति खापयति । वास्तोष्पते, --इत्येतस्यां ऋचि गोयमानेन दिकेन साग्ना- स्न प्रज्लतयैव ऋचा सदह वन्तं मानेन,--दष्यधः । दकेन साना ऋचा चेति यावत्‌! ननु, एतेन-- इति शक्यमवक्तुम्‌ , अथोच्यते,-- कारणं वक्तव्यम्‌ १ क्रमाथेभित्याहइ । feta सर्चंन-इत्येतावल्युचमाने a wmaa—fa दिकात्‌ पुरस्ताटक्‌ स्यात्‌ १? श्राहोखि- द्परिष्टात्‌ १ उतादहोमध्ये १ अथवा प्रतिसाम ? यहा स॒त्रन्या- ादुभयतः १- इति | तदेतन्निराषाथमाचायः एतेन - इत्या | एतेन एवश्भृतेन यथाक्रमोपन्यस्ते नेत्ययः । तेन, get दिकमु- खाट पञ्चाटचसुच्ारयेत्‌ ॥*॥६॥ ° ॥ ९०

१५४ गोभिलीयं [३प्र., £ ख.

दाव दकुम्भो मणिकं आसिञ्चेत्‌ समन्यायन्तीव्येत- यच्चा uo i

द्रौ seagul gat प्रतिष्ठापिते मणिके आरसिखेत्‌ समन्या- यन्ति,-द्व्येतया ऋचा । ऋकग्रहथं सामप्रतिषेधार्थम्‌ । wa प्रतिकु्भम्‌ wmafaatean । कस्मात्‌ ९ “भेदे मन्ताहत्तिः"- इति सूत्रणात्‌ । तथा चोक्तम्‌ । “afaqaad पठेत्‌ः-इति। सोऽयं मशशिकसस्कारः। wag, “afwarer ग्टह्लोयात्‌-- इति यदुक्तं, तदेतस्मात्‌ संस्छताग्मणिकाद्गहंणोयम्‌ । यच्च, उद- धानस्य बलिर णमुक्त, तदप्येतस्येवेति बोदव्यम्‌ |

sae सन्दिद्यते। waaay यदि मणिको ay विनष्टो वा भवति, तदा किभेतावन्तं कालमपैच्य पुनराग्रहा- यख्यामागतायाभेव मणिकान्तरं संस्रणोयम्‌, उत यदैव विपद्यते तदै वान्यदाद्कत्य १- इनि । तदेव, - इति ब्रूमः । कसमात्‌ १ असय कर्रार्थत्वात्‌। तावन्तं कालं मणिकाभावे fe aay. नाभिनिष्यत्तिः स्यात्‌ , BETA TRU भवेत्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

"न्न विमष्टो मणिक: शिलानाओे aga च | AST संसार््यो नापेचैेदाग्रहायरौम्‌"” | “fa, यदि पुनरन्यस्यामाग्रहायख्छामागतायामपि पूत्वैसंस्कत-

शव मणिक est awd, तदोदङुभ्भासेचनमान्ं ada | wa: १

[प्रः खः] गद्यसूचम्‌ | १५४६.

““टृटुञेटाग्रहायण्थामादत्तावपि WUT: | qa waqefaaq afaqaead पटेत्‌" | इति वचनात्‌ ॥ oo nono ॥ प्रदोषे पायसश्चरुः ॥ ८ ॥

श्राग्रहायखया मित्येव । श्राग्रहायण्ये ता जुष्टं निव्वेपामि,-इति fain: । कुतः ९ डटेवतान्तरस्यानु पदेशात्‌ awe चाव्यकत्रसिङ्ग- लात्‌ Wat एवाग्रहायख्यादेवतात्वस्य कल्पयितुमुचितत्वात्‌ 1 “श्नान्ञातेषु तथादेशम्‌ः?-- इत्यग्रे QIU tot Sho ॥

तख जुह्यात्‌ प्रथमा इनच्य॒ वाससेति ॥ € ॥

व्या ख्यातप्रायमेतत्‌ tho We oy

BATA पाकावताऽन्यत्‌ ॥. १० ॥

RANT सुतम्‌ Wo i to lo

पश्चादमनर्वहिषि न्यज्चौ पाणौ प्रतिष्ठाप्य प्रतित्तव- इत्ये ता, व्याद्ृतौजं पति ॥ ११ i

wat: पञ्िमतः afefa कुशोपरि न्धञ्चौ भ्रधोमुखो पाणो पूर्व्वोक्त- प्रकारेश प्रतिष्ठाप्य, afawa इत्येताः प्रतिशब्दा व्यादृतौजं पति | Meat सुत्यथंम्‌ । शरताग्रहायशौोकश्मणः परिसमासिः वामदेव्यभिदानों गातव्यम्‌ । यदि कंचित्‌ wafeq खवणाकन्ध न क्तं, तदा तैराग्रहायश्छां बलयो न इत्तव्राः, waa. पव्ववदेव.करणोयम्‌ । तथा चोक्ञम्‌ ।

१५६ गोभिलौव [syea]

‘mamay लुप्तञ्ेत्‌ कथित्‌ सूतकाटिना । श्राग्रहायणिकं कुयादइ लिवल्ं मयेषतः'› | दति ॥ ०॥ ११॥ ° ॥ अथेदानीं खस्तरारोहणं प्रस्तुयते,-

प्ादभ्नेः खस्तरमासारयेत्‌ ॥ १२॥

ऋजुरत्तराथः। ows किञ्िदकरव्यमस्ति। पश्चादमेरिति करण मग्न्यागारनियमाथम.। तेन, ्रन्न्यागार एव खस्तरास्तरणं कत्तव्यम.। एवच्च, अन्यु पदेशस्यान्यार्थत्वादद्ोमकोऽयम्‌- इति केचित्‌ प॒सवनादिवत्त्‌ अयमपि सहोमक एव स्यात्‌-इति aot) प्राग्बसन्तादुदगयने यत. GWA पूत्वमन्वाहार््ं- are कत्वा सायं बलिदहरणान्ते नित्यकर्मणि कते, खस्तरास्तरणं HIGH । तथा च ्द्यान्तरम्‌ | प्राग्बसन्तादुदगयने पुरे ऽद्धि सायं खस्तरमुदगग्रमास्तौय्यः"-- इत्यादि | अस्मद छ्यकारपरिभाषा- सिदमुदगयनादिमाचं वा खस्तरारोदणस्य कालः स्यात्‌ । केचि- त, --'ऊद्े Baa स्यात्‌"- इति वचनमालोचनमातेण पश्यन्तः, आग्रहायख्यङ्गलं खस्तरारोहणशस्य मन्यमानाः, ततैवा- वसरे ख स्तरास्तरणम-- इच्छन्ति | तदसङ्गतम्‌ । जद मित्येनेना- ग्रहायखा ऊचैत्माव्रस्यावगमात. |

“पारिभाषिक एव स्यात कालो मोवाजियन्नयोः । भन्यस्यानुपदेशात्त, खस्तरारोद णस्य च”? । इति परिश्टिविचनविरोधाच vo nh १२॥ ° ॥

[sq & a] गद्य चम्‌ | ११५७

उदगगेस्त गः

STARA: ॥ १२॥

सखस्तरमास्तारयेदिति व्चते॥०॥१२॥०॥ उदकप्रवणम्‌ ॥ १४॥

खत्तरस्थां दिशि क्रमनिमनं सखस्तरमास्तारयेत्‌ ॥०॥ १४॥ I

तस्मिन्नहतान्यास्तरणान्यास्तौष्य दक्चिणतो णह- पतिस्पविश्ति।॥ १५॥ तस्मिन्‌ खस्तरे अहतान्यखर््डितानि आस्तरणानि कम्बनलादौीनि wma, द्तिणतः-खस्तरस्य efad भागी, ग्यहपतिरुपविशति ॥ ० ॥ १५॥ °॥ AQ चोत्तरतः,-

अनन्तरा अवरे यथाज्येष्ठम्‌ ॥ १६ ॥

अवरे कनिष्ठाः, अनन्तराः अव्यवदहिताः सन्तो यथाज्येष्ठं न्येष्ठा- नुक्रमेणोपविश्न्ति। योयो ज्येष्ठः स सख ग्टहपतेरनन्तरो यथा

स्या दित्यं; |

एवं वा,-

अनन्तरा अव्यवहिताः--एकपाकोपजौविनः ATI LAAT | तदेवश्भृता wat यथाज्ये्टमुपविशन्ति ॥ ° ॥ १६॥ ° ॥ तेषामप्यस्षरतः,-

अनन्तराश्च भाव्याः सजाताः ॥ १७॥

अनन्तराः — CAAA । भव्या; रहपतिप्रथनोनां पठः

१५८ गोभिलौयं [ 39. खः]:

सजाताः सापत्या उपविशन्ति जातमयत्यम्‌ । aa: उपवेशन-. क्रम विश्ेषद्योतनार्धः। कथं नाम १? येन क्रमेण ग्टहपतिप्रखतय- उपविष्टाः, तैनैव क्रमेण तेषां भायां अप्यपविशेयुः । wae. न्यपि खस्याः खस्या मातुरत्सङ्ग उत्तरतो वा उपविशेयुःः- इति 1.

TAA , AA यथाज्येढसुपवेशनं न स्यात्‌ १ मामवतु, का नो- Sita: | अथवा । Vata वयसा wai ठदत्वस्मरणात्‌ पतोनाच्च यथाज्येष्ठसुपवे शनात्‌ भाय्याणां खख पतिक्रभेणो पवेणने ग्रधा- sasaata कथञ्धिदनुग्््यत एव । परमाथतस्तु, सजातानां मारय्याणासुपवेशनं Baal नात यथाज्येष्ठसुपवे शनमनु- जानातीत्यवगम्यते। एतदथं चशब्द प्रयुक्तवान्‌ । भायाः पुनः सापत्या उपविशन्ति, न पुनरव्रापि यथाच्येष्ठल्लनियमः,- शल्य fauna: । न खल्लेवमपत्यानां यथानज्येष्ठमुपवे शनं सम्भवति । अन्धे पुनरतापि यथाज्येष्ठमुपवेशनमिच्छन्ति ॥ ० ॥ १७ ॥ ° ॥

समुपविष्टेषु weufa: खस्तरे न्यञ्चौ पाणौ प्रति- राप्य योना पुथिवि नो भवैद्येताख्चं जपति ॥ १८॥

समुपविशेष,- सम्यक्‌ प्राञ्च खेषु उपविष्टेषु सत्‌खित्यथंः। क- स्मात्‌ १ प्राङ्मखकरणच्चानादेओे"- दति सूतकारवचनात्‌। स्प््टमन्यत्‌। एतामिति खरवणरंसम्पादनाथं छन्दो विन्नानार्ध- मविलोपाथं्च। कथं नाम ९ रएताभेवम्भूतां शेतिकरणाभेव जपतीति san खख्ितिकरणविलोपमपि कश्चिदाशष्टीत ॥. ॥ ०॥ १८ ॥ ° ॥

{३ प्र, ६ख. | Tea | १५६

समाप्चायाप संविशन्ति दतिणेः पाश्वः ॥ १६ ॥ समाप्तायाभेव ऋचि efad: ung: संविशन्ति खप्न्ति। afa- aq GMT ॥०॥ १९ ॥०॥

एवं जिरभ्यात्ममाहच्य ॥ २० ॥

स्वमनेन प्रकारे णए- दत्तिणपा प्व मैत्यथः | अ्रनन्तरो्तं संवे शनभेव न तु खस्तरास्तरणमपोति द्रष्टव्यम्‌ । विराहच्य चिःक्षत्वोऽभ्यस्य | किम विशेषेणैव १ न। कन्ति ? अभ्यासम्‌ ! भात्मनो we पतैराभिसुख्ये न,--आत्मन Weiss: । कथं नाम ? येनैव क्रमेणोपविष्टटाः तैनैव RAW संवेशनं तिरावत्तयेयुःः- इति) प्रथमेन aed तितम्‌ oh Ro uw © I

सखस्ययनानि प्रयुज्य यथाज्ञानम्‌ ॥ २१ tt

स्छसूययनानि अप्रतिरथादौनि यथाक्नानं प्रयुज्य--यो यत्‌ जानाति स ATA ॥०॥२१॥ ०॥

अरिष्ट सामसंयोगमेके ॥ २२॥ अरिष्टं अरिष्टवर्गाख्यः सामसंयोमं--सामसमुदायं ““अरबोध्यम्नि- afeatufafa हश्त्यादिकं प्रयुज्य इत्येके आचार्या मन्यन्ते ॥ ० ॥२२॥ ०॥

अप BUI यथाथम्‌ ॥ 23 ॥ पप उट्कमुपस्णश्य efata पाणिना we, यथाघमिति कर्मणः धरिसमापिं दशयति । तेन वामदेव्यगानमिदानीं स्यात्‌ अन्ये

१६० गोभिलौयं [३ष. £ ख.

तु,-खसत्ययनात्‌ परत एव वामदेव्यगानमिच्छन्ति। यथाथं- मिति.-इदानों कमणः परिसमाप्तलात्‌ यस्य यदभिप्रेतं सतत्‌ FAT, न तु तत्रैवावस्ाननियमः,- दति aged च । weud: किल बहवः पक्ता: सखस्तर शयने ग्रन्धान्तरे पव्यन्ते । सख यदि सद्यःपत्तमाश्रयेत्‌ , तदा खस्तरादुलथाय अभिप्रेते शयनान्तरे शयोत । अथान्यपक्माखयेत्त हि तत्रैव सखपेत्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

Coy खस्तरशायी स्याम्मासमदमथापि वा । सप्तराच तिराचवाणकावासयणववा)। ae मन्तप्रयोगः Ararat नियम्यते | नादइतास्तरणद्चैव न पाश्वंच्चापि cfaay” |

दूति प्रथमाया राेर्दैमन्यासु रातिषु खस्तरशयने qaqa मुत्तरश्लोकोक्तोविशेषोद्रष्टव्यः ॥ ° ॥ २२॥ ० ॥

दति मदामहोपाध्यायराधाकान्तसिदान्तवागोशभटाचाया- मजखोचन्द्रकान्ततकालङ्ारस्य क्रतो गोभिलोयणग्रद्यसूव्रभाषये दतोयप्रपाठकस्य नवमी afar io ॥

iifrata-agaa

ष्ट तोयपपाठके दश्रमो खटख्िका।

ee

wiertaeaae प्रस्तृयते,-- ACH राचरिदेवता॥ १॥

अष्टका,-~दइत्ये कवचनमधिकाराथम्‌ । उपरिष्टाटषटकावद्त्वस्यो- पटेशात्‌ । तथच, या काचिदष्टका वच्यमाणा सा सर्व्वा रािदेवता प्रत्येतव्या, न घुनरानन्तव्यादपुपाष्टकेव । राल्नि- दवता यस्थाः सेयं राविदेवता azar, कत्तव्या,--इति सूत्र Wwe tenor सा खल्वयमष्टका,-

पुष्टिकम्मा ॥ २॥

ufe: aa फलमस्या इति gfeaat पटटिक्म- इति पठे पश्ये aw पुटिकम्भ i तदिदमष्टकाकग् पुष्टये भवतीति त्ै- वाथ; । Wel ननु, पररस्तादप्यष्टकाटेवताः सूत्रयिष्न्ते, तत्‌ किमिति पुटिकश्मा,-इति मध्ये qafaar राविदेवतायाः aa- यिष्वमाणानाच्च टेवतानां व्यवायः feats उच्ते। अष्टका रातिदेवता,--इति निच्विजैषितमषटकाकर्मपदिश्य, पुशटिकन्धा, षति परतः Faq नित्यत्वमस्यादश्रयति। ad नाम? रातिदेवता तावदष्टका कर्तव्या, पुष्टिः फलमप्यस्या एव भवति, न २६९

१६२ गोभिलीयं ३१. १०७.)

पुनः पटटिकाम एवाष्टकाखधिक्रियते,-दति। कथं sad ! कत्तव्यचोदनायां फलायवरात्‌ । अ्रधिकारवेलायां तदनुपदेशच । यदि qatar पु्िकन््रा,- इति कुर्य्यात्‌ , तहि ufsea- न्यायेन afafeaat युश्फिलमेव कामयमानस्तामधिकरोति, --इत्यपि कस्यविदाश्ड्ा स्यात्‌ । सा माभूदिति खल्वाचाय्येः scar राचिदेवता पुशटिकन्मा,-इकि व्यत्यासेन प्रयुङ्के। काम्य- तेवाषटटकानां Fal न स्यात्‌ १ व्यत्यासेन फलवादामानात्रिव्यत्ा- वगतेरिति ब्रूमः। नित्यप्रकरणे चोपदेशात्‌ । नित्यानां हिं श्रवणा कर््रादीनां प्रकरणे ्र्टका उपदिश्यते। तस्मात्‌ साऽपि नित्या ufaquefa i तथा नौतमेनापि नित्यानामेव पुरुष- संस्काराणां मध्ये,--““अर्टकापाव्वयेणखादइखावखयाग्रहायणौचे वया- श्वयुजो'-- इत्यष्टक सतिता | क्मप्रदौपोऽप्याह । "संस्काराः Fae स्मव्यन्ते मोतमादिभिः। अतोऽषटकादयः कार्याः सव्वं कालक्रमोदिताः' | दूति । suamea सरव्वषामविशेषेण करणे सिद्धे पुनः करणोप- देशोऽवश्यंकरणमेव वोधयति। अरष्टकादिप्रक्रमे तदकरणे दोष- श्वणाञ्च। तथा चोक्तम्‌, ““यसू्बाघायाग्निमालस्यादेवादौत्रैभिरिषटवान्‌ | निराकत्तीऽमरादौीनां स विज्ञेयो facrafa:”

षदति। तस्मादष्टका faafa सिद्धम्‌ i अवाद । यदि नामाष्टका नित्या, afe gfeaanifa कथं भवति १ उ्यते। wa नाम नित्या, काम्याऽपि भविष्यति । कस्मात्‌ ? फलो पदेशस्वाथवच्तोप- पत्तेः । यदा । फलवाद एवायमष्टकां स्तोति, न पुनः फलमप्य-

Cea १० ख.] गह्यदतम्‌ । Tas

amiufema । fa कारणम्‌ १९ उभयविधाने area: | पाठा न्तरेऽपि “serhaqer”’ - इत्यादिवत्‌ waned बोदइव्यम्‌। अधवा । नित्यत्वेऽप्यानुषङ्धिःकमेव पुष्टिफलं भविष्यति । “faafmat तधा चन्दे छनुषङ्फलां खुतिम्‌?ः | दूति स्मरणात्‌ । «Waa समस्ता एव रेवता उपदिश्य परत एव पुशिकस्मा--इति कुलो न afaaqe परत एव वच्यामः। Wa लाहुः,-- “तथात्वे पुटिकश्म चतुर्टको हेमन्तः, - इत्यु ्तर- सूत्रेरी कसूत्रताशद् स्यात्‌, अतस्तथा न क्तम्‌'--दईति॥ ° 4 a zo

आग्नेयो प्रावा प्राज्ञापत्यतदेवता वै ्वदे वीति देवताविचाराः॥ ३ ॥

अगनेरिथममेयौ | प्रतल्वादष्टकेति सम्बध्यके। पितृणाभियं पित्रया। प्रजापतेरियं प्राजापत्या ऋतवो वसन्तादय, ते देवता यस्याः सेयसतटेवता विश्वेदेवाः स्व्वेटेवाः, तेषामियं वेश्वटेवी । वाशब्दः प्रत्येकममभिसम्बध्यते। आगेयो at faar ar प्राजापत्या वा ऋतुदटैवता वा बैश्ठदेवौवा| इति. एते देवता- विचारा भवन्ति | द्दमिदानौं सन्दिह्यते। किं पश्पोत्तणनिव्वापहोभेष्वेत- दिकष्योक्तानां टेवतानां मध्यादिष्छया अन्यतमस्या श्रभि- aay कत्तव्यम्‌ १ आआदहोखित्‌ सर्वासाम्‌ १ उताहो मेकस्या- अपि? दति। नैकस्या अपि,--इति ga. किदेवताका सद्रटटका१ न खखररेवताका भवितुमहति। उच्यते, न,

१६४ गो भिलीय [३१ं, १०. ]

वयमदैवताकामष्टक माचच्छहे, राचिदेवताकान्तु ब्रूमहे | कस्मात्‌ पनः कारणात सतीष्वेतरिकल्योक्ताखन्याखयि देवतासु राति- देवतेवा्टकाऽभ्यु पगम्यते १ सूत्रप्रमाश्यादिव्याह। टका wf देवता,-- इति खरा चार्येण खूतितम्‌ 1 तत्‌प्रामाश्यात्‌ रातिदेवता अष्टका अभ्युपगम्यते । ननु, आमयो पितवा वा,--इत्येतदप्याचा- यस्यैव सूत्रम्‌ ? सत्यमाचाय्यस्ये व सूत्रभेतत्‌ , किन्तु नैतत्‌ देवता- विधानां परन्तु परमत्तोपन्धासार्थंम्‌। कथं पुनरवगम्यते,-- परमतोपन्यासाधंमेतदिति । TY यथाऽवगम्यते । अष्टका राति. दटेवता,-- इति देवतामषटकायाः aafaat, पुष्टिकन्ा,--इतिच फलवादटम्‌ , श्राजेयीत्यादिकं सूत्रयत्राचार्यंः परमतमेतदिति eq- यति। तदिदमयं पु्िकन्धा,--इति मध्ये सूतितम्‌। अन्यथा देवतोपदेशानां मध्ये फलवादटोपन्यासोऽनुचित एव स्यात्‌ | यञ्च,--उतस्रेण Bau सहैकसूत्रताशद्भा-निरासाथं मध्य एव फलवाटोपन्यासः,--इति वणिंतम्‌। तदपि नातीव समीची- नम्‌ । कस्मात्‌ १ तदाशडूमया अकिञ्चित्‌करत्वात्‌ | एकसूत्रताया- मपि त्षतेरभावाच्च। तस्मात्‌ , अष्टका राविदेवता yfearar,—— इत्यनेन खमतमभिघाय आआेयोत्यादिना परमतमादस्ितम्‌-- इत्यादरणोयम्‌ |

WA SAR कमतपरतयैवेतासां टेदतानामु- पन्यासो दश्यते | तथाच ग्यान्तरम्‌ । “At SH वैश्वदेवीं qaa- ्मेयोमेके xa प्राजापत्याभेके राजरिटेवतामेके # # ऋतुदेवता- मेके पिट दृवतामेके"--दइति। तस्मादेता देवसा नेकस्याभिमताः रपि aaa देवता एकंकस्याचा््यस्य । aa, “राज्निदेवताभेके" --शत्येतदस्मदाचाखमतस्योपन्यासः,- इति बोद्धव्यम्‌ waa

[६.१० ख. | गरद्यखतम्‌ | १६५

पाचारण, agar रातिदेवता'-इति सूत्रयित्वा, “इति देवताविचाराः षति सवितं a देवताविकल्याः--इति। एतासां देवतानां खाभिमतलतवे तु, “नव षट्‌ तय इति विकल्पः” --इ तिवत्‌ “देवता विकल्पाः”, -- इत्येव क्यात्‌ | तस्मात्‌,-टेवता- विचारा wad, न पुनरेता देवता भवन्ति। देवता लस्माभिर- क्त व,--अष्टका रातिदटेवता,--दति । सीऽयमाचायस्याभिप्रायः | टेषता विचारप्रकार्च बुदिमद्धिरूहनौयः । ग्रन्थगोरवभयादुपार-

भ्य तेऽस्माभिः |

aq मन्तलिङ्गमगन्यादौनामस्ति, न तदेवताश्चुतिचोदितां रातिं वाधितुमौष्टे। दुबलं हि fas श्युतेरिति खल्ववोचाम। यथा च, मन्वलिङ्धावगताऽपि देवता afeafaeat टेवतवा बाध्यते, ata टेवताशब्द्शिष्टयाऽपि बाधिष्यते। न्यायखा- विशेषात्‌, अन्धे तु मन्यन्ते,--“्रन्यतरस्या देवताया अभि- सन्धानं AAA) कुलः १ मध्वमाष्टकायाम्‌ , अनावभग्निः,-- इति मन्तलिङ्गविरोघात्‌ । तस्मात्‌ , सर्व्वासामभिसन्धानं कन्त युक्तम्‌ । शअरलापि यत्र॒ मन्तान्तरेण होमः, aa होमकाल मन्तदेवतामेवाभिध्यायेत. । तयैव तत्राभिष्यातया भकतिसाह- चय्यात. wal अप्येकदा देवता अभिध्याता इष्टदाश्च भवन्ति?

--ति॥०॥२॥०॥

कियत्यः पुनर्टका भवन्ति ? उचअते,-

चतुग्टकोहेमन्तः ताः सर्व्वाः समाधसाञ्चिकी-

९६६ मो भिलौयः Esa. to ख.

घंदिति कोत्‌सः * ॥ 8 ॥

चतसरोऽ्टका यस्मिन्‌, सोऽयं चतुरषटको हेमन्तः तुविशेषः । तदिदं चातुसंवत्सराभिप्रायं सूतम्‌ । एतदुक्तं भवति । हेमन्त मासचतुषटये चतसरोऽष्टका भवन्ति,--इति । ताः सव्वाधतसखो- saat: समांसाः मांससदहिता्िकीर्षेत्‌ कत्त मिच्छेल । चिकौ- aa ,--इति गुरुकरणं ऊनाप्य॒ पायेन मांससम्पस्ति' कत्तं मिच्छे- fequtmay । इति,--ग्रनन्तरोक्त,--चतसरोऽष्टकाः-- द्रति, तासु सर्व्वासु मांसम्‌--इति च , HAMM alae ब्राचार्य्यो- मन्यते ot Bo |

चाष्टक इत्यीङ्गाहमानिः ny

तिखोऽदटटका यस्मिन्‌ , सोऽयं areal हेमन्तः,--इत्यौद्राहमानि- Taal मन्यते। उद्राहमानस्यापत्यमोदहहमानि; ॥०॥५॥०॥ यथोद्राहमानिराचार्य्यो मन्धते,--

तथा गीतमवाकखण्डौ ॥ € ॥

प्राचाथ्यावपि addi vay, श्रोद्राहमानिगौतमवाकखण्डी- नामाचाखाणामनुमतस्यष्टकपक् एवास्मदाचार्वयस्याप्यभिप्रेतः--

ee न a भ-का वा-क शा-भा

ee

# अत्र भट्भाये चतुरको हेमन्तः" इति ‘at, सर्वाः समाश्सा- ख्चिकौषेदितिकौैतसःः- र्ति व्रहयं कल्पितम्‌ व्वतुरश्कपन्तस्यापि कौत॒सौयत्वात्‌ भटभाष्यौयसुत्तरखत' (ताः सर्व्वा; समारसाश्िकोर्धेतः-- ‘sfa कोतसः'- द्रति a feu wea खचत्रयं कल्ितमासौन्मया पथम- Vere | way बयाणामेकद्तकत्तमेवोचितं पश्यता तैव छतम्‌ ¦

{३ पर. १० ख, ] TIAA | १६७

इत्यवगच्छामः। कस्मात्‌ १ तिसणाभेव परतः कन््रंपटेशात्‌ । प्रसिंख पचे मध्यमाष्टकैव समांसा RUA | WNIT? प्रथमा- मतिक्रम्य मध्यमायामेव agate) इतरयोद्रव्यान्तरोपदे- शाच। एवमेतस्मिन्‌ पके अन्वष्टक्यमपि मध्यमायाभमेव भवति, Raa कारणत. १ तस्याषटकासंज्नपितपश्साध्यतल्ात. । भध्य- माष्टकायाभमेव च पशसं ज्नपनोपदेशात्‌ । तथाच वच्यति,-- वामं सकष्यन्वट्टक्याय निदध्यात्‌'"--इति) तथा चोक्तम्‌ |

‘cage मध्यमायामिति गोभिलगौतमो ।

वाकंखण्िख्च, सर्व्वासु alae मेनेऽषटकासु च" | ति । वचनस्य खल्वे तस्योक्तन्य!यम्रूलतया त्यटकपत्त एव मोभि- लाचय्यंस्यानुमतः,-- इति, WRT कात्यायनः स्पशट्याञ्चकार । कौत्सस्य पुनराचाय्यस्य मते सर्व्वीसामेवा्टकानां समासत्वात्‌ सव्व. तैवान्वश्क्य' सम्मवति,--दति द्रष्टव्यम्‌ । aera चतुर्थ्या श्र्टकायाः कर्म्रासूवणात्‌ AITHIA एवादरषोयः | चतुरष्टक- uag कौत्सानुमतोऽपि बहभिव्विरोधाद्‌परोदव्यः, अधाच वाक्यायविद्धिरभिदहितम्‌ |

'्रह्यानां यो विघातः स्यात्‌ स बाधो बहुभिः Wa: प्राणसम्मित इत्यादि वाशिष्ठं बाधित यथा । विरोधो यत्र वाक्यानां प्रामाण्यं तत भूयसाम्‌ । तुल्यप्रमाणसच््वे तु न्याय एव प्रवत्तं कः" |

इलति॥०॥ £ ॥ 2 ॥ अथेदानीं तिख्ोऽटकाः RATE माद,

Léc गोभिलीयं [३ प. १०. 1

योऽह मायहायग्यासलामिग्राष्टमौ ताभपूपाष्टके alada ॥ © ॥

TATA: Weary परतो या aaa कष्णपत्तौया अष्टमी | तमिख्राटमी,- इति केचित्‌ पठन्ति, तच्ापि स एवाथः। लां श्रपुपाटका,-- इति भ्राचकच्तते कथयन्ति Ararat: | ada मपूपविधानादपूपाष्टका भण्यते, तथा म्ध्यमाऽपि मांसविधाना- न्मांसाषटका, अन्तिमाऽपि शाकविघानात्‌ शाकाषटकोच्यते,-इति द्रष्टव्यम्‌ । अ्रधेवम्‌ ,--्रपूपविधानादेवाभिधाने सिदे अपूपाष्टके- त्याचक्तते",--इत्येतदवाच्म्‌ १ उच्यते, एवन्तदह्िं गुणार्थोऽय- मनुवादो भविष्यति। कथं नाम? ब्राद्मणमोजनाथमप्यपूपाः कत्त॑व्याः,--इति i एवच्च, ्रटकाविहितमन्यदपि यत्‌ क्म-- श्वादं, azaga: करणोयमिति सिष्यति। तथाच पुराणेषु Baa ।

''शआदयाऽपूषैः सटा AAT मांसैरन्या भवेत्‌ सदा |

शाकी; काव्यां ढतौया स्यादेष द्रव्यमतो विधिः" | ति ॥ ० nono ॥

AA पाकावता तण्डुलानुपस्कत्य चरु८खपयति ॥ ८ ॥

खालोपाकरोत्या पूर्व्वोक्तया, तर लानुपस्छत्य daa ay अरप- यति॥०॥घ८॥ ° ॥

{३ प्र.१० ख. } श्यसूतम्‌ | १९४

अष्टौ चापूपान्‌ कपालेऽपरिवन्तयन्‌ ॥ € ॥

अटसद्याकान्‌ AAs | तथा चोक्तम्‌ | श्रेयम्बकं करतलमपूपा मण्डकाः AAT: । पालाशा गोलकाशचेव लोच्‌ णंञ्च watz” | द्ति। कपाले,- "कपालं सन्‌मय ua चक्राघरितसुच्यते | Mgt चक्रधटितं रवै Ga च वच्जयेत्‌"" | दूत्यक्तलक्षथे, भ्रपरिवत्तयन्‌ परिवत्तनमङ्ुव्वन्‌ । चशब्दात्‌ खप- यति,-- इत्यनुषज्यते ॥ ०॥९॥ ° ॥ fatafada कपाले अष्टावपूपान्‌ खपयति१न। कथ म्तद्ि १ saa —

एककपालान्‌ ॥ १० ॥

एके ककपालान्‌- इत्ययः, तथाच, एकैकस्मिन्‌ कपाले एकंकं- मपूपं खपयति। कथं wat? सूवारम्भस्याथवच्वादिन्बाह। कपाले,- दल्येतावन्याव्रसूवणादप्यविशेषादेकस्मिनत्रेव कपालभ विष्यति, fa सूतान्तरारम्भेश ? तस्मात्‌ सूत्रान्तरारश्भादव- गच्छछामः,-एकंकस्मिन्‌ कपाले एकं कस्वापूपस्य शपणम्‌ - इति ।

ननु, afatorq @ atfa वा कपालान्यपि agate ! प्राप्रवन्तु नाम, तावताऽप्येकस्मिन्‌ कपाले क्रियत एव, क्रियते चेत.-- त्रैव क्रियताम्‌ , अलं कपालान्तरकल्पनया ? तस्मादेकं क- कपालान्‌--इत्यस्मदुक्तैव THAT | तथा चोक्तम्‌ |

९२

१७० गोभिल [३प्र, १० ख.

granu कुर्व्वीत अपूपानटकाविधौः? । दति ॥ ० ॥१०॥ ० ॥ कापालप्रसङ्गात्‌ पुरोडाणधन््राणशामपि प्रसङ्गः कञिदाशङ्ोत, भरत- स्तन्निषेधा्नाह,--

अमन्तानियोद्धाहमानिः॥ ११ ॥

भमन्तान्‌ मन्रहितानष्टावपूपानित्यौद्राहमानिराचार्ययो मन्यते ॥ ॥ ° # १३२॥ ° ॥

श्रपूपानां प्रमाशेमैव कपानानामपि प्रमाणं सेव्छति,--इत्यमि- प्राथेशापूषानामेव प्रमाणसुषदिशति,-

चे यम्बकप्रमाशान्‌ ॥ १२॥

अष्टावपूषान्‌ खपयति, - इति सम्बध्यते । चैयम्बकप्रमाणान्‌ aAT- तलप्रमा णान्‌--दइत्यथेः | तथा aay “Aaa करतलम्‌'- इति । एतस्य प्रुनरसम्भवे ग्टश्चासंग्रोक्तं प्रमाणमपि दव्यम्‌ 1 -लधाच खद्यामग्रहः |

“qqufere: कार््यचतुर्णमु्षरोऽपि at | कपालस्य प्रमाणेन श्रपूधानष्टकाविधौ) aqua पाणितलाव्‌ कपालं याज्ञिका विदुः | पृथक्‌-कपालान्‌ Hala श्रपूपानटका विधौ” ।

शति॥०॥ १२॥ ° ॥

(३१.१० ख. TUT | १७द्‌ गरृतानभिघार्य्योदगुडाख प्रत्यभिघारयेत्‌ ॥ १३॥.

खलान्‌ पक्तानपूपान्‌ छतेनाभिघारय्यं भ्रनेरुत्तरतोऽवताग्यं पुन धंतेनाभिघायेत्‌ । कपालानां स्थालोपाकधघम््रानतिदटेयादटेवं afa- तम्‌ | एवञ्च, यावदूकत्वात्‌ नावाभिघारणे पविषान्तदहिंतत्वमपै- चितम्‌ चरौ तु खालोपाकघन्म्ातिदेणाटेवेतानि प्राप्रुवन्ति। वैक्तत्वात्‌ यावदइवनमेव माभूदित्याशङ्या वा वचनम्‌ ॥ ° ॥ ॥ १३॥॥ ° ५

स्थालपाकावताऽवदाय चरोश्चापृपानाञ्चाष्टकायं खाईडेति जुहोति ॥ १४ ॥

श्या लोपाकधम्प'ण चरोख भपूपानाच् स्वेषां एथक्‌ wanes ava waiefa तन्वेसेव जुहोति। भत्र सन्दिद्यते। fa चरोरपूपानाच्च GAA मध्येभ्योऽवदाय ततः Tate भ्योऽवद्यति ! ्रहोखिरेकंकस्व मन्यत्‌ Taletaraea पुनरपरापरस्य तथैवा- वद्यति ९ एककस्य मध्यात्‌ पुव्वोद्ाच्चावदाय पुनरपरापरस्यापि लयैवाव्यति,- इति प्रतिपञ्चामदहे । कस्मात्‌ १ चरोखापुपानाञ्च,

षति चशब्द्दयकरणात्‌ । प्रत्येकं WRIA प्रत्येकमेव तावत्‌ थोक्तावद्‌ानमवमम्यते अवगम्यते चेत्‌ , न युज्यते विना कारण- सुत्रम्‌ ¦ अन्यधा चरोरपुपानाच्च,- इति कुर्यात्‌ won १४ tied

स्थालौ पा काव्‌ ताऽन्यत्‌ ॥ १५ ॥

छतभाष्यभेतत्‌ | WATTS TT: परिसमासिः ॥०॥ 24 Her.

१७२ गोभिलौय [ इप्र. १० ख. अथेदानां मांसाषटकाप्रकरणं प्रस्त॒यते,--

cat 6 + AA उह मष्टम्यां गौः ॥ १६ ॥

नैषौ पोषौ पौणमासौ | तस्या ऊद्ध-- तस्याः परस्यामष्टम्यां मौ. दालब्धव्या,-इति सुत्रशेषः॥ ० ॥ १६॥ ० ॥ कथमालश्चव्या ? उच्यते,--

ताठसन्िवेलासमोषं पएरसादग्नरवस्थाप्योपखि- तायां जुहूयात्‌--यत्यशवः प्रध्यायतेति ॥ eon

tats: सन्ध्रिव सन्धिवेला । सा चाथात्‌ Gara Tea, न पञ्चिमा। उपैव सन्धिवेलाशब्दायः,-- इति केचित्‌, तस्याः सन्धिवेलायाः समोपं “कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे'”- इति fe. aati सव्रिधावित्यथयः। परस्तात्‌ caret दिश्य, तां गां Tag wage खापयिला, उपस्ितायामागतायां afay- वेलायां, aq पशवः,-- इत्यनेन मन्ेण ARIA दव्यानुप- टेणाटाज्येन | सुकेण चायं होमः स्वात्‌ । एतदुक्तं भवति । afa- वेलाया भ्रल्यत्वात्‌ तदानीं होतुं तस्याः समोप्रमेवाभ्नेः पुत्वैतो- गामवस्थापयति, तत आगतायां सुन्धिवेलायां yeifa,— इति,

ननु, उपखितायां गवि जुह्यात्‌ , - इत्ययमेव सम्बन्धः कस्मा- त्र वण्यते १ विरोधादित्याहइ। कथंनाम? यदि नामोपख्ि- तायामेव गवि इवते, न तद्यमः पुरस्तास्तामवस्थाप्य जुहोति, watt: पुरस्तास्तामवखाप्य जुहोति, व्यत्त तद्धि तस्यासुपखिता-

[sa. %c@, | VAAAA | १७३

यामेव न qelfa—afa q रमेः पुरस्तादवस्थापितायामितिः satfa स्यात्‌ ,- -नेयसुपखितिरवस्थानाइव्यते । यत्‌ खल्वव- खा पनं “पुर स्तादमनेर वस्थाप्य'- इत्यनेन सूतितं, aa याऽव्खितिः सेवोपखितायामिव्यनेन परार्श्यते । न,-- इत्युच्यते । कस्मात्‌ न--इत्यच्यते?९ णु, यथा न--इत्युच्यते। यदि नाम aqafafa: पराखश्येत, न्‌ूनमवस्ितायामिल्यकरिष्यत्‌ । तद- करणाचावगच्छामः,-- नात्र संवावखितिः पराख्श्यते,--इति, न ख॒ल्ववस्थितिमभिप्रयत्रपखितायासिति च कुव्वेत्राचार्य्योऽखाकं प्रतीतिं खगयति,--इति युक्तमध्य पगन्तुम्‌ | आनधक्चद्धैवमाप- दयेत । पुरस्तादग्नेरवस्थाप्य जुहुयात्‌,- इति छ्यभिप्रेतम्‌ | तस्मात्‌, सन्धिवेलायासुपखितायाम्‌- इत्यस्मदुक्त एवाथ आदर शेयः | शब्दस्यवणमात्रात्‌ खल्वयमेवार्थोऽवगम्यते | ्रवगम्यते चेत्‌, a युज्यते परित्यक्तम्‌ । अतएव, सख्धिवेलासमोपं मोरवस्थायनं सन्धिवेलायासुपख्ितायां डहोमायम्‌ । सथ्िवेलासमोपम्‌ ,- CAA प्रातराहत्यनन्तरपरतया aware तदेवानथकं खात्‌ | परिभाषाबलादेव तत्प्राप्तेः नापि सखिवेलास्रमोपभित्यनेनाच्- स्येनेतदवगम्यते । तस्मान्न किचिदेतत्‌। कञ्चिदिद्‌ं सूत्रम्‌-उपसितायां गवि,-श्त्यन्यया व्याख्याय, ब््प्रकारं वणंयाञ्चकार! “aq, अवस्थाप्य - इत्युक्ता, पुनसुप- खितायामिति कस्मादुच्यते ? अता) अस्य होमस्य पशुप स्थापनेन सहा तिसम्बन्धा्थंम्‌ । पश्वभावे खालौोपाकं कुरन्वोत,- इत्यस्मिन्‌ पन्ते निद्त्तिरेव स्यात्‌! प्रोत्षणपव्यम्निकरणमन््ौ तु ख्धालोपाकग्र्ेऽप्यविरोध्रान्‌ पठनोयौ) श्रथवा। भराज्यसंस्कार-

|

१७४ मोभिक्लेय [ 9. to खः]

प्रतिषेषार्थम्‌ उपद्धितायासिति पुनव्व्वनम्‌ । कथत्रान ? उपरस्ितायां ज्ुहयादेव, न तावदाज्यः संस्कययात्‌ ,- दति । अथवा । ्रसाटनौोये रास्ादिते कर्मणः क्ताक्ततप्रत्यवेक्तण- क्तरि ब्रह्मणि चोपविष्टे तन्नापि होमस्य प्रास्रललात्‌ तथा मा- भूदित्छानयायथं पुनन्वचनम्‌। तेन किम्‌ १ उपखितायामन- न्तरभेव जुहुयाटेव, न तावत्‌ किञ्चिदपि कुयात्‌" -- इति ॥ ° ॥

॥ २७ ॥ ० ll

इत्वा चानुमन्तयरेतानु ला माता मन्यतामिति ॥१८॥

eal, भनुत्वा माता-इति aaa गामनुमन्तयेत,--श्रना- fama स्पृशन्‌) तथाचोक्तम्‌ |

स्थृगन्रनामिकामग्रेण क्चिवालोकयन्नपि ।

शरनुमन्णोयं सव्वैत्र स्व्वदैवानुमन्तयेत्‌"ः | द्ति। चतुष्यथप्रतिमन्तणादौ अवलोकयन्निति संबन्धनौयम्‌ । यो- wary । प्रतिमन्रणमभिमन्वणमनुमन्रणमिति खल्वनर्थान्तरम्‌ | ुत्वा,--इति वचनं इत्वेवानुमन्येत न तु तन्तसमापनमपि कत्वा, - द्त्येवमथम्‌ | चशब्टश्च यवभिश्रोदकादौीनामासादनार्थः। तेन,--यवमिखमुदक, ufad, qt, शाखाविश्ाखे पलाशकारटे, afe:, oa, aie, समिधो, qa:,—<atarfa यथावदासाद्य, पनन्तरमनुमन्तयेतेत्यधं; ॥ ०॥ १द ॥ ° ॥

यवमतोभिरङधिः प्रोक्तेदषरकाये तवा asi प्रोक्ला- मोति ॥ १९ ॥

Tea. eo च्चै. | TIT | १७५

qa नासादिलामिर्यवमतीभिरङ्धिगां प्रोचेत्‌--~प्रकषण |= faga ्रटकायै, इति मन््ेष॥ ० ॥ १८ ॥ ° ॥

उल्मङन परिहरेत्‌ परिबाजपतिः कविरिति ॥ २० ॥

उल्छकमलातमित्यन्घान्तरम्‌ | तेन गां परिहरेत्‌ प्रदच्िणो- Har परिवाजपतिरिति मन्त्रेण ॥०॥२०॥०॥

अपः पानाय SATA ॥ Ve tt

तस्मै गवे पानायोदकं दद्यात्‌--मन्तानुपदेशात्‌ व्याद्ृतिचितयं जपन्‌ । कथं ज्ञायते ! “qq मन्ता न faa व्याद्तित्रितयं जपेत्‌ | मन्ताणाभेव WET मन्त्रात्‌ कन्य समाचरत्‌" | दरति ग्डह्यासंग्रहक्चनात्‌। एवमन्यत्रापि बीदव्यम्‌ । मन्तानुच- टेशादमन्तकमिति वर्ण॑नन्तु उक्तवचनानवलोकनेन । इ्मादौनाभेव कैवलं qual करशमराचाय्येपुतेणोपदिष्टम्‌ ॥ ° ॥॥२१॥०॥

MATA ala पशोरवसिञ्चेदटात्तं देवेभ्यो इवि- रिति W 22

तस्थाः पौतावशिष्टमुटकं, पथोस्तस्या एव॒ मोरधस्तादवसिश्चेत्‌ पवाचौनं सिचेत्‌ aid देवेभ्यः,- इति मन्तेण ॥ ° ॥२२॥ ° ४

अये नामुदगुटप्य संज्ञपयन्ति ॥ २३ ॥

१७६ गो भिल्लेयं [३ प्र.१० ख. |

अय,-भ्रनन्तरमेव, एनां गां उदगुस्रस्याममेरत्ख्प्य नौत्वा सञ्ज्नपयन्ति । कत्तंरनियमः। सञ्ज्ञपनं हननम्‌ ॥ ° ॥ २२ ॥०॥ alent सन्ज्ञपयन्ति ? उश्यते,-

प्राक्शिरसमुदकषदौं देवटेवल्ये ॥ De ॥

प्राकभिरसं पूव्वाभिमुखभिरस्का, उदक्पदीमुदश्चं वपदौं asq- धयन्ति । देवदेवल्ये,--देवानुदिश्य यत्‌ क्रियते, तस्मिन्‌ ॥ ° a ॥२४॥ ° ॥ दक्षिणाशिरसं प्रयक्पदौं पिदटेवद्ये ney

पृव्वसुतरव्याख्यानेनेवेदमपि सुत्रं व्याख्यातम्‌ । सेयमटका-प्रसङ्ातै साधारणकन््परिभाषा fart. aaa, देवतान्तरेषु प्रोक्षण- मन्तमूहेत | तेन,--वासुकम्णि, वास्तोष्यतये ता जुष्टां परोक्तामि, --ष्ति। ्रोवियेऽभ्यागते खां मोक्षेण महाजन पयखिन्या वा दव्यात्‌ः इयुक्तलच्तणे पिक्र,--पिढठभ्यस्वा, जुषटमितिका जुष्टमिति वा । एवमन्यत्रापि । तथा चोक्तम्‌ ।

“ae: प्रोत मन्दस्य लिङ्ग देवतयोर्वशात्‌?? । दति ॥०॥२५॥ ° ॥

संज्ञप्ताया जुह्यात्‌ यत्‌ पशर्मायुरक्ततेति * ॥ ve |

eee = स rr क rg ge eee ee oe

"~~~,

+ मायुमरछृतेति,-- शति पाठानारम्‌ |

१२१५. tc @®. | VUTAF | १७७.

दस्यां सं न्नप्तायां सत्यां जुहुयात्‌, यत्‌ पश्रितिमन्तेणं ॥०॥ २६ won

पतौ चोदकमादाव पशोः सर्व्वाणि Tafa प्र्तालयेत्‌ ॥ २७ ॥

पल्ली उदकमादाय, चशब्टादभक््चमप्यादाय, पशोरहंताया गोः waifa ओखोतांसि-

"हकत तावचमृन्यानि तथा स्तनचतुषटथम्‌ |

नाभिः ओखिरपानच गोः Waifa aqen” ।

cummaufa । प्र्तालयेत्‌ ,--दभवूर्दण waite प्रकर्षे UA त्ालयेटित्यर्थः । ओोतसां त्षालनच्ेदं तृष्णीं करणोयम्‌ । क्रम- खे च्छाधौन एव भवति । तथा चोक्तम्‌ ।

Canady दर्भकूर्चेण सव्वं Wasi पशोः । तृष्णौ मिच्छ क्रमेण TEMA पाणदारुणो”

दति ॥ ० ॥२७॥ ° ॥#

अयण नाभिं पविचे अन्त्घायानुलोममाङवय वपामुडरन्ति ॥ ३८ ॥ |

अग्रेण नामिं नाभेरग्रतः--श्रदूरप्रदेथे इत्वथंः । पृत्वेमासादिते

पविते अन्तर्धाय । दिवचनं दलापेक्चम्‌ ,- इति भटनारायणः |

अनुलोमं लोज्नामतुकूलं यथा भवति, तथा भाक्तत्य-पूवमासा-

दितेन श्वुरेण पाटयित्वा, वपां मांसचन्चणोरन्तव्वै तिनं वशां ९३

१७८ गोभिलीयं {३ १, १०२.

wef । कन्त रनियमः। यद्यप्यत मन्तो नोपदिश्चते, तथापि व्यादृतिजपो न क्तव्यः! कस्मात्‌ !

“qqrwta मुखेनेव होमे faoaa तथा | व्याद्ृतिनं प्रयोक्तव्या सुखे ae च लक्तशम्‌”' |

ति ग्ढद्यासग्रहवचनात्‌। ननु, वपाहोम एव व्याद्तिप्रयोमः- निषेधः वचनादवगम्यते १ सत्यम्‌ । किन्तु aera राच ay मन््ोपरे शात्‌ व्याह्ृतिप्रयोगप्रसक्तिरेव नास्ति,.- इति व्यर्थ- स्तत्र निषेधः । तस्मादवगच्छामः,--वपाडोभे कत्तव्ये यत्‌ किचित्‌ कियते तदनुकूलं, ततेवासौो निषेधः,- इति ॥ ० ॥९८॥ ०॥

ताएशाखाविशाखयोः काश्योरवसज्याभ्यच्यं पयेत्‌ ॥ VEN

शाखा एकशाखं काष्ठम्‌ । विशाखा नानाश्ाखं काष्ठम्‌ । शाखां च विशाखाच शखाविशाखे, तयोः- शाख विशाखयोः; काष्ठयोः 1 तेच काष्टे पालश्च Tea, कस्मात्‌ १ “वपां urqereuy’ -- इति वचनात्‌ । तयो; काष्ठयोः तां वपां श्रवसज्य श्रारोप्य, उदकेनाभ्युच्य WAT ॥ ० ॥२८॥०॥

परश्च {तितायां विश्रसधेति ब्रूयात्‌ ॥ ३० ॥

भ्र गतितायां प्र्तरितायां। तिर awt—sfa स्मरणात्‌ । प्रशु्रतितायां वपाथां विशसखथ,- इति ब्रुयात्‌ । विशसध, गां Tanai कुरुत भपमतचग्देहां कुरुत,--दृत्यधं; । सोऽयं

FE to ख.] सद्य चम्‌।. ~ We सहायानां प्रेष: । भडायान्‌ Gad Ga, अन्यदपि तानवबो- WaT ॥ ० ॥२०॥०॥ किन्तत्‌ ? उच्यते,- यथा न प्रागन्नेभमिएशोरितं गच्छेत्‌ ॥ २१ ॥

यथा येन प्रकारेण विशस्यमानाया मोः शोषितं, प्रागम्नमूमिं अमेः पुरस्ताद मिभागं न गच्छेत्‌ न इयात्‌ ,- तथा विथसथ,-- SOG: ) UA कारणादगगच्छामः,-भमेः समोप एव गोव्विशखनोया,--इति ॥ ० ॥३१॥०॥

गरतामभिषाय्यांद गुदाख प्रत्यभिघारयेत्‌ ॥ ३९॥

खता वपाम्‌ । क्रतभाष्यमन्यत्‌ tho ॥२२॥ ° ॥

MM Taal वपामवदटाव,-खिष्टक्दावता वाऽ्टकाये खाडति जुहोति ॥ ३३ 7

खान्तौ पाकाहता,-- “श्रथ इ विष उपस्तीर्व्यावव्यति मध्यात्‌ पृब्बौ- ैत्‌"--इत्यादय प्रकारे गेत्ययंः । पृव्बेमासादितेन gta वपा- मवदाय, ख्िष्टक्षदाहता वा arat वपामादाय, wear सखादहा,-- इत्यनेन way जुहोति । तथा चोक्तम्‌ ¦

“ad मांसावटानाथंः, aeat favaeraar । वपामादाय YA Aa तन्वं समापयेत्‌" | sfa. fagciaa तावत. sauageateterert प्राप्रोति । अयं पुनरत्र. त्रिरेषः, यत्‌ कण्कलेव वपा खिषटज्ञदाताऽवदातनत्वा--दइति.४:

Lue गोभिलीयं [इप्, to ख. |

अ्रनन्तरमेवान्यस्य way उपदेशारेककर्माशडु माभूदिति, ‘aa तन्त्रं समापयेत ”-- इत्यनेन watt नानात्वं ख्टीक्लतम्‌ Rol 32 non

स्थालोपाकावृताऽन्यत्‌ ATA पाकावृताऽन्यत्‌ 3B ॥

क तभाष्यमेतत. । अस्मादपि वचनादिदानोभेकस्य aware: परि- समािरवगम्यते। faaad प्रपाटकसमासिप्रन्नापनाथेम्‌ ॥ ° ॥ ॥ २४ ॥ ° ॥

इति महामदहोपाध्यायराधाकान्तसिद्वान्तवामो णभटाचाया- मजयखोचन्द्रकान्ततकलङ्गरस्य कतौ गोभिलीवग्डद्मसूत्रभाषये SAINT SHA दशम्मे खख्डिका समाप्ता ॥ °॥

समाप्यं Sata: प्रपाठकः ॥

गोभिलोय-खद्यसवे

. वतु खप्रपाठटके प्रथमा Ble aT |

वपाहोमसुक्ता वपाञख्रपश्योः पलाशश्ाखयोः प्रतिपत्तिमादह,-- |

अनुप्रहरति वपाश्रपर्यौ ॥ १ ॥

ययोः शाखाविशाखयोरवसज्य वपा अपिता, ते शाखाविशावे AMAIA उच्येते । ते वपाखवण्यो wey पञ्चात्‌ प्रहरति । कस्य पञ्चात्‌ ९ द्रव्यासादनतदौत्तणप्रो ्तणब्रद्मो पवेशन पयन्तस्य | कस्मा- त्‌ ? आरश्रसामध्यीटित्याह) पृ्वैप्रपाठकपरिसमाप्तौ gaa कर्मणः तन्तसमा पनस्याभिधानात्‌ Ts च चरुखपणस्य सूवयिष्य- माणत्वात्‌ इदानीं खस्षनु शब्देन चसखपणश-पूव्वैकत्तव्यानाभमेव क णां परतः.- इत्यवगम्यते |

तत्रच, AU, कसपाततय, प्र्तशाखावान्‌ प्रस्तरः,-दत्ये- तेषामेव बवेक्लतानामासादनमवाधिकम्‌। प्राक्षतानामपि मध्ये, चसस्थालोपवित्रमे्तणानि gen भासादयितव्याजि, विनियोग- सामध्यात्‌ | सव्वमन्धत्‌ प्रक्तवदेवास्ाटयितव्यम्‌ । प्रहरति यजतिवचनः,- इति प्रस्तरप्रहरण-न्धाये faufaqi “माडंपल्ये प्रहरामः इति चश्चयते। तथा सूत्रकारोऽप्याइ। “श्रष्टा- वटौ सकलान्याइवनोये प्रष्रेयुः"- ति । तस्मात्‌ होमोऽयम्‌ ॥ ॥ ०॥१॥०॥

१२२ miata ` [8्प्र, ख. ]

कथं प्रहरति ? sad—

प्राचोमेकशूलां प्रतो चौमितराम्‌ ॥ २॥

एकं शूलमय' यस्याः सेयभेकशूला, तां--शाखां, aval प्रागग्रं प्रहरति । इतरां विशखां natal प्रत्यगग्रां प्रहरति ven २॥५०॥

अवद्यन्लयबदानानि स्वाङ्गेभ्यः ॥ ३ ॥

अरवदोयन्ते,--दत्यवदटानानि मांसान्यभिधौयन्ते । प्रज्ञतस्य पोः अवदाननि मांसानि अवद्यन्ति ज्लुरेणोदरन्ति। बदुवचनाद- नियतः कत्त । कतोऽवद्यन्ति १ सर्व्वाङ्भ्यः- "'हच्जिद्ाक्रोडसक्थोनि angel गुदं स्तनाः | योणिः mat पाश्वं पश्वङ्गानि प्रचत्तते | एकादशानामड्मनामवदानानि संख्यया | पाष्वंच्य amanda दित्वादाइषतुदं गः” | दूत्युक्तलक्षपेभ्यः | ननु, waged किमथम्‌ ? उच्यते | “sea faa als सव्यसक्थि पाश्वनडकं पाश्वं च । यक्लदथ क्रो च गुदं दक्तिण्श्रोणिरितरा नाभिः | इति वचनान्तरोक्तानामङ्गानामेवावदानानामिह ग्रहणं Araya, किन्तु सर्ववेषाम्‌-दत्येतदथमिति ग्ण्डाख॥०॥५२॥ ०॥ VAN: , — इत्यस्यापवादमाह,-

WIA वामाच्र THT: RAF ॥ ४ ॥

सक्थि ve: । क्रोम तिलकम्‌ garg पिपासाखानं क्रोम,--

Tsar. BUA ! १८३

त्याचश्चते वेयकाः। वामात्‌-सव्थात्‌ सकथुः, कोस्रय्ान्यत् aqiea wai । चशब्टदयं दयोसुसखयत्वप्र्नापनाथंम्‌ | ACA चतुदशानामवदानानामवदानदयस्य पय्यदासात्‌ दादे वावदानानि भवन्ति । प्रयोजनच्चाख पचयुदासस्योत्तरसतर व्यामः US Ho ॥

वामं८सक्ध्यन्व्टक्याय निदध्यात्‌ ॥ ५ ॥

यामं सक्थि, भरपवादसामध्यात्त्‌ ल्तवप्रन्नापनाच-- क्लोम च, भन्व- एकयाय,--तादध्ये चतुर्थी, वच्यमा णान्व्टक्यकर्म्माथं निदध्यात्‌ खापयेत्‌ ॥ ०॥५॥ ° ॥

तक्षितेवाम्नो खपयत्योदनचरुद्च माटस च सञ्च पथड त णाभ्यां प्रदल्चिणसुटायुवन्‌ ॥ € ॥

सम्निदये चर्दयस्य aad माश्ङ्गीत,- इति तस्मिन्नेवाम्नावि- ae) कथंनाम १? onal खल्ववदानानामन्यन्तरे शामित शपणं दृष्टम्‌ । तरदवाप्यन्यन्तरस्योपादानं क्िदाशङ्लीत | तन्मा प्रशाङ्खोदिति तस्िन्नेवाम्नाविति वचनम्‌ । aarat ate- नच्च खपयति, मांसचरुच्च अखपयति-श्रखर्डितेरं वावदानैः | श्नोटनचरुथ त्रौहितशर्ड लनिष्यन्रो भवति । धक्‌ नाना ष- यति। fa क्वन्‌ १९ Raut प्रद्तिणसमुदायुवन्‌ । प्रद चिणं यथा भवति, तथा उदायुवन्‌ ऊदैमोषन्मिखयन्‌ | सोदनचस्ञ्च मांसचर्चच ,--इत्यसमसकरणं चरदयश्रपणस्य

१८७ गोध्िलौव [प्र १९ख, |

एयक कालत्वप्रन्ना पनाथम्‌ | खपगक्रमश्चानयोः पाठक्रमादेव कल्प- नोयः ॥०॥६॥ ०॥

गृतावभिघार्य्योदगुदाख प्रयभिघारयेत ॥ ७ ॥

व्याख्यातप्रायमेतत्‌ । ननु, मांसचरोः सालो पाकधम्मान तिदेणात्‌ तस्मिन्नेव चरावेतदिधातव्यम्‌ । तथाच, तमि्येकवचनं मांस चरुमिति वा काच्चसुचितम्‌ । कस्मात्‌ दिवचनं क्रियते ? असं मोदाथमित्याह । श्रन्यधेकवचने कते मांसचरुमितिवा सूवि- ते, तस्यव चरोरभिघारणं a पुनरन्यस्यापि,- दति शषाः संसुष्रोयुः | अथवा! यावदुक्रत्वादस्मित्रोदनचरावपि अभि- ana पवित्रान्तहितलवं न करणीयमिव्येतदथं ताविति fea- चनं क्तम्‌ ou ono ॥

एतस्मिन्‌ क्रमे श्राज्यभागान्तं क्ता,-

ROA रसमवासिच्य॥ ८ ॥

कंसे, पूल्वेमासादितानां कंसपाव्राणामेकस्िन्‌ कंसपान्ने, रसं भवदानमांसयुषं safes निनौय॥०॥ट८॥ ° ॥

चश खावति प्रस्रेऽवदटानानि Rar ॥ < ॥

खसषोढक्तवग्ेषः। प्रस्तरः कुशमुशटिः | gee शाखा yame | सा यस्यास्ति सोऽयं श्रत्षथाखावान्‌ । तसन्‌ अ्र्षशाखावति प्रस्तरे भूमो प्रागग्रनिहिते, अवदानानि अ्पनीतयषान्यवदानमांसानि कत्वा स्थापयिता woke wok

[eu १९. | णय मूचम्‌। १य्५्‌

SHA पाकावताऽकडानानां कटसेऽवदाति ॥ १०५४

स्थालोपाकाठता मध्यात्‌ पृव्वाद्धादिल्युक्तया Can, प्रत्येकं सब्देषामवदानानां--अरपनोतयुषाणां मांसानां, कंसे अपरस्िन्‌ aay ,--यतर युषो नावसिक्नस्तस्मिन्‌--शयर्थः। अवति त्तुरेणावदाय स्थापयति । अवदानानाभिति संदन्धूलच्षणा qt Howe wont

खिश्टक्तञ् पृक Ve

fazan: खिष्टज्रदधं। चशब्दात्‌ ,--सथालोपाकाठताऽवद्ानानां कंसे श्रवव्यति। fa तस्मिन्नेव कंसे? ai कुत्र तदि! एक ,--भअन्धस्मिन्‌ कंसे--दइत्यथः। रत च, खि्टकदथंत्वादव- दानमांसानामुसरापुव्वीदभ्योऽवदातव्यम्‌ ॥ ° nw te ° ॥

चरोरद्त्य विल्वमाच्रमवदानेः सइ ATT सन्नयेत्‌ ॥ १२॥

चरोः प्रक्जतत्वाटोदनचरोः विल्व माच विल्वपरिमाणं ( परिमाणे माव्रद्‌ ) vga watada Vet anes zeiatt पाते wrugfeas: | fanafarta पचे? न। Taal! wa स्नायते ? अत्रापि पृथगिति सम्बध्यते, कस्मात्‌ १ waafe- aia । तेन, एक. gata मच्णेनावदाय LAR पृथगव पाच खापदेत्‌ । एतदुक्तं भवति । मध्यात्‌ Taleifeqante Fada चरोविल्लमाजमवदाय aa मांसावदांनानि खापितानि २४

१६३ मोभिलेव [eat]

तस्मिन्‌ कंसपात्े खापयति । wyatueqaieifeqatan facaetafa wifaaara wren खिष्टकत्‌कंसपाकरे vata स्थापयति —-sfai अतएव, यथा सरव्वेरप्यवदानै- व्विल्व मा तभेवोदतं भवति नाधिकं, तथोडरेदिति area: ततश्च, तदुद्ुतं विल्वमाच्रं पुव्वेष्टहोतेमोंसावदानेः via च पव्वावसिक्तेन सह सत्रयेत्‌ सम्यगेकीकुबधात्‌ मिखयेदित्वयः ॥ ° ४ ॥ १२॥ ०7

एतस्मिन्‌ क्रमे आज्यभागौ हत्वा ,

0 + € चतुरह तमाज्यं णहोतवाऽषटचं प्रथमया जुथाट- म्नावम्निरिति ॥ १३॥

चतुग्डहोतमाज्यं खडीत्वा,--इत्युक्ञाथम्‌ | श्रलावम्निरिति योऽय- मष्टचेः,--भ्रशटानासचां समाहारः, तस्य प्रथमया ऋचा जु यात्‌ । शगूशामपि चतुग्छहोतमे घै तद्‌ । Hat? विग्रैषवच- नारग्भस्याधवच्वात्‌ | पुव्यैवत्तेषां विथेषस्यानुपटेश्ा । सियमः- च्याहतिः ॥ ०॥ ea oy

भथ चव्वोडतिरभिधौयते,--

सन्नोतात्‌ ठतौयमाच्रमवदाय दितीयाद ती वार्म्या जुहोति ॥ १४ यत्‌ प्रथमे पाते संन्नतं मांसावदानं चन्बदानं aya, तस्माव्‌ शक्रीतात्‌ उतौयमाचं तिभामेकभागमिन्य तत्‌ । अवदाय zwar

{3.2r a] RITA t २८७

प्रकतस्वाष्टचंखख दितौयाढठतीयाभ्यां ऋग्भ्यां मिलिताभ्यां auf ॥ ० ॥ १४ ॥ °

मन्तान्ते खाहाकारः,-- इति सूत्रणात्‌ प्रतिमन्वभमैव खाहाकार कथि दाशङ्ोत, भतस्तदपवादटाचमिदमाडह,--

उत्तरया खाहाकारं दधाति ॥ १५॥

sucai ऋचि न qaei, स्वाहाकारं दधाति करोति aaa च लुद्ोति॥०॥१५॥०॥

एवमेवावरे चतुर्थीपञ्च म्मेभ्याछ षष्ठौ स्न मौभ्याच्च

॥ १६४

एवभेव पूर्व्वोकेनेव विधिना, wat e ठल्भीयमाते अवदाय । भपरे --दइति पारेऽपि तचैवार्धः। प्रकतस्या्टच्स्य चतुर्थोपच्चमोभ्यां मिलिताभ्याम्‌ रुकामाहतिं जुहोति, षष्टोसप्तमोभ्याच्चापराम्‌ | अत्राप्य त्तरस्यासुसतरस्यां स्वाहाकारं करोति, way जुहोतिः

mon १६ ॥ ° ॥# गेषमवदटाय सौ विषटक्तमष्टम्या जुह्यात्‌ ॥ १७॥

Ri खिषटकदथैमुत्त रादपुरव्वाहेभ्यो यह्‌ हौतं, तदवदाय, प्रक्षत- सेवाष्टर्चस्य अष्टम्या ऋचा सखाहाकारान्तया भ्रलेरसरारैपुव्वां PRAT ॥ ° ॥ १७ ॥ ° ॥

छवन्तावत्‌ गवा यथोक्तेन विधिना यागः कन्तव्यः,--द्त्ययः

श्ट गोभिल [४१, ta]

95%: कल्यः | यदा yA सम्पद्यते, तदा कथं RAAT १ तदिदानोमभमिघोयते,-

यदयुवा अल्पसम्भारतमः खादपि परशुनेव कुर्यात्‌ ॥ १८ ॥

सम्धियते,- इति सश्ारो द्रव्यम्‌ | WE: GA यस्य सोऽयमल्य- सम्भार: | तस्यैवातिशयस्तमपप्रत्ययार्थः । उ वै,--इति निपातौ । यद्यु वा,- इति fauaaqern यव्यं, -इति केचित्‌ । यदि अत्यत्पद्रव्यवान्‌ wa, अपि तदाऽपि waa कुय्याद्टकाया- गम्‌ । Usa a ए स्यात्‌। कस्मात्‌ ? “अनादेशे पशु vein: ’—sfa ्दह्यान्तरवचनात्‌ \ “saa चरावपिः-- धूति च fasta) एवकारकरणं पर्व्योक्तछत्खरविधिनियमाथम्‌ t तेन, अतापि कल्ये waa एव पूर्वोक्तो विधिः स्यात्‌ ॥०॥ १८ How HMMA कथं कत्तव्यम्‌ ९ तद्‌च्ते,-

अपिवा स्यालौपाकं कुर्व्बोत ॥ ge ॥

CATT: | स खल्वयं खालौपाक Mera: परस्तान्मांस-

चस्स्थाने सवत्सायास्तदणया गोः पयसि शपयितव्यः। तथा चोक्तम्‌ ।

'“सालोपाकं पथोः खाने Faiz aarqa fang | AGA सवक्षायास्तरूखा गोः TAA” |

[४१्र,१ख.) WITT | १८६

इति । पोः खाने,--इति करणात्‌ पशुकायकारितमस्यावगम्यते। तेन, अत्राप्यष्ट्न होमः स्यात्‌, एवच्च, we यावन्ति पशो- रवदानानि प्रस्तरे क्रियन्ते, खालोपाकपच्ेऽपि. तावतः पायान्‌ पिर्डान्‌ तच gata) तथा चोक्तम्‌ |

“Cafiarat afa: काव्या यस्मादप्यनुकल्यथः | अतोऽन Bla: स्याच्छागपन्ते चरावपि। saciaifa यावन्ति क्रियन्ते प्रस्तरे पशोः |

तावतः पायसान्‌ पिण्डान्‌ पश्वभावेऽपि कारयेत्‌" |

fa. ननु, अपिवा खालीपाकेन,--दति वक्तव्ये किमथं प्रङत- विभक्यतिक्रमः क्रियते १ कस्यचित्‌ क््मणोऽतिक्रमसूचनाथ- मित्यादइ। कथं ata? अष्टदैोमवत्‌, पश्ठभावेऽप्यविलोपाधं वपाहोमोऽपि खाली पाक्षेनैव स्यात्‌ । अतो वपाहोमस्य निहत्ति- प्रज्ञापना प्रकतविभक्यतिक्रमः क्रियते,--इति। अत एव, परि fara ष्णाप्यवद्‌ानसह्ययैव पायसपिर्डकरणसुपददिशता भ्राचा- प्यस्यायमभिप्रायः MSHA: wow ee ve ॥

afa at गोर्यासमाइरेत th २०॥

अपिवा अथ वा,--खालीपाकस्याप्यसक्वे, गोः,--अविेषेणोप- देशात्‌ आ्आमौीवस्र परकीयस्य वा कस्वचिदनड्हः, असमादरे यात्‌ । तावताऽप्वष्टकाकम््र ad भवतोत्यसिप्रायः। तथाच ग्टद्मान्तरम्‌ । “aaaset यवसमादरेत्‌"--दति i केचिदत

१६ गोभिलौवं [श्षर.१९ख.]

प्रकरणात्‌ गोशब्दस्य स्तौगवीपरतवं वणयन्ति। wad—sfa गासस्तण्यवसादिः। स च यावता गोदिंवसाहारः सम्पद्यते, तावान्‌ दातुसुचितः। कस्मात्‌ ? | “aa: qafaq सम्प्राप्य गोभ्यो वाऽपि गवाद्धिकम्‌। द्भावे प्रौण्यन्रह्मान्‌ Awan: प्रदास्यति" । दूति ्ादकरणागक्रस्य तथा enata_« ग्रासोऽपि, एषा मेऽष्टकेति waa देयः । कुतः * सिंहावलोकितन्धायेन तस्या ताप्यनुषक्गात्‌ ४ तस्य चाचायानुमतल्वात्‌ । तथा चोक्तम्‌ । “'कक्तोपधानमन्तोयः स गोर््रासे विधोयते" | दूति ॥०॥२०॥०॥

अपि वाऽरण्ये कल्लमुपघाय वरुयादेषा मेऽषटकेति ॥ २१॥

पिवा, गोग्रासाहरणस्याप्यसम्भवे,-श्त्येतत्‌। We, क्तं वाहमूलकोटरप्रदे्ं , उपधाय,--( उप हीनां ) होनाघानं कत्वा,-कचतिरोधानमपनीय ऊर्ैवाइभूत्वा +इति यावत्‌ । एषा भैश्टका,- इत्येतं मन्तं ब्रूयात्‌ कथयेत्‌ । तथा च, ATET- Nal गवाह्िकप्रदरानस्याप्यसम्भवे पुराणस्मरणम्‌ |

““सर्व्वाभावे वनं गत्वा कल्तम्रूलप्रदशकः | सू्यादिलीकपालानामिदसुच्चैः पटिष्यति। न मेऽस्ति वित्तं न धनं न चान्यत्‌ श्रादोपयुक्लं , खपितन्नतोऽस्ि |

lea. १ खं.) TITAA | १६१

ठष्वन्तु भक्तया पितरो, मयेतो भुजौ wal वत्मेनि मारुतस्य" | दूति । तच्मादताप्येतत्परतया वणंना शक्यते TMA Eafe कल्पनाया MAA | एवे वा- शरण्ये, HA ठणसङ्कसुपधाय,- Alaa TA, एषा भेऽटटकति ब्रूयात्‌ । तथा च ग्ह्मान्तरम्‌ | “अग्निना वा कत्तसुपोषेत्‌- दूति अत्र किचिदक्तव्यमस्ति। मूख्यकल्पानुकल्यमभावेन ताव- za चञ्च पत्ताडपदिष्टाः। aa योऽयमायो गोपश्पक्तः स ताव- दिदानीं भिेरनीनुष्टौयते। अननुष्ठनाच साम्प्रतं पुराकल्यो- भूतः । तथाच वाक्याधविदधिरुक्तम्‌ | “fafaatsafea: ga क्रियते नेह साम्प्रतम्‌ | quae: स aga विधवाया नियोजनम्‌ । Tan aguante मडोक्तोऽतिथिपूजने । सम्प्रत्यकरणास्स्य पुराकल्पतलमागतम्‌ 1” इलि ॥ ०॥२१॥०॥

न tad न कुर्व्वीत न CAT न वुर्व्वौत ॥ RQ I

Sarai न कुर्व्वीतिति नञ दयेनावश्यं करणसुपदिशति 1 न वक्तव्यं तद्धि १ श्रवश्यं करणस्य qaaa सिदल्वात्‌ । उच्यते । सुख्यक- श्य (नुकल्पपेदात्तावदत्र पच्च प्ताः सतिता: | ब्रास्तरान्तरेऽपि यानि aaa atta ,-- "अपिवा अनु चानेभ्य SHUM —

१६२९ मो fetter [ey tai

saaaretfa, तानि ar कुर्य्यात्‌, न लेव न कुर्व्वौति,-- इत्येतदर्थं - मिदमुच्यते । तुशब्दः खलो पाकपक्तेऽप्यन्वटक्यस्यावश्यकरणप्रज्ञा- पना्थः | इतरथा, पश्चभावेन मांसाभावादटस्य लोपः स्यात्‌ | मध्य- माषटकासंन्नपितपश्मांसेनान्वष्टक्य विधानात्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

“श्रो दनव्यच्ननाथन्तु पश्वभावेऽपि पायसम्‌ ।

wea खपयेटेतदन्वष्टक्येऽपि क्यणिःः | दूति । हिव्वैचनमादराथे, waaay: परिसमास्यथं, वोष्छथा सव्वाखेवाष्टकासु यथासम्भवमनुकल्यप्रा्ययद्च | अन्येतु वण्यन्ति । “snare: प्रकरणपरिसमा्य्थः। अथवा । शर्ट ARN दोषगुरत्वप्रन्नपनाथं; 1 अविलोपे च qayqaw.. पनार्थऽभ्यासः । तथाच यास्केनोक्तम्‌ । अभ्यासे भूयांसमयं मन्यन्ते इति । श्रघवा । सूत्रहयमेतत्‌। अत yay यथोक्त Wars: | उत्तर WaT सह संवध्यते, a aaa कुर्व्वीत स्ततो. ऽन्वष्टक्यम्‌--इति। तेन किं सखालोपाकपक्तेऽप्यन्वद्टक्यमवश्य' quifefa दयति इति |

इदमिदानों चिन्त्यते। किभेतेऽष्टकादयः पाकयन्नाः waa

HAM: १ उत प्रत्यन्दम्‌ १--इति। तत, कैचित्‌ सक्दमीषां करणम्‌--इच्छन्ति। कक्षात्‌ ? एतेषां पुरुषसंस्कारत्वात्‌ , TAT Raa च ANT पुषसंस्कारस्य sa, पुनः wT हतो. रभावात. ,--दति। wal लाइ; ;--

` तस्मा दुतसृज्च कौन्तेय ! गोहषान्‌ प्रति aay” । इति पोराणिक-लिङ्गदर्थनात्‌ भराहठस्तिरेवामोषाम्‌ । न चं एरुषसस्कारस्य sa किमर्थमादत्तिरिति वाच्यम्‌ । पुरुष-

| 8a. १६. 1 रद्यदतन्‌ | ९६३

` संस्कारस्य ठत्तलेऽपि प्र्वायपरिहाराधंमाहत्तेय॒क्ललात ,-- ष्ति। वयन्तु पश्यामः। सक्तदेवश्यमेव करणं, भावत्तौ तु नात्वन्से नियमः । aaa, ाहत्तावभ्युदयः, भ्रनाठत्तावपि न प्रत्यवायः | तथा चोक्तम्‌ !

“सक्तदप्यषटकादौति कुयात्‌ कर्म्माणि यो दिजः 1

स पंक्तिपावनो war लोकान्‌ प्रेति waste: | दति । अच खख पिश्ब्दादाहत्तिरपि अवगम्यते ॥ ०॥२२५०॥

efa मदामदोपाध्यायराघाकान्तसिद्ान्तवामोशभटाचाया- त्जख्ोचन्द्रकान्ततर्कालद्मरस्य Bal गोभिलोयण्द्यसूत्रभाष्ये

चतुथ प्रपाठकस्छ प्रथमा खरिका समाप्ता ॥ ° ॥

RY

गोभिलीय-णद्चसने

ऋतुथप्रपाठके वितोया खरिका)

पकस तोऽन्वटक्यम्‌ ॥ १ ॥

ततस्तैस्मादनन्तंरोप॑ंदि्टशओंसाट्टकाकर्म्मणः, खः अनागतेऽङ्धि,-- नवम्याभित्यथः | wae अटटकाकरश्छष्टम्याउप खितत्वादन्व- छक्यस्यापि नवम्यां वशं यितुसुचितलाव्‌ ,--इति तेषामाशयः । श्रटकाकर्दिनात्‌ परदिन एव, न नवम्या नियमः | एवमपरे । sare कत्तव्यमिति वाक्यशेषः । अष्टकायाः पञ्चाङ्वतौत्यन्- cal, तत्र ay wavnfafa क्णो नामधेयम्‌ |

कंचित्‌ सव्वैज्रैवान्बटक्छं मन्यमानः GA ततः-शब्टस्य Aut Ra व्याचष्टे,-- ततस्ततः अन्बष्टक्यम्‌ ,- इति । तदसङ्गतम्‌ । मांसा्टकाकन्भरण एवानन्तरत्वात्‌ । वीष्ाया waaay | पल्य मानमन्कार्डे मांसाष्टका विनियुक्ताष्टर्चानन्तरमन्वष्टक्यमन्तस्यं पटितत्वात्‌। सव्व वान्ब्क्वपक्चस्माचाव्याननुमतलाच् | तदिदमध- स्तादेवास्माभिरभिहितं,-““ तधा नौतमवा कंखर्डी '- द्त्यत |

येवं ततः-इत्यनथैकम्‌ , अधिकारादेव मांसाषटकाकशो- लाभात्‌ | नियमाय तदि । किं नियम्यते ९ तस्मान्मांसाष्टका कन््रण- एव नान्यस्नादिव्येतब्रियम्यतै | किमयं पुननियम्यते १ भअधिका- शक निरासाथमित्वाह । का पुनरवाधिकाशद्ा > seq? । gat

2a. 2q@. ] weyaay t REY

तावदुपाष्टका, Weal अष्टका, नवमी चान्दष्टकेतिभश्यते । तथाच

अन्वष्टकायां भवम्‌ अन्कटक्वम्‌ ,- इति समास्छाबलात्‌ सरन्शखे- चटका wage कदटाचिदटापातेन प्रत्तिभायात. कस्यचित्‌ । सेयमधिकाशङ्धा | तच्विरासाथं asaya Wt ०४

Sta ATS

शरपरण्वः-एकरन्तरिते wefa वा ware ada: तिथि- afeadsa विकल्पः,- इति नवम्यामन्वष्टक्ववाटिनः। fer वा दिनस्बराहइःः--अरशक्तावयं विकल्यः,- इति ॥ ०५२१०६४ अथेदानोम्‌ wave aa faagque—

दशिणपुव्वेऽष्टमदेशे परिवारयन्ति ॥ ३

aan दच्तिणपूव्वं ्रटमदेगे उभयदिगटमभागे,--भागेय्यामि- स्येतत्‌ । परिवारयन्ति, सब्बतोभावेनच्छादयन्ति कटादिभिः विचित्‌ स्थानम्‌ बहवचनादनियतः कत्ता ४०५३५०४. कथं परिवारयन्ति ! saa, —

तथाऽऽयतम्‌ ॥ ४१

सथेति दच्िणपूव्वाटमदेओेभण्यते | efaugatcataad यथा भवति, तथा परिवारयन्ति । भ्रायतसमाया मोरैष्यं भित्यनर्थाम्तरम्‌ । परिततस्योसरादटस्तिखारैयोरुपरि्टात्‌ कर्मनो पदेशात्‌ fae. qaizaen दच्िगोत्तरायतमेव स्थानं afta. भवतो व्वणङ्का-

१६६ गोभिलीयं [8 प्र, reel

निरासाय (सयाऽयतम्‌'- दति चखूत्रयाच्चकार । तस्मात्‌ › प्रक तत्वादत्िणपूव्क्राणायते भविष्यति किं aaa ,- दइत्यसज्त वचनम्‌ ॥ wou sno il

तधामुखेः AAA KY It

यदच्यमाशं ah, तत्‌ ange: दचिणपूरव्वा्टमदेशाभिमुखेः wa acuta) लाघवार्थमक्रैतत्‌ सतितम्‌। aaa Bat fe efauygaicaeugqe दिति सूत्रयितव्यं भवति wo WY Nel faaquftfad ma परिवारयन्ति 2 उच्यत,--

चतुरवराद्धाान्‌ प्रक्रमान्‌ NEN

चत्वारोऽवरादर्याः fare येषां, लान्‌ चतुरवराद्यान्‌ प्रक्रमान्‌ परिवारयन्ति! तदस्यातिक्रान्ततरेण सत्रेण संबन्धो बोद्धव्यः | Nhe: अवणशाकश्चख्येव व्याख्यातः । vasa भवति । सव्वनिक्तष्टोः $यं पत्तः ;--यच्तुशां amare परिवारणम्‌ ,--इति) इच्छया पुनरधिकमपि परिवारयन्ति wo RAN ०॥

तस्य खलु परिठतस्य,--

पञ्चाद्‌ पसज्छारः॥ ऽ ॥

पश्चात्‌ ufaafefa उपसघ्चारः ada: | उपसञ्चरत्यननत्युप- सश्चारो इारसमुच्यते॥०॥७॥०॥

उत्तराद्ध परिवितख wad ्त्वाऽभ्नि प्रणयन्ति Well

su. .@] गद्यम्‌ | ९६७

uftare armen gata waudwa कम्म कला अनिनं प्रणयन्ति । ववचनात्‌ कत्तरनियमः। एवच्चात्र यावदुक्- arate नि्ठ्तिरवमम्यते। तथाच wea: | “qaran fart च ब्रह्माणं नो पकल्ययेत्‌ | सायं प्रातश्च होमेषु तथेव बलिकग्सु"° | षति । इदभिदानौं सन्दिह्यते किमेतदजिप्रणयनं suatfaar प्रा्खेन करणोयम्‌ , उत प्राचोनावौतिना दक्तिण्पूव्वाटमदिन्नु- खेन १--दइति । उपवोतिना प्राङ्युखेन,--इति ब्रूमः । कस्मात्‌ ? ^" लकत्तणाठदटेषा सव्वं तः” इलि सत्वैत्र-ग्रणेन व्धास्यवगमात्‌ | इह च, AAW छत्वा,--इति वचनस्यैवमथलात्‌ | अन्यथा qa- जििप्रणयने way प्रा ्भेवेति पुनव्वेचनमनथकमेव स्यात्‌ | तस्मात्‌, aay रेखानां प्राम्गतल्वानुरोधात्‌ तत्र॒ प्राद्ुखकरणावधार- wma, अत्रापि wag एव कुव्ांदित्यवगच्छछामः। एवच्च, यथा अन्यत्र लक्तणसमुपवो तिना क्रियते, तथा अताप्यखिन्‌ war श्य पवीतिनैव भवितव्यम्‌ । उपरिष्टात्‌ Gara: — aa He प्रासीनावीतिनाः- दति gag , भ्रधस्तात्‌ किचित्‌ at प्राचौ- नावीतिना, किच्िदुपरवीतिना, किच्िचोभयधेव कत्तव्यमिलयु- प्रदिशति | एतचोपरिष्टाटेव व्याख्यास्यामः | श्रतएव कर्प्रदौ पः | “efay पातयेच्नानु देवान्‌ परिचरन्‌ खदा | पातयेदितरन्नानु पितृन्‌ परिचरन्रपि" !

दूति स्मरति तदिदं वचनम्‌ ,--पिटकम्मान्तःपाल्यपि देवपरि- चरणं दस्तिणजानुधातेन, एवं टै वकम्मान्तगंतमपि पिढपरिचरणं

दनरजामुपातेन करणौयम्‌ ,- TANF! कथ Wade? सदा

wa a भिलीयं [8प्र, २ख७.]

शब्दस्येवमथत्वात्‌। एवञ्च, जानुपातवदु पवौ तिलप्राचीनावीति- ania तथैव वणयितुसुचितम्‌ 1 कस्मात्‌ ? कारणस्या विभरेषात्‌ t ala faa टेवमाचश्षते नैरुक्ताः ॥०॥८॥ ० ॥

पश्चादग्नेरुलुखलं द८हयित्वा waa संख्हौतं त्रौ हिसुष्टिमवहन्ति सव्योत्तराभ्यां पाणिभ्याम्‌ ॥ < ॥

उतर शष्ट उपरितनवचनः। सव्यः arfequa दल्तिणयाक्षरो- ययोः ure: , ताविमो सव्योत्तरौ, ताभ्यां सव्योभ्षराभ्यां पाणिभ्यां सुषलेनावहन्ति । उक्नाथं मन्यत्‌ । सक्रत्‌ संग्णहो तमिति वचनात्‌ अनुनिव्वापयोरत्र निहस्िमिच्छन्ति । त्रीदिग्रहशं इ विरन्तरप्रतिषेधाथम्‌ | aaa सक्लतसंग्टहौतस्य मुरिमावस्य ग्रहणम्‌ waned, तथापि तथा wWetara_ यथा होमस्य चिश्ानाच्चाभिनिहठत्तिः स्यात्‌ । aa? दम्या इ हणस्य |, पतणएवाचायपुतेण,- ““चतुमशिश्चसः कार्व्यश्चतुर्णीसुत्तरोऽपि ar’ |

इति सामान्यत एवोपदिष्टम्‌ । तदिदं इविर्निव्वैपणानिकं प्राचौ- नावोतो दकिण्पूव्वा्टमदिक्न खः कुर्य्यात्‌ । कुतः ? पित्रालात्‌ + कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ सत्यपि देवतानां साधारण्ये पित्रयत्वभेव इ विषः कथ्यते ? प्राधान्धादित्याह। पितृणां खल्वत्र wafer प्राधान्यमवगम्यते। तस्मात्‌ पित्रयममिदं भवितुमडति। प्रधानवशाशि नियमो aufaqafaa: । aa: पुनरत्र पितृणामेव प्राघान्धमव- मम्यते न देवतानामपि ? तथामुखैः छत्यमिति वचनात्‌--इति ब्रूम: ।श्रपिच । इविषः waren, सव्योन्न तभ्यां पार्ग्याम-

18. 2G] मद्यंख्चम्‌ः Ree

aeaarg , aaa फलौकरणात्‌ , वधा मासाभिघाराः पिण्डा- भवन्ति तथा मांसच्छेदनात , प्रसव्यसुटायवनात्‌ , faves. दासनात्‌ ,-इ्येवमादिभिरुपदेशशतेः पितृणाभेवाव प्राघान्यम- वगम्यते | मनुरपि स्मरति,

‘Sanaa दिजातीनां fuera विशिष्यते ।

देवं हि पिढठकाव्याणां पूव्वैमाप्यायनं aay” |

इति । तस्मात्‌ पितृणामेव प्राघान्धम्‌ । एतच्चोपरिष्टात्तत्र ay सफ़ टौभविष्यति | : इटमिदानौं सन्दिद्यते । किमत fuararq पिटभ्यस््वा qe निव्वेपामि,- इति मन्तेण निव्मैपशम्‌ , ध्राडोखित्‌ यावदुङ्कत्वाद- मन्तकम्‌ , उताहो आचाय्येपुतपरिभाषाबलात्‌ angfafaa- येन १ -इति । fama qe’ निव्वैपाभि,- दति मन््ेण,- दति ब्रूमः । कस्मात्‌ 2 WHat तथा दनात्‌ ¦ लिङ्गाच्च | aeat- कारणो म-विचारश्चोक्षे खख्वेतस्याथैस्य लिङसुपलभ्यते । तथाच HUST:

“श्रपसव्येन वा arat दसिशाभिमुखेन qt निरुप्य इविरन्धस्मा Wari न fe इयते | sfa; एतस्मात्‌ लिङ्गात्‌ मन्तवदुग्रदशमवगम्यते। fray fata: खल्वस्य हविषः डतु तयोपन्यसख्यते i aad सति are- स्योनो पपद्यते | तथाच पुराणशस्मरणम्‌ |

“afaary निव्यैषेत्‌ पितरम aa वा णस्यसुष्िभिः।

पिदभ्यो निव्वपामोति सव्यं दच्चिषतोन्यसेत्‌"' |

दति ॥०॥९॥ ०५

२०० गो भिलमैषं [ 8 भ्य, २.1

यदा वितुषाः खः॥ ee Ui यदा afaq काले वितुषाः विगततुषाः wag: ॥ ° ॥ gone ॥ 7 तदा,-

सकछलदैव सुफलौक्कतान्‌ Falla ॥ ११॥

सक्तटेकवारभेव, सुफलोक्षतान्‌- सुशब्दः शोभनवचनः , शोभनं यथा भवति तथा फलीक्ञतान्‌ निष्यन्नीक्तान्‌ तण्ड लान्‌ कुर्व्वीत yaaa खल्ववघातेन awa निष्यन्नाः । ददानौन्तु शोभनं निष्यन्नौकरणमुपदिश्यते 1 तेन प्रच्छटनमिदानीं कुर्व्वीत । कब कापनयनं वा फलौोकरणसुचखते सुफलोक्षतानपनोतसमस्तक- qatar: ॥ ०॥ ११॥ ° ॥

अथामुद्राच THAN मादसपेभौ मवक्लव्य नवाया सृनायामणुशग्छेदयेत्‌ ॥ १२॥

भथशब्द WAM: । भध, तर्डलप्रक्तालभानन्रम्‌ । waaay सक्तदटेव स्यात्‌ । हविषः पित्रालात्‌ । व्यवहितस्यापि qa afar श्रमुमादित्यनेन aad: | Wage: gaa Matar । MAW YoarRary atarearat निहितात्‌ सक्थः, WIR क्तोखरश्च, मांस्पेशों,-मांसपेशो ufaa, at भवक्छत्य अवच्छिव्य, नवायां सूनायां,- सूना नाम areaa: urafaste:, तस्यां सूनायां भ्रणुशः Ga BAT कत्वा छेदयेत्‌ wot १२ Weil

few xa. | द्यस्‌ चम्‌, ९०४ कथं छेदयेत्‌ १ उच्यते, - यथा माएसाभिघाराः पिण्डा भविष्यन्तौति ॥ १३॥

यथान प्रकारण मांसाभिधाराः मासव्यनच्नाः fawt भवि- चन्ति, इति तथा छेदयेत्‌ ॥ ° ॥ १२॥ ° ॥

तन्ित्रेवाम्नो खपयल्योटनचरुञ्च मासचरुञ्च पथडःमे्च णाभ्यां प्रसन्यसुद्‌ायुवन्‌ ॥ १४ ॥

प्रसव्यं श्रग्रदच्िणम्‌ ¦ कतभाव्यमन्यत्‌ | श्रवापि, मांसाभावै पायसः स्यात्‌ तदिदसुक्तमस्ाभिरधस्ताटृव, “श्रोदनव्यच््ना- घन्तु'- इत्यादिना io | १४॥ ° ॥

श्रतावभिघाय्य fader न प्रलयभिधारयेत्‌ ॥ १५॥

efau दस्िणस्याम्‌ । गतमन्यत्‌ ॥ ° ॥ १५ ॥ ° ॥

efaure परिहतख fore: कष्‌: खानयेत्‌ पूर्व्वो पक्रमाः॥ १६॥ रितस्य खानस्य efane दक्तिणांशे, faa: विसं ख्याकाः ` कषः केनचित्‌ खानयेत्‌ । अन्यस्य पुनरसश्चवे खयमपि खनेत्‌ । कर्ष्नाम श्रवटो ua इत्यनर्थान्तरम्‌ aaa ? पूर्वोप- क्रमाः । पू्यै सां दिश्य पक्रमो यासां ताः, तथाविधाः, इत्यथः । तथाच, पूर्य खां दिश्युपक्रम्य पथिमायां दिभि खननं समापनो

९६

Ree उिभिलीये Tea ३.)

यम्‌ । पितरपल्ात्‌ प्रसव्यखननमित्यभिप्रायः । seat) उपक्रम्यते, इत्युपक्रमः । पूर्व्वा कषूरपक्रमो यासां कषणा, ताः तथोक्ताः । तथाभूताः खानयेत्‌ । का पुनः yal? या Gera: युरतः क्रियते । एतदुको भवति । प्रथमतः पूववा कषु खानयेत्‌ , ततो मध्यमां, तत उत्तमाम्‌ ,--इति | तथा चोक्तम्‌ ¦ पुरतो याऽऽमनः AG: सा पूव्वां परिकौक्यं ते । मध्यमा दश्िणेनाश्यास्तद्चिणत Saar’ | इति) तथाच, इमाः कर्ष्वा efaqder भवन्ति । खननच्ा- qa WEA करणोयम्‌। सच,- “ea खादिरः प्रोक्तो रजतेन विभूषितः | णड खेवोपवेशश्च दादशाङ्गल इष्यते" । इति क्धप्रदौपोक्तलच्चणः॥ ° ॥ १९॥ ° ॥ कौडभौः कपः खानयेत्‌ ? उच्यते,--

प्रादेशायामाश्चवरङ्लपृ्वौस्तथाऽवखाताः ॥ १७ A

प्रादेशायामाः प्रादेशदौघाः। vam) धन््वचनः। चतुरङ्गलं धरय यासां, ताः चतुरद्लणष्थ्वीः। प्रथु wa परिणाहः,- इत्येतत्‌ | तथा चतुरङ्गलं श्रवखातं यासां, ताः तधाऽवखाताः । विशेषमाह करमप्रदोपः।

"वाजम्निदिद्मुखान्तास्ताः कायाः Tate AAT: |

तोच्णाय्रा यवमध्याञ्च मध्ये नावदवोत्‌किरेत्‌ | धति Won eyo ॥

fea2a. ] रुह्यसूतम्‌ | Ros

yaa: wat परसताज्ञचणं छत्वाऽग्नं प्रणयन्ति

॥ १८ ॥

agra: 1 श्चापि, लक्तणग्रहणस्य पूर्वोक्तमेव प्रयोजनं

बोदव्यम्‌ । ब्ुवचनात्‌ HATTA: ॥०॥श८॥ ° ॥ afqea विशेषमद,-

अपरेण AT: पर्याहृत्य TTT निदध्यात्‌ ॥ १९ ॥

अपरया अदुरवत्तिन्या दिश, इत्यं रएुणपप्रत्ययान्तोऽयमप- रेणशब्दः तद्योगात्‌ कषूंरिति ददितीया । तथाच, अयमथः । कपुणामदूरवत्ति न्या ufgaa fem, अनिनं परथाहत्य सब्धतो- WinME aay निदध्यात्‌ ॥ ° ॥१९॥०॥

स दाच्छिन्न दर्मसुष्टिएस्त णोति ॥ २० ॥

wifesd भ्रा सम्यक्‌ ,-उपमरुले च्छिन्नं arafe’, सक्लदेकवारं स्त॒ शोति,--पशादाऽऽस्तोय--इव्यक्तया रोत्या ; प्रकतखामे- शतुर्दित्ञ) aa, wifwafafa वचनस्याधेवच््वाथसुपमूललुनला- वगमात्‌ तस्य च पित्रथल्वात्‌ प्राचोनावोतिनैतत्‌ कन्तव्यम्‌,-इत्यः वगम्यते ॥०॥२०॥ ° ॥

AVY ॥ २१॥

स्तणोति,- इत्यनुवत्तते ॥ ०॥२१॥०॥ किमनिधमेन १. न ¦ कचथन्तहि १--

२०४ गोनि लौं [४्प्र, रख. पवो पक्रमाः ॥ २९ ॥

वया ख्यातोऽत्तराथः । अत किच्चिदतव्यमस्ति । कणां स्तरणं ead दक्तिणपूव्वाषटमदिगगैः at: दत्तिषान्तादारभ्य करणो यम्‌ । तदाह करयप्रदोपः।

“erat: Ga: कायं कुशं स्तरणं घनैः ।

दचिणान्तात्तदगेसु faaad परिस्तरेत' | sf इदमिदानीं सन्दिह्यते किमभितः कषृणां स्तरणं कत्तव्यम्‌ ? अहोखिन्मष्यतः १-इति। अनिवदभितः.- दति ब्रूमः कुतः? अभ्निस्तरणशसममिग्याहारेणोपदेशात्तघाऽवगतैः। अमेः gafaa एव स्तरणमिति तावन्निव्विवादम्‌ । तत्सामान्यात्‌ equate तवैव स्तरणमित्ययमर्थोऽस्माकमागच्छनि हृदयम्‌ । प्रागच्छति चेत , न युज्यते विना कारणसुन्सष्ट्म्‌ । लेखाकरणो- wate) wget मध्यतः किल लेखाकरणं वच्यामः। तदु- पपत्तये च भ्रभितः wae स्तरणमिति प्रतिपद्यामहे । न खलु कुथः स्त तानां aaa मध्यतो लेखा कर्तं शक्यते। war पुन- रेतदविदांसो भाषन्ते,-स्तरणशमिदं कणां मध्यतः करणौयम्‌ , -- दति ॥०॥२२॥०॥

पञ्चात्‌ ALU खस्तरमास्तारयेत्‌ ॥ २३ ॥

व्याख्यातप्रायमेतत. ॥ ०॥२२॥ ०॥ केन ?--

दक्िणायेः कुशः ॥ ९४ ॥

४१. २. । WUE I १०५

WHT सूत्रम्‌ ॥ ° ॥२४॥ ० ॥ HET खस्तरमास्तारयेत १-

दल्िणाप्रवणम्‌ ॥ २५ ॥ इदमपि व्याख्यातप्रायमेव॥*॥२५॥ ° #

वषौञ्चोपदध्यात्‌ ॥ २६ ॥

हषौ नाम काष्ठमयो दादशाङ्गलपरिमित ्रासनविशेषः , उपवेश- याख्यायते। avy उपदध्यात्‌ सापयेत्‌ चशब्दः Baty सम्बन्धकरणाथंः) तेन, सखस्तरोपरि sat उपधानम्‌ ,- इति afaq , चशब्दात्‌ sare खस्तरस्योप समोपे षौ दध्यात्‌ । अतएव परतः खस्तरोपरि दरव्याणामासादनं सूत्रयिष्यते। भरस्या- अपि सखस्तरोप्येवासादने weafa ततेवासूत्रयिष्यत्‌ , waa at स्पष्टां "तवः ग्रहणमरकरिष्यदाचाय्यंः। तदकरणादवगच्छामः,- नास्याः खस्तरोपय्यांसादनम्‌ ,-इति। एवमपरे । तदत्र भग- वन्तोभूमिदेवाः प्रमाणम्‌ । उपदध्यादिति वचनादुपधानमेवास्याः कत्तव्यमदृष्टायं, न पुनरूपवेशनाधं तटासादनमिति नारायणो- पाध्यायप्रथतयः Wo ॥ RE to ॥

TAG भद्रन्लयेककशः TA ASAT ॥ ₹७॥ `

मत.--इत्यतिक्रान्तस्य खस्तरस्य परामर्शो न ga) कथं saa? “at सव्वमासाय''--इति परिशिष्टकारवचनात्‌ |

२०६ गोभिलौयं [8 प्र, २ ख.

तत्र खस्तरे वच्यमाणानि carga: wei | कथमाह- रन्ति? श्रम सव्यं वाहमनु। अखै - इत्यत्र “qua चतुर्थो वक्तव्या" इति वचनात्‌ षष्ठयर्थे चतुथों । अरस्य यजमानस्य सव्यं aye अनु लच्छौढत्य,-श्रप्रादक्तिख्ये नेत्यर्थः | अथवा । अरखे,- efa area चतु्धों । अस्म यजमानाय, अन्ये शिष्यादय आ्रआह- Ufa | समानमन्यत्‌ | अन्यस्य पुनरसन्भवे BAMA ॥ ° ५ ॥ २७ ॥ ° ॥

कानि पुनस्तानि eau: उच्यते,-

चसस्थाल्यौ At Hod calqenfafa ॥ ३८ ॥

ओटनचर्मांसचरुसहिति gata चरुखाण्यो आहरन्ति । एव- स॒त्तरत्ापि । इदतिकार-करणात्‌ अन्येषामप्यच्ननपिष्डुलौयव- faaqanuatat येषासुपरिश्टादिनियोगः सूत्रयिष्यते, इड चासा. दनं कण्ठतो नोक्तं, तानि चासादयन्ति॥०॥२८॥०॥

पतौ वहिषि शिलां निधाय wat पिनि ॥ ३ ॥

ख गरं चन्ट्नादिगन्धदरव्यम्‌ । तथा चोक्तम्‌ । ‘wut सुरभि ज्यं चन्दनादि विलेपनम्‌” | इति । MCAT Wot not

तखाञ्चेवाञ्चनं निष्ठष्य faa दभप्िञ्चुलोरञ्चयति WIA ॥ २०॥

[४ प. @. J ITAA २०७

तस्यामेव शिलायाम्‌ —uarcefefa निहतायां, चशब्दात्‌ waa पल्ली, wad fags विशेषेण घषंयित्वा । निघषणो- पदेशात्‌ Wares सोवोराच्नमभिप्रेतमित्यवगच्छामः | कुत्तः? CATS घषंणानुपपत्तेः। तथा चोक्तम्‌ | ““सौवौराञ्ननमिव्युक्तं पिज्ञलोनां यदञ्ननम्‌' |

दूति । तैनैवाञ्जनेन fae: चिसंख्याकाः, दभपिज्ञलौः पू्व्वोक्त- लक्षणाः , श्रञ्जयति awaafa पललो। fa यथेच्छम्‌ ९ at कथन्ति १ सव्यन्तराः । विश्चेषेणान्तरमवकाथोव्यन्तरं तत्‌- सहिताः सव्यन्तराः । शवाविष्छलाकावरदिति यावत्‌ । waar i

सव्यशब्दो नानावचनः। तेन, नानाऽन्तराः,ः- इति gala एवाथः ॥ ०॥२०॥०॥

तेलज्चो पकल्पयेत्‌ ॥ ३१ ॥

चशब्दात्‌ BAT wai तदस्यातिक्रान्तेन खस्तरेण सम्बन्धो- बोदव्यः॥०॥२१॥ ०॥ |

चौ मदशाञ्च ॥ ३९॥

पतसोसूज्रदभशाञ्च BAT एवोपकल्ययेत्‌ ॥ ० ॥ ३२॥ ०॥

शुचौ देशे ब्राह्म णाननिन्यानयुग्भानुदडय खानुपवेश्य ॥ ३३ ॥

शचौ पवि, देशे- गोमयेनो पलेपिते । केथ' ज्ञायते ! “gfe देशं विविक्तञ्च गोमयेनोप्रलेपयेत्‌' |

२०८ गो भिशीयं [ay 2 ख.

षति मनुस्मर्णात. । ब्राह्मणान्‌, ब्राहणग्रहष्णात. कत्रियादिप्रति- aa: । अनिन्यान्‌ ,--जिन्याः fareret:, ते न भवन्तौत्यनिन्याः, तान्‌ अनिन्धयान्‌ । अरयुग्मान्‌ विषमसंख्याकान्‌ ,- बहुवचनात्‌ family, Seay उपवेश्य । उपवेशनच्चामौषां कषृणां दचि- णतः स्यात । एवं खल्वग्रतो ब्राह्मणानां कधूपिर्डा भविष्यन्ति |

sefacrnt सन्दिद्यते। किमत्र asada ब्राह्मणएमुपवेश- येत. , उत यावदुक्तलवान्त १- इति । aa, अ्रविधानादिह वंश्वदेव- स्मैवाभावः,- षति केचित । तदसङ्गतम्‌ । कस्मात. १ वेषखदेव- पूव्वेसयैव श्रादस्य शास्त्रान्तरे विधानात. । तथाच Aq: ।

“तेषा मारक्षभूतन्तु ड वं yor नियोजयेत. । र्तांसि fe विलुम्पन्ति खादइमारत्तवत्जितम्‌* |

दूति । “च्रातान्‌ शचौनाचान्तान्‌ प्राञ्खानुपवेश्य ठैवे युग्मान- युग्मान्‌ यथाशक्ति foar’—sfa , “cage” खाद कुर्वोत- इति चास्मदौये arene) यावदुक्ते क्रियमाशे तुब्राह्मणाना- सुप्वेशनमाचं स्यात्‌ न भोजनम्‌ । न चेवमिष्यते । इष्यत एवेति चेत्‌ । न । कुतः ? “हरिपृत्त षु युम्मानाशायेत्‌"--इति farut- पटेशादत्ायुग्मानां ब्राद्मणानामाशनावगतेः । “योवा तैषां arw- शानामुच्छिष्टभाक्‌ स्यात्‌ इति च लिङ्गात्‌ । तस्मात्‌ ,-खाइ- कल्पस्यापे्तितत्वात --वैश्वदेवाथे' युग्मान्‌ ब्राह्मणान्‌ प्रास्खानु- uaa ततः पिदठत्राह्मणनुपकवेशयेत —x«fa सिषान्तः । तथाच RAITT: |

“स्वस्तरे सव्यैमासाद यथावदु पयुन्यते | देवपूव्वन्ततः Wea: शचिरारमेत.? |

[8 प्र. २ख. | रेद्देखत्रम्‌ | Sok

इति किमयं afe वैश्वदरेवस्यासूचरणम्‌ ? उच्यते) प्रधानस्य पिषटयश्नस्य Gat ace’ वैश्वटेवमसुत्रितमपि प्राप्यत एवेति मन्ध- मानः खल्वाचार्य्यो aa वंश्वरेवं सूत्रयाञ्चकारति शिष्यते, अथवा । अनिन्धयनित्यनेन areata सूचयन्‌ टेवञ्चात्ा- सू्रयन्‌ दैषे ब्राह्मणपरीक्षा नास्तीति दशयति । तथाच मनुः ।

Cg न परौक्चेत दवे क्रि wafad |

faar a क्रि ma atta प्रयज्नतः'।

efane nu Raneon

दर्भान्‌ प्रदाय ॥ 38 I

दभानासनेषु द्व! AM चाख्मदोयं खादइकल्प-सुत्रम्‌ । “आस- नेषु रेमानास्तीच्य'ः-- ईति । भादिशब्दोऽव्र लुप्रवत्‌ द्रष्टव्यः । तेनं SUA पर्व्वन्तान्‌ प्रदाय--श्रष्यपय्यन्तं कन्ध कत्वा,--शत्येतत्‌ | तथाच AAAS: |

‘qanamiad afasa यथोदितम्‌ |

Ral way nay उक्तं cafanicay” | Sf pon anon

scare fara ददाति पितुर्नाम aetars साबेतन्तं तिलोदकं ये चाज्ञं त्वामनु याश्च लमनु तस्मे ते खिति ॥ ३५ ॥

Sea ge यस्य तदृदकपूरन्वं तिलोदकं तिलंमिश्मुदकं ददाति । एतदुक्तं भवनि । प्रथमं केवलमुदकं दक्वा ततस्िलमिखमुदकं 29

२९१४ गोभिलौयं (eu. २७

ददाति -इति। कैन मन्वेश ददाति † waaae तिलोद्क- भिव्यनेन मन्बेण। fa ware sat—caafaq मन्वस्थाने सम्बोधन विभक्तया faqaia wear उच्ार्व्येति प्राच्चः। नैतत्‌ समो चोनम्‌ 1 कस्मात्‌ ? ‘faqata wetar—afa नामग्रहणसुपदिश्य शरसा तन्ते"--श्त्यसा वित्यस्य पुनरुपटे गस्याधवच्यो पपत्तेः | न fe असोः- इत्यव ‘faqaia गट्द्येत्वाः- इत्यस्यां वशनायां किचित्‌ प्रमाणमस्ि। “ज्रसाविति नाम wzefa’——efa काव्यायन- aq प्रमाणमिति चेत्‌ न। "पितुर्नाम ग्रीवा -इत्यस्यानध- कत्वापत्ते:। गस्वान्तरपरिभाषायाश्च शास्ान्तरेऽनुपयोगात्‌ । तस्मात्‌ । "एतत्ते" इति ‘ag ते'- इति च दयं यधा प्रयु न्यते, तथा असुकशम्मब्रसावेतत्त इति इयमेव प्रयोक्तव्यं भवत्यटष्टाथम्‌ | प्रत्यस्तोपखिंतेनादःपदार्थेन arta समं पितुर मेदवुदार्थचचेत्यादरग्णैयम्‌ | “नामग्रहनवचनमेकरेशोत्वौीसनाभिप्रायम्‌ । तेन गोता- देरप्यन्नेखः''-- इति achat तथा aac ्लानसूतरपरि- शिष्टम्‌ | ‘Ni श्वरान्तं waa गोव्रस्याक्चय्यकम्मणि | Taq aug प्रोक्तः aati एवं न ayia: aaa पितः we पिता त्पगकब्यैणि। 'पितुरत्तव्यकाले तु aut एवं न सुद्यति। शन्मन्रध्यादिके कायं wat तपणकश्धणि। शभ्मणोऽक्षग्यकाले तु कर्ता एवं न मुद्यति"ः | इति। इदञ्च तिलोदकदानं पाठेष्वेव war न ब्राद्मणदस्तेषु |

[sy. 2@.] स्यखवम्‌ | ४१४

कस्मात्‌ १ “पात्रेषु उक्तं ददयात्िलोदकम्‌“-इति वचनात्‌ । तिलोदकदानपातञ्च- “SACU @ पात्रेण ag दश्ात्िलोदटकम्‌ ।. पितरस्तस्य नाश्रन्ति दशवषाणि पश्च a FAA AMAA YE खन्‌मयं. ख तम्‌ | तरेव vaulted श्थाद्यादि दविक स्तम्‌” 7 eanaad बोडव्यम्‌ । we किमानन्तव्यात्‌ तिलोदकभेव

aay ददाति, उत केवललोदकमपि ?-इति.। तिलोदकमेव,-- इति ब्रूमः । कस्मात्‌ ? ्रानन्तय्यादेवः तथाच कञप्रदीपः। `

“तूष्णीं एथगपो दयाग्मन्तेण तु तिलोदकम्‌” | | itn ०॥३२५ ५०१

अप उपस्प॒श्ये वमेवेतर ये; ॥. ३६ ॥:

अप उदकं, SUBM WE, एवभेव तृष्णोमुदकदानपूव्वैकं मन्तरेण तिलोदकदानं, इतरयोः पिवामदप्रपितामदयोः, नाम ग्टहोला कर्तव्यम्‌ | तिलोदकदटानाच्च परतो गन्धोटकम्नपि मन्ते पाते taq दद्यात्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

“qual एथगपो caraay तु तिलोदकम्‌ |

गन्धोदकच्च ear सज्िकक्रमेण q” | aff अतच, "गन्धोदकञ्च'-इति चकारं कुव्वेन्‌ मन्धोदक- स्यापि, तिलो दकवत्‌ wae aay दानं बोधयति । “अस्मित्रक- सरे तिलगन्धोदकेः aT पुरणं aH. उप्रयोगसूववनेः

१६१ गो धिलौयं [eq २ख.]

जमायतया पश्चात्‌ सूवयिष्ति-इति नारायशोपाध्यायाः ॥ ॥ ० ॥ se thon

तथा TATA ॥ ३७ ॥

तथा तैनैव प्रकारेण--नामग्रहण्पृव्वेकं मन्लोचचा रशेनेत्यथः | गन्धान्‌-- बहुवचनात्‌ गन्धादीन्‌ , ददाति । दानच्चामोषां ब्राह्मण Sarda न पातेषु । कस्मात. ।

गन्धान्‌ ब्राह्मणसात्‌ क्त्वा पुष्पाख्युतुभवानि च |

ध पञ्चवानुपूर्वाण भग्नो कुयथादतः परम्‌” । इति कम्मप्रदोपवचनात्‌ ॥ ° ॥ २७ ॥ ° ॥

अग्नौ करिष्यामौल्यामन्तरणय्‌ होष्यतः ॥ ३८ ॥

viva: होमं करिष्यतो यजमानख ‘sa करिष्यामिः-- इत्यामन्तरं कत्तव्यम्‌। ननु, saad करोति,-- दति वक्तव्ये fauna होतः —-afa विभक्वतिक्रमः क्रियते? sea । आमन्तणं करोति,--इत्यक्ते गन्धादिप्रदानादनन्तरमेव भ्राम- ag स्यात्‌ शहोष्यतः,- -इतितु gaa होमं करिष्यत पव ्रामन्तरणं न गन्धादिप्रदानाव्‌ परत एव,--इत्यपदशति। तेन, मध्ये अन्यदपि किञ्चित्‌ ay अस्ति,--दइत्यवमच्छामः। किं तत्‌ ? भूमिभ्रो घनमण्डलकरणादि 1 तदिदमषं होष्यतः.--इ्ति विभ- क्य तिक्रमः क्रियते । wae) “Nat gales: परम्‌ःः- इति वचनान्रात्रास्मित्रवसरे भूमिशाधनादि) एवमपरे । तदव्र भग- वन्तो भूमिदेवाः प्रमाणम्‌ |

9१. 2a. ] WeAAa | २९३

तदिदममन्शं wag ब्रह्मणानां सक्षदेव खात्‌ , प्रधान BAIA) Raq? “aga wag ufpaga wala स्वान्‌ वा-इति Garatiq ॥ ०॥ ३८॥ ° ॥ aq ब्राहमचैः,-

कुव्वित्यक्ते aoe चद्‌ समवदाय मेक्षणेनोपघातं जुयात्‌--खाहा सोमाय पिद्टमतद़तिपृव्वाए स्वाहाऽग्नये कव्यवाहनाय इत्युत्तराम्‌ ॥ BE ॥

नजुरतच्तराथः। श्रत किञचिदक्षव्यमस्ि यथानिेशभेवैष हामः क्तव्यः, न TAMA BAT: TAHT: | UTA, खाहा- कारेण Far wary सोमाय fasad—<«nfe wats: समापनोयः। ॐकार प्रत्येकं Harel न करणोयः। तथाच HAST: |

‘rei Fala चावान्ते न चेव Yearefa: ।

साहा कारेण इत्वा ऽमनो TAA समापयेत्‌" । द्रति ।

‘Aga Raraa एथगादिषु कुतचित्‌ ।

श्रन्धेषाञ्ाविक्लष्टानां कालेनाचमनादिनाः?ः | sfa ai ware, निदेशसामध्यादेव पूर्व्वात्तरत्वे सिदद, पुव्वाम्‌-- इति, उत्तराम्‌--दइति च, वचनमनधेकम्‌ । अरधोखते, कारणं वक्तव्यम्‌ । sat, “aaa च सोमाय च जुहोति दत्यध्वय्येशाखादिषु देवता विपञासः श्रुयते, तज्रिरासाथमाचा््यः “gay? “उत्तराम्‌ -- इत्याद |

२१४ गोभिनौर्य fea. २खः}

इदमिदानीं सन्दिद्यते। किमयममनोकरशहामः प्राचौना- वौ तिना क्त्यः, अादहोखिदुपवौतिना, उताहो अनियमेन ?-- दति। अनियमेन,--द्त्याह। कस्मात्‌ १ इतः परं प्राचौ- नवोतिना क्तत्योपदेशात्‌। इतः परं खल्वाचाव्यः प्राचौनावो- तिना क्तत्यमुपदिशन्‌ अवाग्नौकरण्ोमे प्राचौीनावीतित्वोपवो- तिल्योरनियमं दश्यति। तथाच want: | ““जअनोकरणडहोमश्च कत्तव्य उपवोतिना t magia देवेभ्या जुहोतौ ति्रुतिश्ुते; | WIT वा कार्य्यो दज्तिणाभिमुखेन च। निरुप्य इ विरन्यस्मा aaa न डि saa” | दति । तथाच waa । “अम्नोकरणहोमे प्राचौनावोतौ भूत्वा safe: “a sera @ दतो जुहोति टैेवेभ्यःः--इ्ति च माध्यन्द्िनिये ब्राह्मणे | “अमिमान्‌ fata get ae वा शस्यसुष्टिभिः । पिढभ्यो निव्यैपामौति सव्वं efauat न्यसेत्‌" | ति च मात्स्ये पुराणे तस्मादुभयस्वरसादिकल्पः,- इति परिः faved: कात्यायनस्याभिप्रायः । तस्मात्‌ ,-ऊहं प्रचौनावीति- लो पदेशात्‌ अ्रम्नोकरणहाभे प्राचोनावोतिलोपवोतित्वयोरनियमः, --इति सूत्रकारस्याभिप्रायोऽखष्टः परिशििक्तता wetaa:,— दति मटनारायणशूलपाणिरघनन्दनादिमतमादरणोयम्‌ | यच्च॒ वणितम्‌ ,--येषान्तिख्ल राहतो saa, येषां चाग्निः पूञ्वेमिज्बते, qatar मनाः, तहिषयं प्राचौना- वौतितम्‌ । येषान्तु दं wet, सोमश्च ya इयते, खाहाका

Esa. va] VOR | २१५

रान्सा् मन्ता, तेषासुपकोतित्वम्‌ । श्रथोधकवोतो सोमं पिठि- मन्तममिने कव्यवाइनच्च यजेत, प्राचीनावीती चेत्‌ ufei gar, खाहास्थाने खधापदञ्च eur जुहोति?- दति सूव्रान्तरात्‌”-- इति । तदसङ्गतम्‌ । THEW सोमपृव्वाइतिदइयस्यैव सूत्रणात्‌ | अस्मत्परिशिशकारणेव eta पक्षयोः खड स्तितत्वाञ्च । afta । च्रगन्य! द्यादति त्रयपक्षएवोपवौतिल्वं ead: तथाच मतस्य- पुराणे,--

Cat: सोमयमाभ्याञ्च कुय्यादाप्यायनं बुधः” | इत्यभिप्राय, —

““वन्नो पवी तौ fasa ततः पय्युक्तणादिकम्‌ ।

प्राचौनावौतिना कार्यमतः सव्य विजानता? °

द्न्यक्लम्‌ । श्रादिपदादोम उक्तः ,-इति वाचस्मतिमियाः। तथा वैसिरीयशाखायामापस्तम्बस्‌त्रम्‌ । “अथ पुनरुपवेतो दसिषख्जान्वाच्य भेत्तयनोपस्तौग्य तेनावदायाभिघायओ सोमाय पिढमते स्वधानम इति दच्तिणम्नो जुहोति, यमायाङ्गिरसे aura इति दितौयाम्‌ , saa कव्यवाहनाय खधानम- दति ठतीयाम?-- इति । तथा सांख्यायनसूत्रम.। “efere ware यन्नोपवीतो प्रागासमेनो Fata जुहोति waa काव्यवाइनायः”--इत्यादि। तस्मात्‌, सुत्रान्तराणि तत्तच्छा- fanaa प्राचौनाव्येतित्वादिकमुपदिशन्ति नास्माकम. ।

यदपि शौनकवचनम--

‘areata होमे तु भवेदूयज्नोपवोतवान्‌ |

२१६ गो भिलीयं | sy. १ खं. ¡

तेतं प्रागसनये इत्वा पश्चात. सोमाय Baa” ।

द्ति। तदपि बह्चवि्यम्‌ । तथाचाश्चलायनकल्पचूत्रम.। “प्राचौनावौतीष्मुण्समाधाय मेत्तपिनावदायावदानसम्मदा जुहु यात्‌ सोमाय पिढमते स्वघधानमोऽम्नये कव्यवाहनाय खंधानम- दरति, स्वाहाकारेण वाऽनिनं पुव्वं यज्नोपवोतौ-इति।

परिशिष्ट यवचनदइयस्य व्यवद्ि तविषयतवं गोभिलोयानामम्नो- करणदोमे उपवीतित्च्च परिश्ि्टप्रकाशकारः प्राह । तदपिनं समौचोनम्‌। न खलु व्यवस्थायां करमपि प्रमाणशसुपलभामहे | शाखान्तर विषयत्वादंचनान्तराणाम्‌ | न खल्वत्र Baar परिशिष्ट कारेण दितिा। कल्यते, -इति चेत. , यदटच्छोपनता खल्ियं कल्पना, नतु प्रमाणोपेता) एवं खल्वपहस्तितेव शास्- amie स्यात.) अस्मत्‌परिशिष्टः खल्वेतत. कात्यायनक्ततं कन्प्रदौपाख्यम | कथं ज्ञायते? श्रष्येटसम्प्रदायप्रसिहेः। प्रतएव च्छन्दोगपरिशिषटटमित्याख्यायते । भवानपि नात्र विप्र तिपद्यते । एवञ्च, अस्षाकमेवेष विकल्पः काव्यायनेनोपद्दि्टः-- त्यकामेनापि वक्तव्यम । न खल्वस्मत्‌परिशिष्टं शाखान्तरषां विधिरचितोवणंयितुम. ।

अख्मदृ्धह्यकारेण परतः प्राचौनावीतित्वोपदेणात्‌ waar करणोभे उपवौ तित्वं दशितम. ,--दति ब्रुवाणो वाचस्मतिरपि श्रनाटेयवागेव। कुतः १ परतः प्राचौनावोतित्वोपदेणस्य पुरतो- नित्यवदुपवौ तिल्लाभिप्रायकले प्रमाणाभावात. । तस्यानियममात्र- परलाया एव परिशिष्टक्लता स्पष्टो क्लतलाच्च परि शिषटटवचने सव्या- पसभ्ययो{्विकल्य; —-<fa सएवावाड |

[Ba २ख.} सद्यम्‌! १.३

“वरि शिषोयं पूव्येवचनं पूव्व पच्चाभिप्रायं, उत्तरवचनन्तु सिदा- न्ताभिप्रायम्‌ , sava aa सिदान्तद्योतनार्थो वाशब्दः?" इति महायशा; | तदप्यसङ्गतम्‌ | कस्मात्‌ १ वाशब्दस्य विकल्पाथेलात्‌ | ्ुति-दे विष्येन विकल्पस्यो पपन्रतरत्वाच | अपिच । एवं खल्वम्नौ- करणोमेऽपि नियमतः प्राचोनावोतिले, अत we प्राचीना- वौतिना-दइति सूचणमाचायस्यासङ्तं स्यात्‌, तस्मादाचाय्य- विडडीऽयं ua; अलमतिप्रसङ्गेन

प्रज्लतभधुनोचखते। vafaaat खल्वत्र पित्रयब्राह्मणपाणो भग्नौ HUW: करण्यः) तथा aaa wala कर्प्ररौपः।

“far यः पंक्तिमृदेन्यस्तस्य पाणावनग्निमान्‌ |

हुत्वा मन््रवदन्येषां qui wag fa fata” | षति । यद.-अग्निमतामेवाच्राधिकारः |. “अन्व्टकाखेष्टकाव- दग्नौ दत्वा माचरे पितामन्नै प्रपितामद्यं च पूव्ववद्राह्मषान्‌ भोज- यिलाः-दइति विष्णुस्ते, “बद्धो इत्वा दद्यात्‌” इति काल्या- यनसूतरे च, अन्निवचनात्‌ विप्रपा्छादेव्यंवच्छेटात्‌ । शरमयव- fear कुशमयवदहिं्बाघवत्‌ । पिलयज्नोयदहो मस्य लोकषिकामो नि- षेधाच्च'- इति तकत्छ कारेणोक्तम्‌ । aa समोचौनम्‌ । कस्मात्‌ 2 अश्मतृपरिशिष्टकारेण अस्मिन्नेव arate अनमग्निमतो विप्र- पासी हामोपरेशात्‌ । अआचार्ययेषणापि (जुडइयात्‌'- इति afad, न पुनर “अनौ जुह्यात्‌" इति । अरो होमोपदेशस्तु कटादि- श्ाखिविश्ेषाणानमेव area कथं Raat, faqauata ततृूतरकारत्वात्‌ । अन्वष्टकासु" इति बहवचनोपन्यासाचच । मध्यमायां खस्स्माकमन्व्टक्यकग्म,-द्रत्यवोचाम | न BY

रट

ris wire [ 8१, १ ॐ. |

स्वशास्नोपरोधेन परश्चास्तादरणं कत्तमुचिलम्‌। ama वा, सद्क्तमात्रादिशखादमप्यस्माकं स्यात्‌ न चैवमिष्यते तस्मा दनादरणोयभेतत्‌ |

अस्मिन्नेवावस्ररे पात्रेषु इतगेषदानादिक्रं करणोयम्‌ । कुतः 7 “qat पाचु fafate’— इत्यादिवचनात्‌ । ब्राह्मणभोज- नादिकमप्यस्परिनैवाक्सरे कन्तव्यम्‌ ) नच श्रनुपदेशत्‌ awa ब्राह्मशभीजनादिकम्‌- इति वक्तव्यम्‌ । तस्यास्मत्‌श्रादकस्मादि- fazaia “at वा तेषां ब्राह्मखानासुच्छिषटभाक्‌ स्ात- इतिच लिङ्गात्‌) ब्राह्मणोपकेशनस्य wag इतयेषदानाटेशा- थेवत्वोपपत्तेख । प्रमाणान्तराणि विचारन्तराणि चास्माभिः जन्यमीरवभयाद्पेचितानि बुहिमद्िरूहणयानि won ze te

दति महामदोपाध्यायराधाकान्तसिदान्तवामो शभटाचाओा- कमजग्रौचन्द्रकान्ततकाल्ारस्य कतौ मोभिलोयग्टद्नस्लभाण्डे चतुयंप्रपाठकसयं दितोया खख्छिका समाप्ता Ue tt

गोभिलोय-द्यसवे

चतुधपरपाठकं sata Blea!

ह ॥ , मी

अत BE प्राचौनावीतिना वाग्यतेन कल्यम्‌ ॥ १ ॥

ऋलुरक्षराखः | वाम्बमनो परैेशात्‌ मनसैव मन्तोचारणम्‌ । “वाम्‌- यतेन, - इति लोकिक्या वाचः प्रतिकेधो न मन्ताञख्यायाः, मन्तो- पदेणसामव्यात्‌?-- द्रति केचित्‌! तत्त्‌ नातौव समीचो नम्‌ । कुतः १ इतः पृव्वेमपि तदविष्धेषात्‌ । न खलु क्तत्यमध्ये लौकिक्या वाचः कथनं शिषटेरनुमन्यते wou ete |

aaa पाणिना दभ fagat avter efaarat लेख॑ामुलिखेंदपहता असुग इति ॥ २॥

सव्येन वामेन पाणिना दभपिच्छुलौं पूर्व्वाक्लच्चैणां wzetar efa- णाग्रां @qi—tq vfaaq कुचधादित्यथंः । प्रत्ययाथमात्र- विवक्षा । श्रपहता इति atu afaq सेखासुक्िखेत्‌ १ mat मध्यतः, इति ब्रूमः । कतः ? प्रकतत्वात्‌ । पिष्डदाना् fe लेखोलेखनम्‌ । पिण्डा कषेष्वेव SIAM |

इदमिटानो afeeua 1 सव्येन पाणिना, ब्रत्सु पादानात्‌ — fa सव्येनेव पणिना लेखोक्ञेखनं कत्तव्यम्‌, भ्रहोखित्‌ afar

२३२८ watt [ease

fanaa सव्येन दभंपिच्छुल्या ग्रहणमातरं करणोयम्‌ १- इति । ग्रहणमात्रम्‌- इत्याद | कुतः? सत्रिधानातिश्रयादटेव wea भ्दति । प्रथमं सव्येन पाणिना खस्तरात्‌ दभेपिच्छूलोमादनत्ते, ततः सव्यास्‌ हस्तात्‌ sata हस्तेन culos at ग्होत्वा, सव्येन अन्वारभ्य लेखासुल्लिखेत्‌ - इति । एवसुत्तरतापि वखनोयम्‌ \ थाच कन्छप्रदोपः। (“सव्येन पारणिनित्येवं यदतासक्षदोरितम्‌। परिग्रहणमातन्तत्‌ सव्यस्यादिशति व्रतम्‌ । पिच्छुल्यायभिसंग्द्य दकच्चिणेनेतरात्‌ करात्‌ । अन्वारभ्य च सव्येन कुग्यादुरूलेखना दिकम्‌" \ दति । sa च, तिसृणामेव कथूरा मध्ये लेखो रलेखनं बोइव्यम्‌ । मन्ताठत्तिङ्क्ता ॥०॥२॥ ° ॥

~ A fi ~ + AL Oe सब्येनेव पागिनोल्सुकं रुहौत्वा erage कषृणां निदध्याद्यी द्पागि प्रतिमुञ्चमाना sf us tt

व्याख्यातप्रायमेतत. ॥ ०॥२॥ on

अथ प्रितुनावाहयत्येत पितरः सोम्यास इति॥ ४५

श्रय Tera । कषूष॒दर्मस्तरणनन्तरमिव्य्धः । TAA? उत्तरत्र ayy दर्भेषु waste पिर्डदानख च Baud) “श्रथ शब्दोऽन्यकत्तंकत्वपक्तेऽपि यजमा नपितृणाभेव नियमायेः'?- इत्यपरे व्यचक्तते | पितन्‌ +--दति बहुवचनात्‌ पितामदप्रपिनामहयोरपि away । ऋञ्वन्यत्‌ ॥ ० ॥ ४ ॥ ° ॥

{ $ ष्र.२ख.] गद्यम्‌ | Qt

अधोदपाच्रान्‌ RY निदध्यात्‌ ॥ ५॥ अथशब्दः पृत्वप्रकताधंः | Senay ,-इति पर्वः छान्दसम्‌ । उदटकपात्राणि,- इति केचित्‌ पठन्ति | क षु,--इति, “अधथामि- Mala चरन््यत्तरबे याम्‌'”-- इतिवत्‌ सामौप्ये सप्तमौ । अ्रय- मथः । पूव्वपूरितान्युदकपातरासि क्षूणां सन्निधावानुपूर्वयेण ख्यापयेत्‌ tou yok

qaaa पाणिनोद्पाचं wetanaaafa waa aat दभंषु निनयेत्‌ पितुर्नाम रहौ त्वाऽसाववनेनिच्च ये चाच त्वामनु याश्च त्वमनु तस्मे ते wafa ॥ ६ | पवसलविश्ब्देन पिढतौधेसुखयते,-- इत्यवोचाम | aa, faadtia पूव्व घ्यां wal दर्भष्‌, उदकं निनयेत्‌ । कतभाष्यमन्यत्‌ ॥ ०॥६॥०॥ अप उपस इयेवमेवैतरयोः ॥ ७ ॥

अपरकषदये,- इति वाक्यशेषः । व्याख्यातमन्यत्‌ ॥०॥ ७ ॥ ० ॥

aada पाणिना gal होला सन्नौतान्तु-

तौयमाचमवदायावसलवि Tat कष्वां TAY निदध्यात्‌ पितुर्नाम गहोत्वाऽसाबैष ते पिरूडो- ये चाच त्वामनु awe त्वमनु awa खधघेति

॥ ८ ॥ दर्षवीं पूव्यैमेव व्याख्याना | तथा ` eal, सन्नौनात्‌--एकौक्तात्‌

९९२ गोभिल [४.३ ख.)

चरुदविषः, ठतीयमातं ठतीयांशमवदाय यथीक्ेन प्रकारेण निद ध्यात्‌ निर्व॑पेत्‌ । facaaq । सन्नौ तात्‌ —sfa लिङ्गात्‌ सन्रयनं तावद्टवगम्यते | waa नाम एकौकरणम्‌ । न Wad ;- केनः ay कस्य सव्रथनम्‌--दइति । तदक्रव्यम्‌ sad, सव्वेस्नात्‌ हविषः श्रल्ममल्यसुडत्य asi चसा सह VAT कत्त व्यम्‌ । तस्माच सन्नीतादवदाय पिण्डा दातव्याः,--इति । Ha एतत्‌ ! "व्यावदर्मुपादाय इविषोऽमं कमभकम्‌ ।

चरुणा सड सन्नीय पिण्डान्‌ दातुसुपक्रमेत्‌"" |

afa कप्रदीपवचनात्‌॥०॥८॥ ° ॥

अप उपस्पृश्यैवमेवेतरयोः ॥ < ॥

व्याश्यातोऽक्तरार्धः। अवत च, मध्यमायां कष्वाो' पितामहस्य पिर्ड- दानं, efauet प्रपितामहस्य,-- इति बोदव्यम्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

""पितुसत्तरकण्वेन्ते मध्यमे मध्यमस्य तु | दचिशे तत्पितुशचैव पिण्डान्‌ पव्वैणि निन्वपेत्‌” | दूति ॥०॥<८॥ ° ॥ स qari यजमानः, पिपिता्महप्रपितामहनाम्‌--

यदि नामानि न वियत्‌ ;-खधा faa: ufaatant इति प्रथमं पिण्डं निदध्यात्‌, खधा faawisaftaquar इति fedias खधा पि- ठभ्यो दिविषहय इति दतौयम्‌ ॥ १०॥

[8a ३अे.] Tey | RRR

RAs: | तदनेन aaa, fuarferararafafan’ aa. waa पिण्डदाने विधीयतै,--इत्यादरणौयम. । तेन, ये aa त्वा,--इत्वय मन्तोऽस्मिन्‌ ay निवत्तंते । ख धाशब्दस् प्रदानार्थ- स्योपादानाच। अत च, अन्धयतरस्यापि नान््रान्नायमाने सर्व्वेवा- मैव अनेन मन्तान्तरेण freed कनत्तव्यम्‌--तरितयसम्बन्धेनेव विधानात्‌ | एवभेके ¦ यस्य नाम ज्ञायते तस्य नामोचारणपुन्यैकं पृरव्वशेव मन्तेण पिर्डदानम्‌ , यस्य च नाम न Waa, तस्यैवानेन मन्ताम्तरेण | कुतः ? नामान्नाननिमित्तेन मन्ता्तरविधानात्‌। नेमित्तिकं fe मन्तान्तरं नित्यं मन्तं वाधितुमीष्ट । फलचमस- दरव सोमम्‌ । arama तु निमित्तमेव नास्ति कुतो नेमित्तिकं मन्वान्तरं कुलो वा तेन नित्यस्य बाधः। तदेतद्‌ यथांमभि- प्रेतम._ । एवमपरे |

अत wea: । नामाज्ञाने तिलोदकादिटानं कथं कर्तव्यम्‌ 2 —sfa । तुल्य तुत्वादभेनेव मन्तान्तरेण कर्तव्यम्‌ - इति केचित्‌ । तदसङ्गतम्‌ । कस्मात्‌ १ अतिक्रम्य विधानात्‌) तिलोदकादिकं खर तिक्रम्य पिण्डटानरणवे तन्न्ान्तरमाचार्ये ख विधोयते । कः पुनरत्राभिप्रायः १ पिर्डदानमेवानेन मन्वान्तरेण कन्त॑व्यम -- fa. पिर्डदानसंबन्धेनव विधानाच्च । तस्मात्‌ ,--पिर्डदा न. प्रयोगविधिरेवायम.। तस्मात्‌ ,--ज्रतौतं तिलोदकादिकमना- गतचन्चाच््ननाटदिकमनेन ANI न Sahai AAT AP! मन्त्रा- न्तरा विधानादमन्कभेव तेषां दानम --इति । acatautaa ¦ qa: १ तेषामपि समन्तकदानोपदेशात्‌ । पिर्डटानवत्‌ तत्रापि

समन्तरकल्वस्योचितत्वाञ्च |

२२४ गो भिलौं [sys @y

ae 1 एवं भवता दावपि awl ufafan, कतमस्तद्त पक्षः १ उच्यते अनेन मन्तान्तरेण aaa कत्तंव्यभेव, नाप्य मन्तकम्‌ । किन्तु, wat तिलोदकादि पराचौनद्धाच्लनादिि यथासूत्रितेनैव aad देयम! ननु, “ara wetar’—sfa तत्र aa qauala, नाम्नान्नायमाने कथं यथासुचरितेन मन्तेण दानममीषां सम्रवति १ उच्यते) नान्नाज्ञायमाने नामस्थान पृथिवोषदादयः शब्दाः प्रयोक्तव्याः कथं ज्ञायते ? WY यथा- stad. पिटपितासद्यप्रप्रितामहानां नामान्नानं विहितेषु मन्ता- न्तरेषु ,--पृथिवोषदिति, अन्तरिक्तसदिति, दिविषदिति च विशेषोपदेशात्‌ तेषामेव पित्राद्यभिघानस्थानपातित्रमवगच्छामः | तेन, एथिवौषदसावे तत्त तिलोदकं, अ्रन्तरिकच्तसदसावेतत्तं तिलो- दकं, दिविषदसाबेतत्तं तिलीदकम--इति प्रयोगे विशेषः | ये चात्र त्वामनु यांश्च aaq as तेखधा.- इति तु सुव्यैरतैव प्रयोज्यम_। पिण्डदाने तु खधापदवन्मन्तान्तरविधानात्‌ yaa aaa निहठसिरव स्यादित्यवोचाम | तथाच स्मरणम ।

““एथिवोषत्‌ पिता वाचस्तत्पिता चान्तरिक्षसत. ।

्रभिधानापरिन्नानं दिविषत्‌. प्रपितामहः”: !

fai तदिदं समरणमाचाय्येसंवादितमथं वदतीव्यादरणौयम्‌ | रघु- नन्दनस्तु च्छन्दोगोऽपि रएतद्जानानः,--“नामान्य विद स्ततपिता- महप्रपितामहति"- इति पिर्डपिदयन्ञोयमाखलायनकल्यसुव- माकुलोजत्य ,--"नामान्यविदांस्तत्पिटपिनामदप्रपितामदहाः- sfa परिकल्पय लिखित्वा ayfaae वणयाञ्चकार ॥०॥ १० ॥०॥

(ex. 3@.] ` रद्य ख. वम्‌ | {२

निधाव saga पितरो मादवष्वं वथाभामे- मावषायध्वमिति ॥ ११॥

यिर्डान्‌ निधाय, wa पितरः- दतिमन्ं जपति । अथय, निंघाय- eaacaufafa चेत्‌ । न। प्रतिनिधानं जपप्रतिषेधाथलात्‌ t कथं नाम ? wala पिण्डान्‌ निधाय जपति नप्रतिपिण्डनिधा- नम्‌- इति । ननु, सर्व्वेषां पिर्डानां निधानं सूत्रयित्वा परतः खूवणाटेव प्रतिपिर्डनिधानं जपो न भविष्यति i एवन्तद्दि अन्यच

वण यिष्येमः । निधायैव जपति न पुनरन्यदपि किचित्‌ कला- तिं किभतः १ |

'“श्रवनेजनवत्‌ पिण्डान्‌ दत्ता विल्वप्रमाणकन्‌ | तत्पातन्नलनेनाथ पुनरप्यवनेजयेत्‌'” | aa पुनरवनेजनमतर न AVM | एतदतः ॥ ०॥ ११॥ ° ॥

अपपर्य्याहच्य पुरोच्छासादभिपर्य्यावत्त मानो जपे-

दमौमदन्त पितरो यथाभागसमावृषायिषतेति ॥ ॥ १२॥

भपं-श्त्यप्रादचिष्यार्म्‌ । aaefada पंय्याहत्य परिक्रम्य,

वामावन्तं मेत्यथः | “वामं पय्यीहच्यः'- इति नारायणोपाध्यायः

uzfa । तदा व्यक्त एवार्थः, इदच्च पय्यावत्तेनं केचिदुदगन्त

मन्यन्ते । मौतमादयसतु दखिणापय्येन्तमिच्छन्ति । तथा चोक्तम्‌ ।

Caramada कैचिदुदगन्तं Waa ।

aa मोतमश्रार्डिल्यो -थारख्डिल्यायन Taq” |

२६

(ey 34]

२२९१ Wires

efi तैन seq efengqe वा भूत्वी । cert प्राशान संयम्य, धुरा" ya, “उच्छासात्‌ प्राशविमोकात्‌ , भमोमदन्त,-- fa मन्त्र जयेत्‌ । किं कुव्वैन्‌ ? अभिपयावत्तमानः । येनैव पथा- गतः, तैनैव पथा पर्धावत्तंमानः | भ्रामत्व च प्राणान्‌ विमोचयेत्‌! चतधा चोज्ञम्‌ |

mara प्राखानायम्य पितुन्‌ ध्वायन्‌ यथाहतः | जपंस्तेमेव चाह ततः प्राणान्‌ विमोचयेत्‌ । दति ॥०॥ १२॥ ° ४

सन्येनेव पाणिना दभप्िञ्चुलौं रुहौत्वाऽवसलविं gaat कण्वं fas निदध्यात्‌ पिदुनांम गृडो- त्वाऽसाविं तत्त wet येचाव त्वामनु याय त्वमनु aw ते खधेति ॥ १३॥

दभ॑पिन्न लौ, पूर्व्य मन्ननेनान्ितानां तिसुग्ाभेकाम्‌। आञ्जनं-भा सभ्यक्‌ TAA | व्याख्यातमन्धत्‌ HON LRH ० ॥

~ = अप उपस्पृश्य वमेवेतरयोः ॥ १४॥ ज्ञतभाष्यमेतत्‌ | भत्रापरयोदंभ॑पिन्ु स्योवि नियोगः ॥ ° ॥ १४॥०॥

तका तेलम्‌ ॥ १५ ॥

तथा तेनेव प्रकारेण, तेखं,--पूव्यैमासादितं, पिष्छेषु निदध्यात्‌ |

fe. ३ख.] Wea | ४२७

एतदुकं भवति, पितुनाम गोता असावेतन्तं ad ये wa त्वेति fuafaw द्वा अप ऊपस्पृश्छैवभेषेतरयोद दात्‌ ॥ ० ॥ १५॥०॥

तथा ATH th १६॥

पु्बद त्रव्याख्यानेनेवेदमपि व्याख्यातम्‌ । सोऽयमञ्जनतेलसुरभोष्डं चव्वेमाखादितानां विनियोमः ॥०॥ te tok

अथ fad ॥ १७1

अपथ,--द्त्यानन्तय यम्‌ | मन्यथा खस्वनुषङ्केन विधानात्‌ भञ्नम- तैलसुरभौणां प्रत्येकम्‌ ,--अनन्तख्योतिरेकात. शुरभिमावस्यैव वा निद्कवमाशङ्गोत कञ्चिश्खन्दमतिरिति तन्निरासाथंमधेत्याह । ~ अञ्ननतेलसुरमीखि निधाय अथ अनन्तरं निद्भते ,-प्रज्जतान्‌ू पिण्डान्‌ WIE नभस्करोति ५०५१७५०५

कथं निहते! उयते,-

Gare कर्ष्वा दकिशोत्तानौ wat कलवा नमो- बः पितरो stata नमो बः पितरः शूतायेति a ॥ १८ ॥ sufa,—efa aan? सिंहावलोकितन्धायेन संबध्यते । दिशः घा श्िकषत्तानो ययोः पाख्योस्तौ दस्तिणोत्तानो । उत्तानवचनात्‌ सव्यस्य पारेन्येललता प्रतीयते। एक्सुत्तरत्रापि व्यास्बेयम्‌ +- ऋज्यन्यत्‌ ॥ ° ॥ १८॥ ° |

९९४ श भिलोयः rey. ३ खः]

मध्यमायां सव्योत्तानौ नमो a: पितरो घोराय नमो वः पितरो carafa i १९ tt

जपति । मध्यमायां wala) सव्योत्तानौ पाणी कत्वा ॥ ° # ॥ १८ to tt उत्तमायां efamarat नमो वः पितरः खधष्ये नमावः पितरो मन्यव इति ॥२०॥ इदमपि पूव्वंवद्व्याख्येयम्‌ ॥ ०२०॥ ° ॥ अथाञ्चलिक्ततो जपति नमो वः पितरः पितिरो- ` नमोवडइ़ति॥२१॥

अथशब्दः पूव्यपक्लतार्थः। पृन्वभछ्लतं कपृत्यं अभिसन्धाय, Wet- लि क्लः सन्‌, नमोव इति मन्तं जपति । अञ्जलिक्लतः,- दति व्य- ata प्रयुङ्के । कताञ्जलिरिव्यर्थ; । “aafaara संहतः कत्तव्यो- न व्याकोष; | कुतः ? fas? संहतस्योपयोगित्वात्‌ wares aaa नाद्य्‌ पयुक्तलात्‌'- इति WEATCAUTATAAT: ॥०॥२१॥

गहानवेचते गृहान्‌ नः पितरो दत्तेति ॥ २९॥

“ae: पलो? इति वचनात्‌ wera vata । एवमेके । ग्ड प्रा्धनयैव पल्नोप्रार्थनाया अपि aaa were प्रया मरूटृत्वाचच नितरेशनमेवाथं; एवमपरे । aca भगवन्तो भूमि- देवाः प्रमाणम्‌ | वडइवचन्‌।न्तपुंलिङ्गग्डहपदोपादनास्‌, GAA व्या ख्या ज्यायसो प्रतिभाति ॥ ०॥२२॥ ° ॥

Egy. इख. ] WEA | ९२४

पिण्डानवेक्षते सदो वः feat देष्रेति ॥ es tt WAI सुत्रम्‌ ॥ ०॥२२॥ °॥ सव्ये नेव पाणिना सृचतन्तुः गहौत्वाऽवसलवि 0 $ © ° ~ ^ पव्वंखां कष्वां पिण्डं निदध्यात्‌ पितुर्नाम ्हौ- त्वाऽसवेतन्ते वासो ये VIA लामनु aA त्वमनु awa खधेति ॥ २४॥

सूत्रतन्तुम्‌ ,-प्रकरसामध्यात्‌ WMATA! व्याख्यातमन्यत्‌ ४ ०॥२४७॥ ° ॥ | > ~ अप उपस्प्रश्यवमेवेतरयोः ॥ २५ ॥

क्रतभाष्यमेतत्‌ ॥ ०2 ॥२५॥ ° ॥ सेनेव पाणिनोदपातरं गृहत्वाऽवसलवि पि- ण्डान्‌ प्ररि षिजञ्चेटूज्जं बहन्तौरिति ॥ २६॥

RATAN: | अतर Yq "एवभेवेतरयोः"--दत्यकरणात्‌ पिण्डान्‌--इति बडइवचनाच aata aaqura तन्‌ पिर्डान्‌ ufefagqa—efa बोदव्यम्‌ | seq परिषेचनम्‌- शगन्धादौन्‌ fafataut तत अाचामयेत्‌ दिजान्‌'' | दूत्यादि,- “qrarg प्रतिप्रोक्ते सव्वोखेव दिजोसमेः । ufaaiafeara पिण्डान्‌ सिच्चेदुत्तानपाव्रक्रत्‌"`।

२३० wats feu se. }

दत्यन्तकन्धप्रदो पोक्त-कन्भक्रमेख करणोयम्‌ | TaRR 1 यावद्क्ष- ल्ादत्र Raq: BARA न AWA: | एवमपरे । एत- faaa क्रमे,-

(युग्मा नेव सख स्तिवाच्यानङ्गःगरषणं सटा ।

कत्वा wey विप्रस्य प्रणम्यानुव्रजन्ततः'” | sfa करडप्ररोपाय्‌क्तम्‌-- "विश्वेदेवाः Waanfafa 23 वाच- faar पिश्डपात्राणि चालयित्वा यथाशक्ति दल्िणां ददात्‌” इति ादकन्याद्यत्ताञ्च कम्म FATT ॥०॥२६॥०॥

मध्यमं पिण्ड पत्री प्वकामा प्राश्नौयादाधत् पितरो गभमिति॥ २७॥

RATATAT: 1 सातु भोजनकाले wena न qgatafaas- क्रमे,-इति द्रव्यम्‌ । मन्तश्च पतिः पठति। wena? ‘ate पुरुषः स्वात्‌'-- इति मन्त्रलिङ्गात. ॥ ०॥२७॥ ० ॥

योवा तषा ब्राह्मशानामुच्छिष्टभाक ल्यात्‌ ॥ २८॥

उच्छिष्टशब्दोऽत्र yaaa aq मोजनपावाविष्ट- वचनः । यः तेषां ब्राह्मणानां उच्छिष्टमाक्‌-उच्छिषटः भजते,-- परत्यु च्छि्टभाक्‌ -उच्छिषटमजनाहः, ख्यात्‌, स ‘aeitadq— इत्यनुषज्यते । किं miata ? तेषामुच््छि्टम्‌ । कुतः १ cafea- त्वात्‌ । वाशब्दः समुचये | भ्रयमपि खभोजनकाल एव प्रा्रीयात्‌ | कः पनस्तेषामुच्छिषटभाक्‌ ! यजमानादिः,--दताह | कचात्‌ !

i893 %.] गद्यसे चम्‌ | २३१

‘Rafaealem ara भुञ्जत एति क्चमात्‌ | तथां WAM । “cefaunqae भुञ्जीत विदढसेदितम्‌ | दति । तथा देवलः | “निह पिदमेषे तु दीपं प्रच्छाय पारखिना। भाचम्य पाणौ Ta wala शेषेण भोजयेत्‌ | ततो wifaa yas खान्‌ त्यानपि भोजयेत. | पञ्चात्‌ BIT wat च अरादश्ेषसुटाहरत्‌"” |

ति | तैस्िरौीयश्चाखायामापस्तम्बसूवम्‌ | “waa: समवदाय ग्रा- सावरादैमश्रोयाद्‌ यथोक्षम्‌- इति । भ्रव भूरिद्रव्य-क्ञत्खवाचि- सत्यैशब्दा्नियमोऽयमट्टाघेः,--इत्वाचचते। Mata उदाहरन्ति |

‘mig क्षलातु यः Rt नाचमश्राति aed: | लोभाश्रोडाद्यादाऽपि aa तव्रिष्फलं uaa’ ।

sfa i “पित्रामाप्रेयं ada प्राशितं नेवाप्राशितच्छ भवति"इति,

“उपवासो यदा faa: me नैमित्तिकं भवेत्‌ | उपवासं तदा कुथ्धादाघ्राय पिदढसेवितम्‌” ।

षति च च्रुतिद्मतौ निवममवममयतः। भावचार्य्योऽपि शश्राख्रौयात्‌'” -- ति प्रशबष्टेनतदटेव द्यति सेयसुच्छिष्टश्च प्रतिपत्तिः । भ्रतो- यतोच्छिष्ट' न जिष्यते, तत्र नेष नियमः । प्रतिपत्तेः प्रतिपाच्छा- प्रयो जनकत्वात्‌ | यत्‌ पुनवंमवचनम्‌- ‘ore मोज्यं तथा a यत्‌ किञ्चित्‌ पच्यते टे । न भोक्तव्यं पितृणान्तदनिवेद्य कथच्चन' |

२३२ गोभिलौयं [-४१. 3@. |

्ति। यश्च शङ्वचनम्‌ -

कीन कमि, oF,

“afaifaq पच्यते गहे wer भोज्यमथापिवा। अनिवेद्य न मुज्ञोत fawn qaqa” |

इति । तत्‌ खाद्ाथपाकादन्यदपि यक्किञ्चिद्‌ varus we पथ्यते, तदपि पितृणां निवेदये व भोक्षव्यम्‌--इत्युपदिशति । न ga: are शेषातिरिकस्य भोजनं निषेधति । कथं ज्ञायते १ भ्रनयोरेव खाद- पोषव्यतिरिक्रस्यापि पितणां निवेद भोजनोपदेशात. | afatea --इति, ग्हे- इति च करणाच्चैवमवगच्छामः। अतरएव पिर्डमूले -- पिण्डा न्तिके निषेदनसुपदिश्यते, न तु तैनैव पिर्डदानं ब्राह्मण भोजने वा |

प्राह । कुतः पुनरियमवधारणा ;—fawAe निवेदनं a ब्राह्मण्भोजनाथंम्‌-इति। aq, येषां fawerara_ परतो- ब्राह्मणभोजनं, तेषां त्राह्मशभोजनाथम्पि पिण्डमुले निवेदनं aar- वति । उच्यते। सत्यं aaafai नतु तेषामयसुपरेशः । कषां afe १ येषां ब्राद्मणभोजनात्‌ परतः पिण्डदानं, तेषाम्‌- इति Ga: | कस्मात्‌ कारणात्‌ ?

“उच्छिष्टसत्रिधो काय्यं पिर्डनित्वपणं ga.” | “fa तेनेव ब्राह्मणभाजनात्‌ परतः पिण्ड दानो पदेशात्‌ | शङ्कव च- नस्य तु gale हसं हितायामेवं पश्यामः,-

'पङ्किविदामनो गेहे wer वाऽभच्यमेव ar” |

इति, तदा व्यक्त एवायमर्थो--यः; qaanfasfia: | कुतः १ भभव्छम पि yaa: पि्डसूल्े निवे दनो पदेशात्‌ । ““शङ्गवचन' न

(४ प्र, ३ खं. 1 य्द्यङखम्‌।. २१३

ख डेतरभोजनव्यावत्तकं, किन्तु afafea—sfa अओादार्थतेन विशेषणोयम्‌ । अन्यथा ओाहप्रतिषिदद्रव्याणां waa न.स्यात्‌ । तेन अ्राहार्थपक्तं यत्‌, तददक्ला न भोक्ताव्यम्‌- इति ae” --द्ति वचनतात्पमपयालोचयतो रघुनन्दनस्य कल्पनान्तु नाभिनन्दामहे । प्रमाणाभावात्‌ | युक्तेचाकिच्ित्करत्वात्‌। भिन्नौ खल्वेतो पटार्थौ- यत्‌ fawaa निवेदनं, यच्च खादावशिष्टम्‌ , ईति । अलमसदावेशेन | प्रलतमनुसरामः।

कचित्‌ पुनरन्यथेमं ग्रन्धं वणयाच्चकार,+-- “at वा तेषां are- णानाम्‌?-इत्यादिम्‌। “a: तेषां ब्राद्मणानामुच्छिष्टं भजते, तसोच्छिश्टभाजो AAAS पुत्रपोतादेः vat wan’ पिण्डं प्राश्नीयात्‌ इति । aaa, ज्रातिप्रश्लोनामपि तदुच्छिटभाक्‌- त्वात्‌ तेषामपि vat: प्राञ्जन्तु । न चेवमिष्यतै। तस्मान्न किचि-

देतत्‌ not rz non

अभन्नो TA इविषो जातवेदा इ र्मुकमङि- रभ्य॒च्छ -॥ RE ॥

उष्मुकं efaue कषणा खितम्‌ । खि्टमन्यत्‌ ॥ ° ॥२८॥ ° ॥ eee पातारि NAT प्रयतिहारयेत्‌ Il 3°

ararfa चरस्थास्थारीनि ware fafesa, प्रलतिहारयेत्‌-केम- fan शिष्यादिना श्रानयेत्‌ । waa स्वयमपि इरेत्‌ | प्रतिशब्द

ze

Pay mi fastta [33.34].

करणात्‌ at यत्रौतमासौत्‌, तेनैव aq शारयेत्‌ i अतिशन्दो- ऽसम्प्रतित्तेपाथः । तेन कालविलम्बमङुव्बैन्‌ डारयेत्‌--शत्यर्धः । “afitervaq’—sfa केचित. पठन्ति पात्राणि ag प्र्ति- हारयेत. ? ‘ea’ यथा भवति, तथा प्रत्यतिह्ारयेत्‌। इन्दः प्रत्ताखय,- इति वा वशनौयम्‌ von ३२० ॥ ° ॥

अध्य पिण्डान्‌ सादयेत्‌ ॥ ३१॥

उदके पिर्डान्‌ निचिपेत. । पिर्डान्‌-- इ ति agaqa’ saute, दयोरेवावशिषटटलात्‌ iva: प्राशनस्यानियतल्वास्दभावपत्ताभि- प्रायं वा वशनौयम्‌ | wat पुनरेतद विदांसो भाषन्ते,--““पिरडान्‌ —sfa बदुवचनं षट्पिण्डखादइविषयम्‌ः?-- इति no ॥ २३१ nor

प्रणीते वाऽम्नौ ॥ ३९ ॥ "पिष्डाम्‌ सादयेत्‌"- दत्यनुवत्तते ॥ ० ॥ ३२ ॥ ° ti AISA वा भोजयेत्‌ ॥२३३॥

पिण्डान्‌- इत्येव Wo Hazon गवे वा SATA ॥ ३४॥

पिर्डानेव । इदमिदानीं विचायते किमत्र मातादिश्राहं माता- महादिरादच्चास्ति, उत यावदुक्तत्वान ?-दइति। न,-इति ब्रूमः । कुतः ? यावदुक्रत्वादेव । यो षिच्छाद' खसल्वस्माकमवसान- दिनव्यतिरेकैख एथक्‌ नास्ति । तथाच कर्मप्रदीपः ।

(8 प्र, ३ ख.] BOTA | २२५

“a योपिद्धः waa दद्या दवसानदिनाहते | सखभत्तपिष्डमाताभ्यस्तृभिरासां यतः खता । दूति । वचनबलान्त्‌ कचित्‌ क्रियते । तदप्याह, स एव । ‘na: प्रथमतः faw fata पुतिकासुतः | दितोयन्तु पितुस्तस्यास्तु तोयच्च पितुः पितुः" | इति । "मातुः सपिरडोकरणं पितामह्या खडोदितम्‌?ः | इति च। न च परशास्रमप्यादत्तु शक्यते खथास्ो परोधप्रसङ्गात्‌ । तस्मात्‌ , मातरादिश्राहं तावदत्र न कन्तव्यभेव । मातामहादि- GAIA न करणौयम्‌ | तथाच RAIS श्राह । ““कषूंसमन्वितं Bat तथाऽऽद्ं चादषोरगम्‌ | प्रत्यान्दिकच्च, शेषेषु पिण्डाः a: षडिति खितिः" | इति । vara पितरादिन्रयाषाभेवात्र (दम्‌ -इति सिम्‌ no ॥ # ३४ ॥ ° ॥ अथेदानीमनेनेव Beata खादान्तराण्यपि व्याख्यातानि,- sfa मनसि कत्वा, वद्धा दिषु तावत्‌ afafenuquiefeque,—-

ह दिपृत्तषु युम्मानाशयेत्‌ ॥ ३५ ॥

Cafe: पुरुषसंस्कारः”?,-- इति wena । पूत्तम्‌- “वापीकूपतडागादि देवतायतनानि च) अन्नप्रटानमारामाः पृत्तमित्यभिधौयते""। दूत्याय क्रलक्तणम्‌ | तेषु, पिवर्थमपि युग्मान्‌ ब्राह्मणान्‌ भोजयेत्‌ । अस्मादपि लिङ्गात्‌ AACA ब्राद्मणभोजनमवगस्यते ॥०॥ ३५ von

२३९ गो भिलोव [४प्र, ३ ख. ]

प्रदकतिणमुपचारः ॥ ३६ ॥

प्रदज्तिणं यथा भवति, तथा दभासनादिक उपचारः, कन्त॑व्यः-- इति aaita: । “हदिपूरत्तंष”--इत्यनुवत्तते ॥ ० ॥ २३६ ॥ ° ॥

=> 0 यवं स्िलाधः ॥ ३७ ॥

तिलैर्योऽथेः प्रयोजनं क्रियते, स ad: कत्तव्यः। वदिपूत्तष,-- इत्येव । सोऽयं aqua: ओादविधिः ¡ विस्तरतस्त्‌, ware

वाशिष्ठं च कल्पे द्रष्टव्यः | अरादमन्ताञ्च परिसंख्यानाद्‌ पलब्धव्याः | श्रतएव WHAT कात्यायनेनोक्तम्‌ |

एष खाइविधिः area उक्तः संचेपतो मया |} ये विदन्ति न guia खादक््सु ते क्रचित्‌ इद शास्तञ्च way परिसंख्यानभेवच | afasiay यी dea are ae Faz” |

इलि । इदमिदानीं सन्दिद्यते। किं त्राह्मणभोजनमन प्रधानम्‌, आहाखित्‌ पिण्डदानम्‌ , उताहो उभयम्‌ १- इति । are । शेषेण पिण्डदानविधानाव्‌ foward प्रतिपसिरेव; कस्मादियं विचारणा > उच्यते। wana शेषः प्रतिपाद्यते, तथापि नासौ प्रतिपतिः | बलिहरणे ओेषख प्रतिपादनेऽपि न तत्‌ प्रतिपत्तिः,- इति यथा । किं कारणम्‌ ? भ्रथकश्मणि तस प्रतिपादनात्‌ कथं ज्ञायते > फलायवादोपपत्ते; | तच्च तल तवर serena: विनाऽपि

[sy.3a@.] रु्यस्‌ चम्‌ | २२७

Ri पिर्डदानदगनाञ्च | a? पिर्डपिदयन्नादो । ब्राह्मसभो जनस्य wana ne शेषः प्रतिपादयिष्यते, ब्राह्मणभोजनयस्य पुरस्तादपि कषात्‌ पिण्डदानविधानाज्चैवमवगच्छामः। तस्मात्‌ ,--भ्रथ- कस्मेवासौ, न प्रतिपत्तिः। ततैव च शेषः प्रतिपाद्यते । waar | प्रतिपच्यथकग्ध पिण्डदानं स्यात्‌ , न प्रतिपस्िरेव । तस्मात्‌ ,- भवति विचारणैषा | तत्र, उभयं प्रधानम्‌ -इति भटरनारायणप्रतयो मन्यन्ते

श्लोकानपि उदादरन्ति।

“ura पिर्डदानस्य कीचिटाहमनोषिणः |

गयादौ पिण्डमात्रस्य दीयमानस्य दशनात्‌ |

Zar च पिर्डदानस्य केवलस्य विधानतः |

भोष्रस्य ददतः पिर्डान्‌ दस्तोल्ानस््तेरपि ।

भोजनस्य प्रधानत्वं वदन्त्यन्ये महषयः |

ब्राहमणानां परीत्तायां महायल्नप्रदशनात्‌ |

म इ!फलविभर्ैव पंक्तिपावनभोजनात्‌ |

्रपांक्त भोजनादातुर्महानथंप्रद्ंनात्‌ ॥

प्रामखाडइ विधानस्य विना पिण्ड क्रिया विषे: ।

तदालम्याप्यनध्यायविघधानखवणशादपि।

मतदेघसुपादाय मम त्वेतत्‌ हदि स्थितम्‌ ।

प्राघान्यसुभयोय॑स्मात्‌ तस्मादेष समुच्चयः” | cfa1 तद्भे Mat; whales ठतोवप्रपाठकखान्तिमे awe पव्यन्ते। कचित्‌ fedtaaqut विहाय । तस्ादस्माकं aqua आदरणीयः । अत्र च, निमित्ततो ब्राह्मणभोजन

२३८ गोभिलशौयं [४प्र, ३ ख. ]

पिरदानस्य चाननुष्ठानेऽपि }`उभयोः प्राधान्यं नानुपपन्रम्‌ | भ्रसोमयाजिपक्ते दधिपयोयागवत्‌ । फलग्युतिश्चोभयवाप्यस्ति | ब्राह्मणभोजनं प्रधानं पिर्डदानमङ्गम्‌- इति शूलपाणिप्रश्तवः | | ्रब्रोत्सगः प्रधानम्‌ -इति वाचस्मतिमिख्रादरयः । स्मरन्तिच।

‘mre क्त्वा Waa त्वराक्रोधविवल्जितः | उष्ण॒मन्न' दिजातिभ्यः wear प्रतिपादयेत्‌? |

इति । Wa Gamat Were प्रयुक्तम्‌! तथा स्मृत्यन्तरम्‌ |

Galt wana पयो द धिष्ठता न्वतम्‌ |

meal दीयते यस्मात्‌, aa are fanaa” | दति । afaai नित्यश्रादादौ तावत्‌ पिश्डनिषेधोऽवगम्यते। स च प्राप्तस्यैव भवति । प्रामिश्चतिदेशणटरेव। स खल्वङ्ानामेवन प्रधानस्य | कस्मात्‌ १ उपकारकलत्वेनैवातिरेशस्य सप्तमाध्याये सिद्वान्तितल्ात्‌ | तस्मात्‌ पिर्डदानमङ्गमेव । अङ्गु फलयुति- aia एव । केवल पिरडदानविधिसु अङ्गभूतपिणर्डदानात्‌ कश्चा- न्तरभेव । प्रकरणाधिकरणन्यायात्‌ ,--इति आ्रादविवेकः।

दूट्‌न्तिह वक्तव्यम्‌ | “मासमम्निहोचं जुद्तिः?- इति कुश्डपा-

यिनामयने यथा अग्निहोतरवत्‌ जुद्रति,- इति वचनव्यक्त्या aa- मिकस्यामिदहोतस्य war अतिदिश्यन्ते ; प्रधानख होमो-योऽग्नये च प्रजापतये च,- इति, यथा वा “sfger यजतः द्रत्येवमादी भअव्यक्तयजतो, Waar इव प्रधाना अपि यजतयः प्रदिश्यन्ते, तयोः रूपान्तराभावात्‌ | तदइदश्रापि स्यात्‌ । ्रानर्धक्यात्‌ fe प्रधा- नस्यानतिदेश उक्ल; । न Gan शक्यते वक्तम्‌ |

अध मन्यसे,-- नासी प्रधानस्यातिदेशः। ae तहि १ भङ्ग wai प्रधानं wea जुहोतिना यजतिना च विदितं, द्रव्य देवते पुनरङ्ग एवातिदिश्येपे, अङ्गान्तरवत्‌- इति । wale प्रक्रतेऽपि चदइचोदनया प्रधानं विहितम्‌-दइति न प्रधानस्याति- देणः, अपितु अङ्मेव--इतिकत्तब्यताकलापः प्रदिश्यताम्‌ । agafe faweaa fata: क्रियते? इतिकत्तव्यतानिषै- धाभिप्रायतया,--इति wer नायं पिर्डदानस्य fata, पितु तदितिकक्षव्यताया एव । तस्याञ्च निषेधात्‌ fawisia म दीयते। उनत्तरषेदेनिषेधात्‌ वैश्वदेवे सुनासीरौये चयथा न afta: प्रणोयते, azz ।

शरपिच। कस्मात्‌ कारणाद्भयीोः wary पिर्डटानस्य निषेधो न घटते ,- इति तावदसौ प्रष्टव्यः स यदि ब्रयात्‌ ;-प्रातेरभावात्‌-इति। तं प्रति ब्रूयात्‌ ; — विष्य- न्तेन प्रमेरभकेऽपि विध्यादितः arfaweta । कतः खाचपदस्यैवैवमच्यात्‌ । तत, विष्यादितः प्राप्तः पिर्डः प्रति- पिध्यमानस्तदितरकरणभेव प्रयोजयति । सोऽयं पच्युदासो- न निषेधः! यथा, wae cag ,- इत्यत्र, ब्युम्यादिप्रतिषेधात्‌ तदितरत्‌ सब्धैखम्ः, तथैवात्रापि पिषश्डेतरत्‌ अदमयः,- द्रति न किञिदनुचितम्‌,

एतेन “are afawa कत्वाः-- इत्या दिवचनान्यपि व्याख्या- तानि | मोहषन्धायात. खल्वे वमुच्यते प्रशंसाम्‌ । तदेवमादिवचनः- Sfearanruage न बुदिमद्धिस्नमितव्यम्‌ । यत. पुनरङ्गभूत चिश्डदानादितरदेव anit प्रधानं पिष्डदानम्‌-दइति वखितम्‌ ।

२४० गो fasta [४, ३ ख. |]

तत vera । तस्य अदइत्मिष्यतेन वा ?--दइति। यदि तावत्‌ प्रथमः पत्तः, तदा विफलः प्रयासः । पिर्डटानस्यापि खादता भ्य पगमात्‌ । कर न्तरवचनानुपपत्तिञ्च स्यात्‌ । सति ब्राह्मण भोजने पिरडदानमङ्गम्‌ , असति प्रधानम्‌ ,- इति aatfa,— दति चेत्‌ नैतत्‌ प्रमाणोपेतं न्रवोषि। कस्मात्‌ १ रूपभेदा- भावात्‌ । यदेव खल्वस्य रूपमङ्गस्य तदेव प्रधानस्यापि, दति सति ब्राह्मणभोजने ag, विपरौतमन्यथा,--इत्यत विभेषडतु- नास्ति | फलश्युतैसभयच्राप्य विषेण कशेषस्य दुष्करत्वात्‌ |

पपि wi एतावताऽपि खादशब्दाभिधेयत्वमस्थाभ्यु पमच्छ- त्येव भवान्‌ ,- इति असलतीव ब्राह्मणभोजने, सत्यपि तस्मिन्‌ प्राघान्यभेवास्य अभ्यु पगम्यताम्‌ , क्रतसदेजरतौयेन | कुतचिदेकस्य कु तचिश्ान्यस्य प्राधान्ये पुनरभ्यु पगसम्यमाने VARGAS कल्प- नौयं स्यात्‌ | तचान्याय्यम्‌ ।

उत्तर इनि चेन्राचायविरोधात्‌। इतिचेत्‌ पश्यसि,- Sut: पत्तः तहि समाखयिष्यते,--इति 1 एतदपि न पारयसि ! कस्मात्‌ १ आचायविरोधात्‌ 1 “aq खादम्‌“ द्रति) सूत्यत्ना. aa: पिर्डपिटयन्नस्यापि श्रादत्वमुपदिशति 1 विरुध्यते खरवे- तद्धवताम्‌ । पिश्डप्रधानो fea: 1 aaa, पिर्डमन्तरेशेव ब्रह्मणभोजनमन्तरेणापि Mesa नैतदेकतरस्िश्रेव aa चोद्यितव्यं भवति; इयोः समानलात्‌ -इति सन्तोष्टव्यम्‌ , समुचय पक्षः खल्वेवमुपोदलितो भवति । यस्तु, ब्राह्मणशमोजन-

मातं प्रधानमाह, स कथं पिर्डदानमात्रस्य gaa समथयितुं शच्छति,- इति न विद्यः ।

[ews अं, |

SUT ag | २४६

यदपि शहवचनसुपन्धस्तं -- खाद ला प्रयन्नेनः- इत्यादि, . सोऽयं केवला्रोस्गे ओादइपदप्रयोगः,--इति वखिंतच्च । तदप्य सङ्गतम्‌ | कस्मात्‌ ?

भोजयेदथवाऽप्येकं ब्राह्मणं ufedraay” | ufa i “sfeavafad काय्यं fawfasad qa:” |

दति च ब्राह्मणभोजनं पिर्डनिव्वेपणच्छाभिधाय, पञ्चात्‌ तदहइचनार- रात्‌ | तदनेनायमपि ससुं्चयपचमुपोदलयति,-- इत्यवगच्छामः | तस्मात्‌ पोव्वापयपराम्ाभावादन्नोत्सगे wee प्रयुक्तमिति भना न्तिर्दभूव | तथा चोक्तम्‌ 1

“पोव्वोपय्याोपराख्टः शब्दोऽन्धां कसते मतिम्‌ | इति । यच्च पुलस्यवचनसुपदशिं तम्‌--“सं खतं व्यच्छनाग्यान्रम्‌ः- इत्यादि i तस्यापि,-अडवया वस्मादत्राच्रं टोयते- तस्मादिदं कश्य अदमित्यु यते,-- इति वचनव्यक्या भ्रव्रटानादतिरिक्रमपि किञचि- दवमम्यत एव । तदिदम्‌ ,--““संन्नायाम्‌'?- इति वा, “aa कतम्‌'?--इति वा, “aaen’—efa वा भवति । जयादित्यन्तु “श्वु ादिभ्य उपसह्यानम्‌"--त्यभिधाय, चुडा प्रयोजनमस्य चौडम्‌, खदा प्रयोजनमस्य--खाद्वम्‌--इत्य दाजहार । रघु AVA पुलस्यवचनमालोचनमात्रेण पश्यन्‌ Axa War- Sari तत्‌ शआरादमिति बैदिकप्रयोगाधौनयोमिकम--श्ति वर्चयाद्चकार | तदसङ्गतम्‌ । कुतः ? तदभिप्रेतस्य योगाथस्छा- शब्दत्वात्‌ | न खलु ACA अन्रादर्दानम TAWA: त्रादशष्दा-

at

२४२ मोभिभौयं [४ष.३ख. |

दवगम्यते। न खलु दामां तडि तसुपदिशन्धाचाय्याः । वसुतसु पलस्यवचनं खसरूबेतत्‌ , दौयते इति कश्मरि तिङः प्रयोगात्‌ टीयमानस्यातरस्य zaeaay, न तन्रदानस्येति कस्य केनाभि- संबन्धः | दशितञ्चास्माभिः पिण्डपिदढयन्नस्यापि ओआडइत्वमाचाय- स्यानुमतम्‌ | तदपि a waaaq । यच्च ,- “sea भोजयेत्‌ are frwaag fasta” | इति वचनम. । aa Wea Wewe: प्रयुक्षः। यदपि,- “aaa यटा gare विधिन्नः sree: सुतः । तेनाग्नो करणं कुयात्‌ पिर्डां स्ते नैव faq” | इति वाक्यम्‌ । तत्रापि, तेनामनौकरणम --इति ॐतुत्रेनोपादा- नम्‌ , यतस्तेनाग्नोकरणम., अतस्तेनैव पिण्डदानम- इति

AMT: 1 भ्रग्नौकरणशषेण पिरडदानम-इत्ययवमन्र 2q: | तदिदं वाक्वम. ,—

“STaaTS यदा कुयात्‌ पिण्डदानं कथं तदा |

VEY wala पिर्ड दद्यात. तिलैः az’ | द्तेतत्पक्षाननुज्ञानाथम। प्रथमीदिष्टस्यैव at area ‘fawi- स्तेनेव निवपेत्‌ः- इति पथायान्तरेश परिकीर्तनम्‌ । पिर्ड- निवेपर्स्येव शरादपदा्ललादित्यभिप्रायः। तथा मनुः ।

सह पिर्डक्रियायान्तु क्लतायामसख waa: ।

अनसैवात्तता काय्यं पिखनिन्वेपणं सुतैः"? |

्ति। न च, पिर्डनिव्वपणं पितरे दानम्‌- ईति रघुनन्दनव्याख्यानं

gan --इति area) वधाश्रुताथपरित्यागे मानाभावात्‌ |

8 प, ३ ख. ] र्द्दच्रम्‌) २४३

अस्य,-- दति करणाच पिर्डदानस्यैवावगतेः। पिचुदेश्यकदानमात- स्यैव तदितिकर्तव्यता पत्ते । “a निन्वेषति.यः पिर्डम "?--द्रति, “foals शहर ः?--इति, पिण्डः eared इरत्‌- इति, “fag पिर्डः प्रवत्तं ते--इति, “पिण्डोदकनक्रियाइतोः”-- दति, "नरकसयाश्च ठप्यन्ति पिण्डेदत्तेः?-इति चैवमादिष्ठु शतशः पिण्डदानस्य प्राघान्यावगमाच् |

‘qa faaud aa पिण्डां स्तां स्त दनन्तरम्‌” |

इति परतस्तेनैव पिरडनिन्वपणस्यो पसंहा राच्चैवमवगच्छछामः । उप- संहारः खल्वयं आआद्प्रकरण्णेषे दश्यत । तस्मात्‌ ,--पिर्डप्रदा- नस्यैवायसुपसंहारो न Weert: ,--दरत्यपि न waa वक्तम.। अपिच । पिण्डदान श्व पिर्डनिव्वपणपदं प्रय॒ क्ष- वान्‌ मनुः,--दत्यवगच्छामः। कथं, HAT? WY पुर RATATAT, ,- “atg तस्छादवि;ःओेषात्‌ पिण्डान्‌ कत्वा समाहितः । श्रीट्‌केनेव विधिना faatefamqe:” | दति । परस्तादपि,--

““पिर्ड निव्वै पण केचित्‌ पुरस्तादेव gaa” | sfa,—fawnera एव पिर्डनिव्वपण्पदप्रयोगो दश्यते ufos | कस्यचित्‌ पिर्डदानम्‌, कस्य चच ब्राह्मणभोजनं प्रधानम्‌--दत्यतो- fe कारणात ससुचयपत्तः प्रादुभवति । तत्‌ किमत्र करिष्यन्ति

अन्यतरप्राघान्धावे दकानि वचनानि | स खल्वयमलङ्ारः ससु्य- पनस्य न दोषः | तस्मात. तत्तदाक्यप्यालोचनया क्रचित्‌

९४४ at fratia [४.३ ख. ]

faw: प्रधानम. ,--यथा गयापिषश्पिदयन्नादौ । क्षचित्‌ ब्राह्मणभोजनम. ,-धथा निल्यथ्ाहयादौ । waa तविशेषादुभयं प्रधानम । यथा सपिण्डोकरादौ। sag fa विद्रे ॥ ॥ ० ॥ २ॐ॥ ० ll

दूति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिश्ान्तवागोशभल्यचायथा- सजथोचन्द्रकान्ततकालङ्गारस्य कतौ गोभिलोयग्ण्द्यसूत्भाष्ये चतुथप्रपाठटकस्य ठतोया खर्डिका समाप्ता ॥ ° ॥

गोभिलोय-रुद्यसते चचतुथेपरपाठके चतुधौं खण्छिका |

nn कि ie

प्रथेदानौ प्रसङ्गाज्ञाघवा चच अन्व्टक्य विधिं frefoeast ऽप्यतिदिश-

व्राड,-

अन्वष्टक्यश्यालपे पाकेन पिर्डपिदठयन्ञो व्याख्यातः ॥ १॥

परन्वटक्यक््मरि यः areata: विहितः, तेनैव विधिना पिष्ड-

पिद्टयन्नो व्याख्यातः । नगु, अन्वषटक्येन,--इति awe किमयम्‌ अन्बष्टक्यस्थालो पाकेन.- इति स्थाली पाकग्रहणं क्रियते १ मास-

चरुनिहच्यर्धमित्याष्ट | कथं नाम ? अन्व्टक्येने तिङ्घते स्थालौ- पाको मांसचसचेतिदयमेव प्राप्यते, तत्र यत्‌ पुनः स्थालौपाक- गरहणं करोति, तद्दोधयति मांसचररतर नास्तोति ।

तद्धि पिढयन्नः-- इति वक्तव्ये fawfoaaw:,——sfa कथं चिर्डग्रणं क्रियते ? उश्यते । पिषटयन्नःः-- दति छते खख्षन्वा- eraizrafa अयमतिदेश: स्यात्‌ । स चानिष्टः | पिण्ड पिद- TAN तत्रातिदेणत्‌ । एतस्मात्‌ कारणात्‌ पिष्डपिटयन्नः, इति सूतितम्‌ । saat पिश्डग्रहशं कुव्यैब्रेतस्य faite विण्हप्रधानतां दयति । कथं ava? fasta यव पितर- दृश्यन्ते सोऽयं पिर्डपिटवन्नः 1 तथाच निगमः | श््राहितामेः

९४६ गोभिष (8. 8 ख. ]

faaga fata, afa वा ब्राह्मणान्‌ भोजयेत्‌” इति fow- स्यासम्वे ब्राह्मणभोजनसुपदिशति ॥ ०॥१॥ ०॥ अरतिरेशवशात्रवम्याभमेव माभूदित्यतः कालान्तरविधानाथंमिदः- माइ ।

एवं aq | कः पुनः fawfuaast aa,—asanaqearerataraa व्या- ख्यातः, कोवा तस्य कालः १ उच्यते |

अमावखाया तत्‌ खादम्‌ ॥ 2 ॥

तत्‌ पिण्डपिटयन्नाख्यं खादममावस्यायां कस्व्यमिति GaN: | sfafet पिर्डपिटयन्न कथं तत्र wanea:——sfa vena: सूतं पूवं द्रष्टव्यम्‌ ॥ ०॥२॥ ° ॥

भमावस्याप्रसद्गदाह,--

दूतरदन्वाहाय्यम्‌ ॥ ३॥

eatzut ददितीयमिवयर्थः। अनु पश्ादाह्धियते,--इत्यन्वाहायं नाम wean कत्तंव्यमित्यनुवत्तते। कस्य पशात्‌ 2 पिर्डपिढयच्चपिण्डानां, तस्येव वा,--इति gai कस्मात्‌ ? उपखितल्रात्‌ ¦ wa va यपिणर्डान्वाहाव्यकम्‌--इत्याख्यायते | तथाच ग्द्यान्तरम्‌ | “यत्‌ Ae कश्मणामादौ या चान्ते दक्षिणा भवेत्‌ | श्रमावाख्यां दितौयं यदन्वाहाय्ये तदु अते |

इत्वमावद्ायां feta अादस्मान्वादाय्यत्वं स्मरति नच,

[ue] VUAAA | , 289

“पिण्डानां मासिकं खादमन्बाहाव्यं विदुबृधाः” | दति सरणात्‌ पिष्डानां पितुषामन्वाहाय्यं मारेकढसिजन कां यत्त- मयेति तत्त कारोक्तं युक्तमिति वाच्यम्‌ । कैवलान्वाहाय्यषदे तद- ंस्यासम्धवात्‌ | TAMIA । पूर््वोक्तग्ह्यान्तरविरोधाच् | प्रकरशच्चैवसुपरध्येत | तस्मादनम्नेरमावस्याख्राइं नान्वाहाव्य- मित्यादरण्णेयम्‌ ।

तदत्र ब्राह्मणभोजनं पिर्डदानच्च षसां कत्तव्यम्‌ । तथाच ग्टद्यान्तरम्‌ । “aad faw car प्रदाय ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा तथैवभेतेभ्यो मातुञ्च पिढभ्यस्वीं स्रौ न्‌ पिण्डा नवने निज्य निदध्यात्‌” —sfai श्रत, मध्यमं fowa—sfa पिर्डपिढठयन्नविषयम्‌ । ब्राह्मणान्‌ भोजयिला,--इत्यादिकमन्ाहाव्यखादपरम्‌ । एतेभ्यः, --इति पिर्डपिटयन्नोपान्नाः खपितरः पराख्श्यन्ते! Tay, fawfaarst श्रयाणाभेव पिण्डदानं स्यात्‌ । तथाच कन्म

प्रटोपः |

“कषंसमन्वितं मुक्ता तथाऽऽदयं खाइषोडशम्‌ | ^. प्रत्याड्दिकच्च, शेषेषु fuwr: स्यु: षडिति fufa:” ॥ ofa i aay पिण्ड पिटयज्नेऽप्यस्ति ॥ ०॥३२॥ ° ॥

सक्षत्‌ Hida छतं मामस्त.--इत्येतदथमाह,-- मासौनम्‌ ॥ ४ ॥

मासि मासि क्रियते,--इति मासोनम्‌। अधिकारात्‌ ओादद्य- मपि, न पुनरानन्सर््यातिरेकात्‌ अन्वाष्टायमेव ॥ ०॥४॥ ° ॥

२४८ म मिल्लौय [3a ४ खं, |

समाप्ता प्रासङ्गिको कथा । प्रकतमघुनोच्ते,--

दलिणाग्नो इविषः सथस्करणम्‌ ॥ ५ ॥

अतिरङेशस्वरसादाहितामेरपि शलाग्नावेव माभूदित्येतदथमिद- मुच्यते । यो गाहपत्यादानौय प्रणीयते, सोऽयं द्तिणाग्निः । ऋज्वन्यत्‌ ॥ ०॥५॥ ० ॥

= ततश्चवातिप्रणयः॥ ६ ॥

ततस्तश्छादसिश्वाग्नेरेवाम्निमुदधत्य भ्रतिप्रणयः पूर््वोक्षलक्षणः कत्तं व्यः । चशब्दात्‌ होमोऽपि ata BTA ॥०॥६॥ ° ॥

ष्रालाम्नावनाहितागम्नेः ॥ ७ ॥

अनाहितामेः aaa: maa इविषः संस्करणं होम कन्त व्यम्‌ । श्रतिप्रणयश्च तस्मादेव स्यात्‌ | ननु, एतदटवाचय' शालामिः खख्छेतदधं एव । उच्यते । दत्तिणामेरुपरेशादनाहितामेः faw- पिद्धग्रन्न एव a स्यादित्यपि aeafaener wren: | ्रतस्त्निरासाथमेतदुच्यते ॥ ०॥७॥ eo ॥

एवन्तावत्‌ आ्आहिताग्निशालाग्न्योर्यो fata: स सूत्रितः, भरयेदानी- सुभयसाधारणणौं इतिकर्तव्यतां वक्तसुपक्रमते ।

एव वा--

fa aq एव अन्ष्टक्यप्रकारः सुवित विधेषव्यतिरेकख पिर्ड- पद्यन्ते स्यात्‌ ? एवं खलु प्राप्तम्‌ | ठव प्राप्ते इदटमारभ्यते--

[8 प्र. $ @.] रद्यब्वम्‌ | २४४

एका कषः ॥ ८ ॥

कत्तव्या,--दति gate: 1 fren तिसृणां प्रा्षल्रादेकषेलयु- ष्यते। सा ख॒ुख्वियं efaua स्यात्‌ । कस्मात्‌ ९ भन्वष्टक्यकम्धणि ाम्नेय्यभिसुखौनां कपुषामामेग्यभिसुखैः कुशः स्तरणदर्शनात्‌ , ew च दस्तिणागरैः qa: परिस्तरणोप्रदेात. wet भ्रपि <fa- शाग्रतववगमात्‌ | तया BAF |

“efaurat acayg fuaay परिस्तरेत्‌"ः | दूति | efauarfafa पाठेतु व्यक्तं कष्वां दक्तिणाग्रत्वम्‌ ॥०॥८॥०॥

ASA दचिणतोऽग्नेः स्थानम्‌ ॥ € ॥

तस्याः wat efaun efauai दिशि भग्ने; खानं, न पुन- रन्वष्टक्षक्मवत पूव्वेतः॥०॥९॥ ° ॥

नाज्रोर्सुकनिघधानम्‌ gett

दक्षिषादं aut यदुरमुकनिषानं तदरोक्तमासौल्‌ , aca म कत्तं - व्यम्‌ ॥०॥१०॥०॥ न AAT ॥ ११॥ ९ + ड * तत्र RUT पश्चात AeA , सोऽयं खस्तरोऽत्र म Hey: ० ॥ ११९ ® it

ATAARAYA ॥ १२॥

अत्र weal Uae भ्रभ्यष्ननद्ध ते अश्चनाभ्बन्नमे way ३१

२१० गोभिलौबं [ey ४. ] दौवीरान्ननं areata, अभ्यज्यतेऽनेन --एत्यभ्यद्वनं तैलम्‌ ॥ °» ॥ Whe ll न सुरभि॥ १३॥ अन्न कत्तब्धम्‌ ॥०॥१२॥०॥ a निंह्वनम्‌ ॥ १४ tt fagat नमस्कारोपलसितैमन्वेः दसिणोक्तानौ पाणो क्षत्वा,--

इत्येवमादिना aa यदृक्ञमासीत्‌ , तदत्र न aa | ते खख्विमे प्रतिदेणागता इह प्रतिषिध्यन्ते ॥,०॥१४॥०॥

उदपाच्ान्तः ॥ १५॥

पिण्डपरिषेका्थमुदपाव्रमन्तो यस्य, सोऽयसमुटपाजान्तः पिर्पिद- UG: सात्‌ । ननु, एतदवाचयम्‌ , भतिदेशाटेव प्राप्तत्वात्‌ | उष्यते | यावदुक्षकरणाथमेतदुच्यते । तेन, ‘areata निःचिपैत्तुष्णोम्‌'-- इत्यादिकं कन्य va म भवति भन्यदपि प्रयोजनमुत्तरत्र व्यामः Won tyne ॥

वासस्तु निदध्यात्‌ ॥ १६ ॥

ऋलुरचराथः। aq, किमथंमिदसुष्यते, वासः खखतिदेश्याटेव लभ्यते ? वासोऽन्तरविधानाथ म्‌--इत्याइ | तुशब्देन Geta वासो- व्यवच्छिद्यते । कथं mad? gata खलु वासोऽतिदेश्यादेव प्राष्मते,--इति तदधं पुनः सूवष्यममवेकभेव स्यात्‌ | तस्माद्‌ बामो-

[su.e@. ]

TUT | २५९

इन्तरमत्र विधीयते, - दत्यवगच्छामः | एककार्य्यात्वात. Gera वाखसो fasta: स्यात तज्चिहत्या च मन्धोऽपि तदौयो ये चाज लामनुद्त्यादिः प्रत्येकेन दानञ्च निवत्ते । तेन, “एतदः पितरो- ara: «fa यथाऽऽ्नातेनैव मन्त्रेण वाससो निधानं सिष्यति। भत- एव॒ “पूर्ववोज्ञस्य वासोनिधानविधेनिंह्य्थमेकवासोनियमाथंच्च पुनरिदमुच्यते । तेन faa? वाससु निदध्याठ्‌--द्त्येकवचनो- पदेशात्‌ “एतदः पितरोवासः”-- त्यनेन यथाऽऽजातेन WaT a मेवात वासोनिदध्यात्‌"”--इति भहनारायणोपाध्वायाः । अपूर्वे खरघत्र॒वासोविधौयते। अ्रतस्तदेकत्वमपि पश्चकलत्ववद्‌ विवक्षितं भवितुसुचितम्‌ ! तदस्मात्‌ वंङ्कतादिशेषो पदेशात्‌ wrad प्रत्येक वाससोनिधानं निवत्तते। ada वासः प्रत्येकं wad निघा- तुम्‌ । तस्मात्‌ “एतदः पितरोवासःः- शति मन्ते बहुवचनान्त- पिढठपदोपादानात्‌ सजे aa a वासस एकक्वमसंयोगाच्च aaa त्रीन्‌ पितादौनुदिश्यैकभेव वासः प्रिरडतये निधातव्यम्‌ । पित्रा fefat खल्लस्मिन्‌ प्ररे agaamare पिठशब्दस्य प्रयोग- दति watara |

अतएव कर्प्ररोपै काल्वायनः।

""श्रघ्येऽन्षथ्यो दके चेव पिण्डटामेऽवनेजने । aaa fafaafa: स्यात्‌ खधावाचन waa” |

saute aafafaafa त्रुवाखः ufeaferafafeag तन्- मभ्यनुजानाति | अन्धा परिगणनान्थंक्छापक्तेः । भष्यादिवत्‌ वाद्ोनिधानमपिवा परिगणयितव्यं रत्‌ wea कात्यायनः

९५२ मोभिलौब [४ प्र. ४अ. ]

स्यो पजोव्यविरोधः। भाचार्ययों gqavqaafe प्रत्येकं वाससः प्रदानं सूत्रयाश्चकार। नेष दोषः। अन्धत्रैतदभिधानात्‌ । श्रभ- विष्यत्‌ कात्यायनस्योपजौव्यविरोधो यद्यसावन्वष्टक्यकश्र्येत- दभ्यघास्यत्‌। नतु तज्चैतदभ्यधात्‌। किन्तु ततोऽन्धन्रैव तेनेद- मभ्यघायि। अन्वटटक्याटन्यच्चव ACT साक्षात्‌ परम्परया वा पिण्ड पिठयन्ञन विक्रियते, स तन्व्टक्यस्थालोपाकेन । fow- पि्टयन्ने चे कत्वाहाससः wad वाससोबहत्वं निव्षते ¦ तस्मा- area पजौव्यविरोधः ।

ननु तथापि विरोध एव कथम्‌ ? sad: wave तावत्‌ प्रत्येकं तिलोदकदटानसुक्गमाचार्येण। न uta afa- षिद्म्‌ । तस्माद, यच्चानेन विक्रियते aaa, aq करणोयं भवति। तत्र यदि प्रत्येकं क्रियेत, तदा परिगणनान्थक्य- प्रसङ्गः। अथ agua तन्तेण क्रियेत, तश्चाचायसव- विरोधः । नेष दोषः । कुतः १ विषयभेदोपपत्तः। भाच ava प्रत्येकं तिलोदकदानसुक्तम्‌ 1 कात्यायनोऽपि |

“तृष्णां एथगपोदवयान्नन््ेण तु तिलोदकम्‌” |

दूत्यनेन तत्र तथैवाह । Waa तु तेनाष्यादिव्यतिरिकेषु तन्- मनुन्नातम्‌ , न प्रक्षतो। तत्र तथाऽभ्यनुन्नाने विरोधो भवेत्‌, a त्वेवम्‌। चोदको fe विक्षतावुपकारकाकाङ्धिख्यासुपकार- कान्‌ प्राक्ततान्‌ पाथान्‌ प्रापयति। क्रमश्वापज्खव्यैतां तेषां साहाय्य Faq गुणभूतः। उत्तरकालं हि प्रयोगप्राष्भावाय क्रमस्य प्ता भवति । यथा चातुर्मास्येषु aata wafa wa-

[४ प्र, 8. ] CWT | २५६

मध्यन्दिने सायमित्यहृः कालेष्ित्वष्टो नामवगमात्‌ सद्यस्कालतायां विधेरनुमामात्‌ ward इयहकालतस लोपः! एवमिहापि परिगणितव्यतिरिक्तेषु तन्तानुमानात्‌ maar प्रत्येकं दानस्य लोपः स्यात्‌ । तथाचोक्तम्‌ “श्रपिवा क्रमकालस-

युक्ताः सदयः fata तत्र॒ विधैरनुमानात्‌ प्रजतिध््मलोपः स्यात्‌? इति। यथा awash vad भक्षाणां विदृतलात्‌ चोदकेन fagatai प्राप्तेऽपि we भक्षाणां waged, तथा- ऽचापि प्रक्लतो तिलोदकस्य प्रत्येकं दानात्‌ चोदकेन तथाभूतस्य प्राक्नादपि तन्त्ेरीव तदानम्‌ | ननु कष्णलचरो “एकधा awd परिहरति'- इति वचनात्‌ सह समपणम्‌ । तथाचोक्तम्‌ । एकघो पद्ारे awa बह्ममत्राणणां प्रकतौ विदतलात्‌”--ष्ति। उच्यते। इहापि “अ्रघ्येऽत्तय्योदक्ते चेव इत्यादिवचनात्‌ परि- गणितव्यतिरिक्तेषु तन्ताभ्यनुज्नानात्‌ वचनावगतमेव तन्तमनु- छान fafa समानम्‌ |

sefacial सन्दिष्यते। किमाडितानेः ares were च पिण्डपिढयन्नस्य ममु चयः, आहोखित्‌ विकल्यः, अथवा ara श्य faafa:, उताहो ada १--इति i उच्यते । are faafa- waa भवति । कस्मात्‌ ९ उपदेशस्यानधकत्वापत्त:। ससु-

योऽपि न युज्यते ; एकाथल्वात्‌ । विकल्पोऽप्यसङ्गतः : श्रतुस्य- बलत्वात्‌ । पक्त UMN wed परित्यच्येत । तच्चानिष्टम्‌ । तस्मात्‌ , awa निघ्ठत्तिरित्यवगच्छामः। fawfaeay: खल्व स्मच्छाखायां न wat नखलु सखशास्तोक्तसुपेच्य पार- aifga योतसुप्रादातुसुचितम्‌ । तथाच Aare: |

५३ ai faatta [sy ४ ख.)

“afmar जरिविधा प्रोक्ता मुनिभिः क््यकारिणम्‌ | क्रिया च परोक्ञा च aatar चायधाक्रिया। सखशाखाख्रयसुतृज्य परशाखाशखयन्तु यः। कक्त्मिच्छति दुर्मेधा मोघं wae चेष्टितम्‌ । Walrad खशाखायां परोक्तमविरोधि F 1 farfsacasanfaniaifenaaq” ।

इति । भरपिच । qaa उदपात्रान्तलं पिण्डपिटठयन्नस्य qauar- चार्य्य; पारशाखिकं खतं नाजुमन्यते। ओते पिर्डपिटयन्न wa- वधानाजिघ्रणादिकमपि उदकनिषेकात्‌ परतः Aad) wat पाह । wefan: ara एवाचायसम्मतः पिरडपिटठयन्नः, ओ्रौताजिमतस्ु पारशाखिकोऽपि ओौत एव, भमिहोत्रादिवत्‌ , —tf tio १६ tou

अवसिता प्रासद्धिको कथा । भयेदानौीमष्टकाकन्मरेषमेवागुवन्त- मह,-

AAT ऊ मष्टम्या स्यालौपाकः ॥ १७ ॥

कन्त॑व्यः,- इति सूत्रथेषः। wert a,—sfa निर्वापः

yo | १ॐ॥ ० ॥

ME जुह्यात्‌ ॥ १८ ॥ तशय खालौपाकस्येकदेश्ं जुहुयात्‌ ॥ ० ॥ १८ ॥ ° ॥

अष्टकायं खाति जुषटोति ॥ १९ ॥

[eu gw. VAT | ३५४

RATT: । पूर्व्वे यव शुहोतिना सिदे पुनजहोतिम्रहशं शाक- चरोरपि शोमप्रज्ञापनाथम्‌॥०॥१८॥ ० ॥

सालौ पाकाहताऽन्यत्‌ ॥ Pe ॥

कतभाष्वमेतत्‌ ॥ ०॥२०॥ ° ॥ शाकं व्यञ्चनमन्वाहाय्यम्‌ ॥ २१॥

अनु पश्चादोदनचरोराद्धियते,-दत्यन्वाहायं शाकं व्यञ्जनं कुयात्‌, --इति सूवगेषः। wea भवति । भ्यामष्टकायामोटनचरोः पञ्चात्‌ MHA: RAW सच शाकचरुरोदनचरोव्यष्लना्थंः मांसादिचसवत्‌ । तथाच पूर्व्वाटकायासुक्तम्‌ |

“भ्रोदनव्यच्ननाथन्तु पश्वभाबेऽपि पायसम्‌ ।

wea अखपयेदटेतदन्वष्टक्येऽपि Haw” | शति । होमोऽपि पूव्व्तश्तेखेव स्यात्‌ । कुतः १ शाकस्य wWeA- तयोपन्धासेन खातन्तानिराकरयत्‌। तथा. चोक्तम्‌ ।

“WARY फारगुनाष्टम्यां स्वयं पन्नयपि वा पचेत्‌ ।

यसु शाकादिषोमः स कार्य्योऽपूपाषटकाऽऽहताःः । दूति । अन्वाहाय्यः,- दति केचित्‌ पठन्ति। तवच, शान्दसत- माशख्यणोयम्‌ । अन्वाहायश्चररिति चरसग्बन्धविवश्चया वा कथ- चित्‌ सङ्गमनोयम्‌ । भन्वाहार्े,- दति पाठे, भन्वाहाय्ये ; पूर्व्वा टकाघ्ाः प्रक्रतलादोदनचरोः पष्ादाज्िवमाशे मांशबरौ-

२५९ गोभिक्ौवं [sy ४३ ख. |]

ततस्थाने,- ष्येतत्‌। तथाच, वदीयमां सचरुखथाने wa शाकं ae कुर्यात्‌ ,--श्त्यथंः। अन्वाहाययाहे,- इति कथं नं व्यते १ (नाष्टकासु भवेत्‌ आदम्‌" --दइत्यषटकाक्छन्वाहाय- qrefatarq—ecarw । तस्माद्‌ यथोक्त एवाथः ॥ *॥ २१॥

अथ पिदठदेवद्येषु प्रशुषु-वह वपां araae:. faaea ofa वपां जुहयात्‌ ॥ २९॥

wane: gatarar: पखितिकत्तंव्यताया भतुद्रच्यधः । पितर ये पशव भ्रालभ्यन्ते a ca पिदेवत्याः पशवः) तेषु पिटदटेवल्येषु पश्यषु,-- वष वपासिति way वपां जुह्यात्‌ । पिदढदृवत्याश्च पशवः,-- “शो तियेऽभ्यागते Be महोच्ेण महाऽजेन वा दद्यात्‌" -ष्त्येवमादयस्तन्तान्तरोक्ता भादरणोयाः। कृतः ? ane?

विधानाभावात्‌ । भ्रोदनचरोच्चात्र, पिढभ्यसूवा,- दति निव्वापः स्यात्‌ । कस्मात्‌ ? पित्रथत्वात्‌। एवं, सव्योत्तराभ्यां पाणिभ्यां aay । way फलोकुय्योत्‌ । way प्र्षालयेत्‌ । प्रसव्यमवधघटयेत्‌ । देसिणत उदहासयेत्‌ । नच प्रत्यभिघारयेत्‌ । अटर्चस्य aa निष्ठत्तिः स्यात्‌ । कुतः १ मन्तसिङ्गविरोधात्‌ | vay, भवदानानि सत्रौय तिधा विभागमक्तत्वेव खखालोपाका- छता सौ विष्टक्तदाहता वा श्रवदाय, faa: खाहा-दइ्ति सक्ल- टेव लुडयात्‌। प्रोक्चरनिव्वापप्रधानहोमाञ्च प्राचौनावीतिनेव awa: | कुतः १ पिवथत्वात्‌ | तथा चोक्तम्‌ । श्राचौनावौतिना कायं पिवेयषु प्रों पशोः । दज्िशोदासनान्तञ्च चरोर्निवं यणादिकम्‌ ।

[sa 3a. ] TTR | २५७

सन्नयशथ्चावदानानां प्रधानार्थ न etac: | प्रधानदहवनच्धेव शेषं प्रक्ततिवहवे त्‌? |

दति ५०॥२२॥०॥

देवदेवलत्येषु-- जातवेदो वपया गच्छ देवानिति nes

Zara ये पशव आलभ्यन्ते त इमे Zaza: पथवः । Aq जात- वेद इति wate, वपां yeaa ,- इत्यनु वत्तते । श्राह । के पुन- द वदेवत्याः पशवः १ उच्यते । योऽयं agate ‘aqar गवा यजेतः-इत्येवमादिना सूत्रयिष्यते ; ये च तन्तान्तरे,--“हिरण्य- कामो ऽमावस्यायां मणिभद्र रोडितेनाजेन यजेत, गोऽखकामः पौणमास्यां श्वेतेनः,- श्त्येवमादयः, ATA Satan: पशवः । तत, वासुकरणि वास्तोष्यतये त्वा,--इति निव्वापः। शोभे तुं विशेषं वच्यति 1 मखिभद्रयागादिष्ठु मणिभद्राय ला,-इ्त्यादि- निर्वापः । मणिभद्राय खाहा,- इत्यादिको होमः won २२ ॥०४ कथं पुनन्नायते; यन्ञखिभदरयागादिषु aferga,—sarfea faatagtal भवतः,- इति १ उच्यते ।

अनान्ञातेषु तथाऽऽटेशं यथाऽटक्षाये खाहेति जुहोति ॥ २४ ॥

्रा-सम्यकं Wa area तन्न भवतोत्यनान्नातम्‌ । तेषु यथेव यते, तथैवादेणो यथा भवति तथा कत्तव्यम्‌ । एतदुक्तं भवति । ^ -~, येषु समशनोयवरुहोमो पनयनत्रतान्साविववरुषटोमादिषु देवता ३३

ue गोभिलौय [8प्र, ४ख.|

निर्दिश्यन्ते न मन्ता: ; ay यदेव wat तदेवादिश्च निव्वेपत्‌ HINT | एवञ्च, समशनीयचरौ श्रम्नये ता,-इत्यादिनिर्वापः, अनये खाहा,- wafers होमः । एवं सावितचरुहोमादिषु यथायथमूहनोयम्‌ | येषु पुनराग्रहायश्यादिष देवता नोपदिश्यते इोममन्तञ्चाव्यक्तलिङ्खः ; तेषु यावन्मात्रं वाक्यादवगम्यते, तावत- एवादेशः निर्वापे 1 ्रादिष्टमन्तेण तु होमः । येषु पुनबैत्यादिषु मन्तो नोपदिश्यते नापि gaat. तेषु dart ला,-दइत्यादिना निव्वाोपः, Gar खाहा,-दत्यादिना च होमः स्यात्‌ ।

भ्रव टान्तः । धयथाऽषटकायै खाडेति जुहोतिः,-इति। यधा Maeva खाति यदेव क्णो नामधेयं तेनेव जुहोति, एवं danfeafu,—efa बोडव्यम्‌ । we ननु, विषम उप- न्यासः,--चै तारिष देवता मन्त्रश्च नोपदिश्चते, न चेवमष्टका | aa हि दैवता उपदिष्टा । उच्यते। wagufest तच देवता, तथापितु भ्रन्तिमाष्टकायां अ्टकायै खाहाः,- इति क्मनाम- सेयेनैव होमः क्रियते, सुवप्रामाश्यात्‌ | स खल्वयं कम्नामधेयेन Slalsa दृष्टान्तोक्ततः | तस्माददोषः ॥ ०॥२४६॥ ° ॥

स्यालौ पाकाव्‌ ताऽन्यत्‌ ॥ २५ ॥ व्याख्यातायं सूतम्‌ ॥०॥२५॥ ०॥

SG प्रस्नायमाने गोलकानां मध्यमपणंन जुदु- यात्‌- यत्‌ कुसोदमिति ॥ २६ ॥

(sy. 3@.] रुद्धदअ्म्‌। २५६

ऋ णं प्रसिदम्‌ | तस्मिन्‌ प्रज्ञायमाने प्रकषण ज्ञायमाने गोसकानां पलाशानां मध्यमपणेन मध्यमच्छटेन BRAT, यत्‌ कुसो दमिति- Heat | भथ, प्रन्नायमाने,-- इत्ये तदवायम्‌ १ - इति चेत्‌ । न । यत्‌ खलु ऋणं प्रकर्षेण ज्ञायत एव केवलं, न पुनरपाकन्त शक्यते, aaa होमोऽयं यथा स्यादिव्येवमर्थत्ात्‌ । एतदुक्तं भवति | ऋण- मवश्यमपाकरणोयम्‌ | अन्यथा टोषश्रवणात्‌ । तथाच ख्यते |

“तपसौ चाग्निहोत्रौ च ऋणवान्‌ fae यदि | अग्निहोत्रं तपथचैव aaa धनिनो भवेत्‌" | इति । तधा ।

ऋणं ये न प्रयच्छन्ति बुदिमोहात्‌ area | धनदातुस्तदोयं स्यात्‌ पुण्यं तेच पुरोहिताः |

sta “"ऋंखानाञ्चानपक्रियाः- इति चोपपातकगणनायां मनु- नोक्तम्‌ । यदि पुनरव्यन्तमेवाधनो न शक्रोति तदपाकन्तम्‌ , तदैवं जुह्यात्‌ ,- इति । अन्ये तु वणयन्ति,- नटे धनिके तटक्थमागि- निच, णापाकरणासस्वे जुहुयात्‌ ,-इति। तदसङ्गतम्‌ । कस्मात्‌ १ रान्नोऽप्यन्ततस्तदटक्‌थभा | नहि कदाचिदपि रान्नोऽभावोऽसि। तमिमं होमं यावव्सद्यखणं ताच्छह्य मिष्छन्ति | fanvlagq मन्यन्ते ॥ ० ॥२७॥०॥

अथातो इलाभियोगः ॥ २७ ॥

वर्तिष्यते इति gate: 1) same: पून्मप्रक्ञतापेत्तः | कथं

२६० mfr [४प्र. 3m]

ara? यथा qataravaretta भ्रवश्यकन्तव्यानि, एवमिद- मप्येतस्मिन्‌ निमित्तं सत्यवश्यभेवःकससंव्यम्‌ ,-- ईति । अतःशब्दो- डेत्वर्थः। यस्मात्‌ ;-

“ऋताङताभ्यां wat सृतेन प्रमृतेन वा? ।

दति क्रष्याऽपि जीवनं मन्वादौनामनुमतम्‌। अतः Wand कारणात्‌ । इलं लाङ्गलं तस्य भ्राभिसुख्येन योगो इलाभियोगः, --क्षिप्रारम्धः ,-- इत्येतत्‌ ॥ ० ॥२७॥ Oo ॥

Gu नक्षते खालै पाक पयित्वे ताभ्यो टेवताभ्यो- जुह्यात्‌, इन्द्राय AVA: पच्न्यायाशन्ये मगाय ॥ ॥ रे८ ॥

ऋलुरच्चराथः । देवतानां विसमासकरणं निर्वापद्ोमयोः एथक्त- प्रज्ञापनार्थम्‌ ॥ ० ॥२८॥ ० ॥

सौतामाशामरडामनघाञ्च यजेत ॥ ९९ ॥

ऋलुर्षराथंः। “as? इत्यत ्रढां--दइति पाठान्तरम्‌ । विखमासकरणं yaaa) श्रथ, पूव्यैवत्‌ चतुष्थन्तनिर्देशेनैव सिदे किमथं विभक्िमतिक्रम्य यजेत,--दति ga: क्रियते ? श्राज्ये- नामूषां देवतानां होमप्रन्नापनाधमिल्याहइ । कथं नाम ? पूव्वै- विभक्तिमतिक्रामन्‌ यजेत,--षति च पुनः yea, पू्व्वारामेव

4

[४ प्र. ४ ख.] सद्यसव्रम्‌ | ९६१

देवतानां चसभागाभि सम्बन्धः नामूषाम्‌ -इति दशयति । wai पनटे वतानामाच्येनेव होमः स्यात्‌ । तथा चोक्षम्‌ |

“आश्वयुज्यां तथा wai वालुकश्मणि याच्निकाः | यज्ञाय तच्छवेत्तारो BART ways |

दे पञ्च हे क्रमेखता इविराहतयः सताः |

शेषा आज्येन होतव्या इति काल्याय्नोऽब्रवोत्‌ःः !

दति ॥०॥२८॥ ०॥

एता UA SAAT: सीतायन्नखलयन्ुप्रवपशप्रलवन- पथ्थयणेषु ॥ ३० ॥

येत,--इत्यनुवत्त ते | सोता लाङ्लपडतिः, ae’ सेश्रमिव्येतत्‌ | ततर यो यन्नः स सोतायच्नः। स चायं कष्टस्य Fae पूर्न्नोत्त- UE wa पक्घत्रोहियवमध्ये चतस्य पृ्वार्दोत्तिरां ,- दति केचित्‌ ia qed सोतायन्नः शरदि वसन्ते च स्यात्‌ कस्मात्‌ १ विशेषाभावात्‌ | पकं शस्यं छेदनात्‌ परतः चैतादाक्षष्य aa परिष्क्ते देशविशेषे wid, सोऽयं खलः । aa खलयन्नः क्तव्यः स खल्वयं खसयन्नोऽप्युभयव्रैव करणोयो भवति ;-- यवानां खले, ब्रोदोणां खले च 1 प्रवपणं बोजवपनम्‌ । प्रशब्दात्‌ VAST AAT BRAT यन्नः स्यात्‌ । प्रलवनं धान्यानां ेद- नम्‌ । प्रशब्दः पूव्यैवत्‌ । पयथयणं--परि सव्यैतोभावेन धान्धा- मां खलादृगहनयनम्‌। «Yas सोतायन्नादिषु एता एव देवता; यजत ।

Ver गोभिलौवे [ ४. ४ सख. |

ननु, प्रवपणक्रमस्य युक्तत्वात्‌ कस्मात. क्रममेदः क्रियते? उच्यते। सीतयन्नखलयन्नोस्तावटादितो निदेशः त्रीदहियवयो- Sata धान्यथोस्तयोः करणप्रन्नापनाथंः। प्रवपणादौनां क्रम- मतिक्रम्याभिधानं शारदधान्यमतिक्रम्य तेषां करणप्रन्नापनार्थेम्‌ । तेन, सोतायज्ञख नयन्नयोरुभयत करणात्‌ ward यन्ना मवन्ति, प्रवपणादोनां सक्लत्‌ करणाच्च त्रयः, मिलित्वा संववसरे सौता- यन्नादयः सप्र सम्पद्यन्ते अष्टमञ्च इलाभियोगः,- इति i अत एवोक्तम्‌ । “सप्त सोतामखादटयःः- इति |

इूद्मिदानों afega i एता एव,- इति किमनन्तरोक्ताः alan Saar: पराङ्श्यन्ते १ आहोखित्‌ geal इन्द्रादयः ! ताहो wal एव १- इति । aa, yal: पञ्च,- दति कैचित्‌ वणंयन्ति । कुतः ? देवताशब्दसामान्यात्‌ । Gera तावत्‌ एताभ्यो- देवताभ्यः, दति देवताशब्दः ययते, अत्रापि, रता देवताः,-- दति देवताशब्दः क्तः । तस्मात्‌ , पूव्वासेव रेवताशब्दप्रयोगात्‌ yal एव WHA नोत्तराः | तदसङ्गतम्‌ | कस्मात्‌ १ यस्मादुस्षरा- सामग्रहणे सौतायाः ग्रहणं न स्यात्‌ । नच सोतायज्ञे सौतायाः परित्यागः कत्त सुचितः।

अन्ये तु, सव्वासामेव ग्रहणमिच्छन्तः, gaat yat: पश्च चव्वाहइतयः उत्तराश्वाज्याहइतयः,- दति मन्यन्ते । तदप्यसङ्ध- तम्‌ | कस्मात्‌ ९ एवम्‌--इत्यकरणात्‌ | एवं खस्वेवमिति Hara | न खलु देवतायाः पराम द्रव्यमपि परामष्टव्यम्‌ —x<fa किञ्चित्रियामकमस्ति | तस्मात्‌ , एताः,--दति aaa: प्रकषत- परामग्रकत्वात्‌ एवकारकरणाच्चाविशेषेण सर्वासामेव देवतानां

[suse | TILA | ९६३

UUAT:, — THAT SIA: | GAA चरुणा उत्तरासामाज्येन होमः दति तु नाजुमन्यामडहे प्रमाणाभावात्‌ | तस्मात्‌ सव्वौ- सामाज्येनेवाच होमः स्यात्‌ तथा चोक्तम्‌ |

““केवलाज्यद विष्काः स्युः सप्त सौतामखाद्यः'? | efa, अतिक्रान्तपरामथख्च नाचायस्याननुमतः,--इत्यसक्लदा- वेदितम्‌ ॥ ० i Re tot

आख राजञ्चोत्कर्षु THT ॥ २१॥

भ्राखुराजो सुषिकानां राजा । ay vata यजेत । seta, - इत्यत्व राः पांशवो भन्ते | चशब्दात्‌ सर्व्वेषामेव सोतायन्ना- दौनामन्ते घाज्येनायमाख जख होमः स्यात्‌ | तथा चोक्तम्‌ । । ^केवलाज्यडहविष्काः स्य॒: सप्त सोतामखादयः | आज्येनाखं यजेदमौ तदन्ते, नित्यमेव aq” ।

दूति | भ्राखराजाय खाहा,- इति होमः । सौोतायन्नादिषु भाखु- राजहोमे च स्िप्रहोमन्यायमिच्छन्ति । यज्ञेत,.- दति पुनः करण

an, |

पूर्वर ककम्म्याशद्ानिरासाथंम्‌ ॥ ०॥३१॥०॥ इन्द्राण्या; स्थालो पाकः ॥ ३२ ॥

कन्तव्यः,--इति सूत्रथेषः। cera ला- दति निवापः ॥ ३२॥०॥

तख जुह्याटे काष्टका तपसा तप्यमानेति ॥ ३३ ॥ RAIA ॥ ० ॥ ३२ ॥०॥

२६४ गो भिल्लै [४१. ou. J

स्थालोपाकावुताऽन्यत्‌ खालौ पाकावताऽन्यत्‌ ॥ ३४॥

amie सूत्रम्‌ । feaqd प्रकरकसमास्ययम्‌ । भत्र fafa- दत्तव्यमस्ति । तत्र तावत्‌ एच्छामः। कः पुमरिन्द्राण्याः खालो- पाकस्य कालः ? तत्र केचिदाद्ुः। चतुर्ट्को हेमम्तः- इति अषटटकाचतुषरावगमात्‌ fageda च कर्मरोपटेशात्‌ चतुयट्टकाया- मेतत्‌ कत्तव्यम्‌ ,-दइति। तदसङ्तम्‌ । कस्मात्‌ १ चतुरष्टक- पल्चस्याचाय्याननुमतलत्वात्‌ | तदिदमभिहितमस्माभिः ,--“तया गोतमवाकं खण्डो इत्यत्र | We तु.--चतयाः पाकयन्नमध्ये पाठात्‌ RATE तत्रानुपटेशात्‌ तददिषयताम्‌ एतस्य मन्यन्ते | तदप्यसमौचौनम्‌ | कुतः १ भनान्नातेषु तथा,ऽदे शम्‌-- इत्यनेनैव तत्र कन्थणः favara एकाष्टकेति मन्लिङ्गवि रोधा । अन्ये तु, पारिभाषिकमेव भस्य कालम्‌--दच्छन्ति |

aa वदामः । एकाषटटका,- इति मन्वलिङ्गाटेकाषटकायाभेतत्‌ कत्तव्यम्‌। तदिदं सामथ्यं नाम प्रमाणं वाक्यस्य बाधकम्‌ | UTE । कां पुनरियमेकाष्टका नाम १ aa व्याख्यातारो faaca | माष्य- नन्तराऽटका एकाटका,- इति पृव्वेमौमांसामच्ये भाचार्येख णवरस्वाभिना निर्णोतम्‌ । "माची वैकाषटकायुतेःः'- दति qa- यतो भगवतो जंमिनेरप्येष एवाशयोऽवधा्व्यते। ““भ्रन्याऽपौति- चेन्न भक्तित्वाटेषा हि लोके? दति qaaq aaa जेमिनि- माष्यनन्तराया WN एकाटकालं लोकप्रसिद्मिल्याह | तथा भापस्तम्बोऽपि । “Are: aldara उपरि wevat, तस्या- Bay Wer या सम्पद्यते ताभेकाष्टकेत्याचक्तते?-- इति qaaa-

[eu 8a.] रद्यखचम्‌।. २६५

तदेवाह | मद्ाब्राद्मणभाष्ये तु चैत्रानन्तरायामप्यष्टम्यामेकाटका- शब्दप्रयोगः समधितः। केचित्त, area ऊष्कालभाविन्या- मटका यामेतेन भाव्यम्‌ ,--इति वदन्ति । तस्यास्त्वेका्टकाल्वे न किचित्‌ प्रमाणं पश्यामः। माष्यनन्तरायास्वष्टम्यास्तथात्वन्तु लोकवेदसिद्वमित्यवोचाम | तदत भगवन्तो भूमिदेवाः प्रमाणम्‌ ॥ ॥ ° ॥ ३४ ॥ ° ॥

दूति महामहोपाध्यायराधाकाम्तसिद्ान्तवामीशभटाचायथा तजग्रौचन्द्रकान्ततकालद्गरस्य wat मोभिलौयग्टद्यसूबभाष्ये चतुथ प्रपाठकस्य चतुर्थां खण्डिका समाप्ता ॥ ° ॥

२४

गोभिलौय-खद्यसते |

नतुथप्रपाठङे पमौ खदिका |

cat नित्यनेमित्तिकविषिः, अधेदानों काम्बविधयों वक्ष्या: । सेषु तावत्‌ -- काम्येष्वत ATA ॥ १ ॥

अतजरं arg विधिसुपदे्याम इति anita: wou ene = ¢ चेक wag च॑के ॥ २॥

gag नित्यनेमित्तिकेष्वपि वच्यमाणो विधिभवति,--ति एके WIA मन्यन्ते ॥०॥२॥०॥ कोऽसौ fafa: १ saa ,--

पश्चादम्नेभूमौ न्यञ्च पाकौ प्रतिषटाेदं ममे- भजाम इति॥ ३॥

जपेत्‌ ,- दति सूत्रेषः। पश्ठादमेरित्ाद्युज्ञायम्‌। न्यश्चपाशि- प्रतिष्ठापनश्च ,--

“efag वामतो वाद्चमात्ाभिसमुखभमेवच |

करं कारस्य कुरव्वोत करणे न्यञ्चक्मणः” | ति कश्मप्रदौपोक्तप्रकारेण कत्तव्यम्‌ । स खस्वयं--^“भूमिनपः” --ग्त्याद्यायते ॥०॥२॥०॥

[e342] zueay! ९९७ fa यथाऽऽ्रात एव मन्तोजप्तव्यः 2 न। कथं तहि १

aaa धनमिति दिवा ॥ ४ ॥

रात्रौ क्रियमाणे कश्मणि ag शब्दाम्तं,--दिवाक्रियमाणे wife शनम्‌'-- इत्यन्तं कला, इदं श्ुमेरिति Bat जपेत्‌ ॥०॥ ४ ॥०॥

इमधस्तोममिति ठचेन परिसमूदेत iy tt

दमं स्तोमम्‌ ,-श्ल्यादिना waaay ufeeq?q—fafaat- नम्न्यवयवानेकोकुयात्‌। waa ्िप्रहोभेभ्यः। तथा चोक्तम्‌ | “a garg सिप्रहोभेषु दिजः परिसमूहनम्‌ | sfai fagauraat समाहारः ठेचः। “ऋचि ेरत्तरपदादि- लोपश्च च्छन्दसि” इति तत्पदं सिष्ठम्‌ । “छन्दोवत्‌ aarfa कवयः कुव्वेन्ति*--इत्यभ्यु गमात्‌ । तदिदं परिसमूहनं यथा करणोयं, तदाह Brera: | "“क्ल्ाऽग्न्यभिसुखो हस्तो Barret सुसदहितौ | प्रद्तिचं तथाऽऽसोनः gay परि समूषनम्‌ ॥ दूति । aaa ,-- दक्तिषदस्तेन कुशान्‌ ग्टडोता,--श्त्यसङ्गतेषा कल्पना भवदेवस्य hot Rie a

AQUA: पुरस्ताद्ोमानाम्‌ ॥ ६ ॥

वेरूपाक्लः.--उपञ्च तेजश,- इत्यादि जपः,- ति केचित्‌ । fae-

Res गोभिलौय (eq. ५ख. |

crane afay विद्यते, सोऽयं वैरूपाच्ः--भूभेवः खरोम्‌- द्त्यादिकोमन्तः,--इति AWAIT: । पव्यमानमन््रकाण्डे तु "'भूमृवःखर ॐ महान्तमाकनं प्रपद्ये--इति परतीकं प्रपदयेषत- यैव प्यते । ““विरूपात्तोऽसि दन्तानि" इत्येतदारभ्य वेर ura: aad: भट्भाषयेऽपि, “विङूपा्श्ब्टोऽस्मिन्‌ विद्यते afa बैरुपात्चतो मन्तः विङूपाचैऽसौव्येवमादिकः”-दव्युक्ञम्‌ । स खल्वयं वेरूपात्तः होमानां पुरस्तादग्रतो जप्तव्यः । wea चिप्रहोमेभ्यः। तत प्रमाणं awa: |

होंमानामिति Faq सहोमकेष्वेव काम्येष्वेतस्य कत्तव्यतां दश्यति। पूर्व्वाणि तद्यंहोमक्षेष्वपि कर्तव्यानि ? न,- ड्य चते। कस्मात्‌ १ भ्रग्निसम्बन्धेन विधानात्‌ । न्धञ्चकरणं परि समूद्नञ्च खल्व मिसं बन्धेन विधौयते । न खल्वहोमकेऽग्निरस्ति । पथापि खयात्‌ -एतस्मादटेव कारणात्नत्ाप्यम्निमुत्पादयिथामरे, --इति । अतोच्यते । नाप्रयोजकत्वात्‌ । नैषा areal Haat | कस्मात्‌ १ श्रप्रयोजकलात्‌ । चिदं खल्वम्निमनूद्य तत्‌संबन्धेन जपादिकमेव वाक्यानि विदधति, न पुनरम्निसुत्पाददितुमपि प्रयो- जयन्ति। कथं Waa? वाक्यस्य तव्रासामर्यात्‌। उभयपरत्वे वाक्यभेदापत्तेश्च । कथम्‌ ? अनिसंबन्धेनेतानि कर्तव्यानि, अग्नि शोत्पादनौयः,- इति यदि दावप्यर्थो विधित्‌सिती, भिद्येत afe वाक्यम्‌ | अन्धदस्य रूपं विधोयमानख अन्यच्चानू यमानसख्य भवति | तस्मात्‌ ,-सखहोमकेष्वेव एवमन्तानां करम्‌ ,- दति सिम्‌ | त्छकारमसतु,--हामानां वच्यमा णप्रागुक्तनित्यनेमित्तिकानाम्‌ ,- दति वण्याद्चकार॥०॥६॥ ° ॥

18 प्,५ख. | CITA | ९६६

काम्येषु A AVS lO |

प्रपदः,-- तपश्च तेजख,-इत्यादिकोमन्ः, काम्येषु पुरस्थात्‌ जपत व्यः! चशब्दात्‌ सहोमकेष्वपि । एतदुक्तं भवति । दिविधानि तावत्‌ काम्यानि भवन्ति-दहोमसंयुक्तान्यदोमकानि च । तत्र, वंरूपात्तो- चो मसं युक्तेष्वेव, प्रपदसतु सव्वैतैव स्यात्‌ —afa i तदिदं काम्यपदं हामादन्येषामपि काम्यानां ग्रहणाथम्‌ । Arava ऊ्चैम्‌- दति CHW: WAR काम्यान्धभिप्रेत्य सूत्रयाश्चकार,- षति faut | अतएव चशब्दः सहोमकानां ससुद्धयाथ; ¦ अथवा । qay चंके,-- इत्य भयेषामभिकारात्‌ पृव्वव्वप्ययं विधिः स्यात्‌ | अतस्तत्रिरासाथ काम्यग्रहणम्‌ । चशब्दभेवकाराथं वणंयतस्ततत्व- कारस्याप्येतेव वणना अनुमतेति गम्यते । एवश्च, पूर्व्वा रि पूर्व्व - व्वपि पत्तः प्राप्तानि,-इति बोदव्यम्‌ ॥ ० HONOR ager प्रपदवेरूपाच्तयोजपप्रकारोऽभिधौयते,-

तपश्च तेजसेति जपरिला प्राणायाममायम्याधथमना- वेरूपाल्षमारभ्योच्छसेत्‌ ॥ ८ ॥

तपश्च तेजश्च,--इत्यादिमन्वं ( प्रपदरुप्रं ) जपित्वा, तत्परिसमासौ, प्राखानामायमनं प्राखायामः--“त्रिरभ्यस्तः पूरककु्करेच- काख्यः प्राणायामः.-इति सब््यासूत्रोक्तलच्तणः , तमायम्य छला,- इत्यथः । प्रधमं प्राणानायम्य पश्चात्तपश्च तेजश्,- दूत्यादिमन्तजपः,- इत्यसङ्गतेषाकल्यना । अधंमनाः' अर्थ; प्रयो-

२७० RIC) (39. 4a.)

जनम्‌ , तस्मिन्‌ मनो aw, सोऽयमथेमनाः,- यः afaed: साधयितुमभिप्रेतः, तं ध्यायन्‌ ,--इत्येतत्‌ ! बेरूपादचमारभ्यः 'उच्छसेत्‌' प्राणान्‌ विसुश्चेत्‌ , विसुख च बवेरूषाक्तं aa समापयेत्‌ आहत्य,- इति कञ्चित्‌ पठति, बैरूपाक्तं अघा ara रेचयेत्‌ , --इति व्याचष्टे qi प्राणायामोऽप्ययं कम्येष्वेव श्यात्‌ नं Gayi कथं stad? भधमनाः,+- दति करणात्‌ । प्रपद- जपामम्तर विधाना । अतर Haze | प्राणानां संयमनभेवात्र कत्तव्यसुपदिश्यतै,

नतुप्राणायामो यथोक्गलक्षणः,--दूति | तदसङ्खतम्‌ | कस्मात्‌ 2 प्राणयाममायम्य,- इति सूत्रणात्‌ 1 मन्यथा, प्राखानायम्य.- दति Haq | एतन,--प्राणघारणमान्रं वदता रधुनन्दनेनेतदनु- पपत्तिभिया, प्राणानायम्य,- इति aq परिकल्पय लिखितं, तद- प्यनाद्रणीयम्‌ । प्राणायाममायम्य,--इ्त्येतस्यैव पाठस्य सव्वेत्रो- पलम्भात्‌ । पर्वे्व्याख्याठमिस्तथैव avarg | fuera प्राणायाम- मेव यथोक्रलत्तणमाचरन्ति, न प्राणषारणमात्रम्‌। स War प्रपदो दैरूपाक्षश्च ्िप्रहोमेषु न भवति i कुतः?

“a कुव्यात्‌ सिप्रहोभेषु दिजः परिसमूहनम्‌ ।

वैरूपाक्तच्च न जपत्‌ प्रपदच्च विवर्जयेत्‌” । इति वचनात्‌ ॥ ०॥८॥०॥

काम्येषु जिराज्रामोजनम्‌ ॥ € ॥

काम्येषु wag कत्तव्येषु तिराज्रमभोजनं प्रथमतः करणोयम्‌ । आइ । काम्येषु,- इति किमथं क्रियते १ ननु काम्येष्वत ऊम्‌,

[sug] रह्यसूचम्‌ | २७९

-इत्वधिक्लतान्येव काम्यानि। नैष दोषः । gag चेके,- दूत्य भयेषामधिकारात्‌ पर्ववेष्वेतत्‌ कदाचिदपि माभरदिव्येवमर्थं- त्वात्‌ काम्धग्रदणस्य Wo wee ॥

atfa at भक्तानि॥ १०॥

विरातमत्रापि सम्बध्यते। तीणि वा भक्तानि भोजनानि ard- व्यानि। ataafa निवमाथतया पयवसानात्‌ भक्तान्तराणां निहरस्सिरवगम्यते । एतदुक्त भवति । तविरातरभमेकभक्तं नक्तं वा कुयात्‌ ,- इति । अभक्तानि,-इति पाटेऽपि atea भभज्ञानि, ईति भक्तत्यमात्रभेव लभ्यते,- इति समान एवार्थः। वाण- ब्दात्‌ जघन्योऽयं Ut! तेनाशक्तस्येव स्यात्‌, न तु WA श्चापि ॥०॥१०॥०॥

निलप्रयुक्तानान्तु प्रथमप्रयोगेषु ॥ ११॥

नित्यमषरहयानि कम्माणि प्रयुज्यन्ते, तानि नित्यप्रयुक्तानि,- “रित्यनकाममारं fad प्रयुक्लोतः-दत्येवमादोनि। तेषा प्रधमप्रयोगेषु waaay विराताभोजनादिकं नतु प्रतिप्रयोम- मित्यर्थः। भ्रशक्यत्वादित्यभिप्रायः। श्रधवा। यानि faa प्रयुज्यन्ते, तानि नित्यप्रयुक्ञानि त्रौहियवहोमहरितगोमय- मादौनि, aafaad: | तदनेन, भनित्यप्रयुक्तानां प्रति- प्रयोगं करणं दप्यति। तुशब्दोऽनथकोनिपातो मुखसुखार्या- वा॥०॥११॥ ek

२७२ गोभिलैयं igo. ym. ] उपोष्य तु यजनौयप्रयोगेषु ॥ V2

यजनीयेति पक्तादियन्नमादः। तेषां यजनोयानां यः प्रयोगोऽनु- sii तेषु उपोष्य प्रयोगः क्तव्यः, न तत्र बिरात्राभोंजनादिक- fama: । ame: पूव्वेवत्‌ बोडव्यः ।

पाइ ! अथ, इटमवा्यं ननु ततोप्रवासविधानादेव स प्राप्यते, अथोयते,-- कारणं वक्तव्यम्‌ sad faa तावत्‌ पक्तादिचरौ उपवासः सवितः, न सं काम्येषु प्राप्रोति, अतः काम्येपि ae प्रा्यथमेतत्‌ सूचितम्‌ । waar: उपवासवत्‌ तिरात्राभोजना- दिकमपि स्यात्‌ , अ्रतस्तत्तिहत्यथमेतदुच्यते। कथं नाम ? उपो- व्येव न पुनस्िराच्राभोजनादिकमपि क्षला,-दइति। way, तु- अब्दः तिराताभोजनादिव्यवच्छेदको भवति। एवं वा-

यजनोयेऽहनि प्रतिपदि प्रयोमोऽनुष्टानं asi, तानि यज- नोय प्रयोगानि अलच्छौनिर्णोदादौनि। तेषु यजनौयप्रयोगेषु, उपोष्य प्रयोगः | उपवसथ एव तत्र पुरञ्चरशं नतु जिराज्ा- भोजनादटौत्यथः । यजनौयपदेनात प्रतिपद्च्यते। कस्मात्‌ १

“यजनीयेःद्धि dare दिशि दश्यते? |

दूत्यादि प्रयोगदप्नात्‌ । wafers तु उपवसथस्य विशेष- विधिमदिख्रा विरा्राभोजनादटेस्तताप्रघत्तिरनुसन्धेया ॥ ° ॥ ॥ १२॥ ° ॥

उपरिष्टादेचएसान्निपातिकम्‌ ॥ १३ ॥

Lem uml

ग्यम्‌ न्‌) ९७३

यत्‌ किल सज्िपसितमेव श्रायते, तत्‌ साजिंपातिकमनियत- निमित्तं परिकेषादिकमाचच्छहे। तदिदं सात्रिपातिकसुपरि्टा- a भवति । दोक्षा पुरश्चरणं विराश्राभोजनादिकमित्येतत्‌ | उपरिष्टात्‌ warm: पश्चात्‌ दौक्षा यस्य, तदिष्मुपरिष्टार्तम्‌ ॥ ॥ ° ॥ १३२॥ ° ॥

काम्यपरिभाषामभिधाय, अथेदानीं काम्यानि कन्माखमिभधीयन्ते-

अरण्ये was प्रयुञ्चौत दभेष्वासौमः ॥ १४॥

अरण्ये प्रपटं ययोक्तलक्तणं प्रयुच्लोत। कथम्‌ १ आसनः; उप- विष्टः। HRI दभु कुशेष ॥०॥१४॥०॥ दभषु, -श्त्येतदिदटानौँं fafaafe,—

WRAY ARIS सकामः ॥ १५॥

न्रद्मष्चसमष्यवना चरथं तेजः । तत्‌ कामयते,- षति ब्ह्भववश्वंष- कामः। स qed ब्रह्मव्वसकामः, प्राकलेषु प्रागग्रेषु, दर्भ ष्वासोनः Wee प्रपदं ngata—sfa सम्बध्यते। केचित्‌ yay सुत्रेण सषशास्येकस्‌ब्रतामिच्छन्ति॥०॥१५॥०॥

SEARCY पुज्रपशकामः ॥ १६ ॥

gary via a: कामयते, सोऽय पृतवपश्कामः, उदक्‌कूलेषु उदमम्रेष दर्मष्वासीगः अर्ये wae प्रयुष्लीत,-- इत्यगुषत्तंे ४

॥० 1 १६॥ °॥ ३५

२७४ गोभिक्तैध iy ५ ख, ]

उभयेष॒भयकामः ॥ १७ ॥

उभयं कामयते,-दत्य॒भयकामः ; ब्रह्मवञ्चसकामः पुतरपशकामञ्च भिलितोभयकामः-- इत्येतत्‌ । अपर श्राह । “उभयकामः- ब्रद्म- वखसकामः पुत्रकामश्च । Wl ब्रह्मवचचसकामः WATE” —sfai स खल्वयसुभयकामः, उभयेषु प्रागग्रेषु SETI aq fafaafeaad: | दरमेष्वासौ नः,--भर् प्रपदं wala, Tay. ada एव । सेयं fagat काम्यक्श्यविधानार्था। काम्येषु च परपद, इत्यस्य विथेषार्था,- इति केचित्‌ ॥ ०॥ १९॥ ° ॥

पशु खसत्ययनकामो तरौहियवहोमं प्रवुञ्नोत सहख- बाहर्गोपल्य इति ॥ १८ ॥

पशुनां खस्ययन मङ्गलमारोग्यमिल्येतत्‌ । तत्‌ कामयते,- इति पश्खस्ययनकामः । atfeaar प्रसिद्धौ । ताभ्यां मिखाभ्यां होमो- त्रो हियवद्ोमः। तं प्रयुश्लीत इयात्‌ , सदसत बाष्ुरिति मन्तेण | सिप्रहोममतेच्छन्ति। प्श्शब्देनाक्र गावोऽभिप्रेयम्ते,-इत्यव- गच्छामः। कस्मात्‌ १ aoe इति मन््रलिद्गामुग्रहात्‌ । ठदत्‌- लुद्रपशुनासुपरिष्टादिशेषोपटेशाच्च ॥०॥ १८॥ ° ॥

कोतोमतेन महावृक्षफलानि परिजप्य प्रयच्छेत्‌ ॥ ॥ १९ ॥

सहागुण्योगात्‌ महादठक्तोऽभिप्रेतः, न परिमाणमद्वात्‌ । एव- मेके! महागुणयोगात्‌ परिमाणमहक्वाचच महाहलः |. एवमपरे ।

[8.५ ख.) | गस्ह्यसूम्‌ । + +

कः पुनरसौ ? यः कचिद्ञोज्वफलः चतनारिकेलादिः+-- इत्याह | agiaae फलानि महाद्चफलपनि | कौतोमतेन कौतोमतशब्द्‌- वता aay :--““कोतोमतं संवननं--दइत्यादिना मन्तेशेव्येलत्‌ | परिजप्य ग्रयच्छछेत्‌ दद्यात्‌ ॥०॥ ee tot

कख प्रयच्छेत्‌ १--

यदात्मनि प्रसादमिच्छेत्तस्ये ॥ २० ॥

श्रात्मनि खस्मिन्‌ विषये यस्य प्रसच्रतामिच्छेत्‌ , तस्मे प्रयच्छेत्‌ ॥

Now Roe ॥ | fa पररिजपितानि सव्बाण्येव फलानि तसे प्रयच्छेत्‌. नं। किन्तहि १--

एकमूयाधस्यात्मनो युग्मानि FATT ॥ २१॥

तेषां फलानां मध्यात्‌ waqaifa-genfa समानि, फलानि GAA: WAIT कुयात्‌ कल्पयेत्‌ । एकेन भूयांसि एकभूयांसि-- एकाधिक्ानीत्यर्थः | एतदुक्तं भवति । कानिचित्‌ फलानि परि- जप्य तेषां मध्यात्‌ कियन्ति अ्रयुग्मानि फलाति, यस्याकनि प्रसादमिच्छेत्‌ aa प्रयच्छेत्‌, तेभ्यश्च एकेन फलेनाधिकानि भ्रतएव युग्मानि फलानि marae कुयात्‌ ,--इति । आदह । ननु सन्धिसाम्यात्‌ अयुम्मानि,-- इत्यपि शक्यते वणयितुम्‌ > उच्यते । सत्यं शक्यते वणयितं , कल्यनामौरवा पत्तेखु न तधा वश्यंते। माङ्निकत्वाच्चातमनो युम्मानामेव वख्यितुसुचितत्वात्‌ |

ROE wre [ ४, ५ख. |

युम्मानि किल माङ्गलिकानि भवन्ति; “afaqws युम्सानाश- येत्‌"--इ्त्यादिदयनात्‌॥ ०५२१४.

qasafa पञ्चच: ॥ २२ ॥

पञ्चानामृचां समाहारः Way!) aw द्व ,--श्त्येवमादिकः पचचर्श्थोऽधिक्ञतो बेदितव्यः ॥ ० ॥२२॥ ° ॥

afar प्रथमं पाधिवं aay ॥ २३॥

तस्मिन्‌ भधिक्लते ced, तदिषये,-- इत्यथः । प्रथममदयं क्छ पायिवम्‌ । पृथिव्यं क्रियते,--इति पार्धिवम्‌--प्रामसेताद्यथम्‌ --श्त्यथः । वत्तिष्यते--इति gata: ॥*॥२२॥५० ॥

अमासमभुक्ता ॥ २४ tt

कुर्यात्‌ ,--लति gaits: 1 अस्मात्‌ विशेषोपदेशात्‌ अतं सामान्यस्य पुरश्चरणस्य तिराचाभोजनादेनिहत्तिरिति ae व्यम्‌ ॥ ० ॥२४॥ ° |

अगक्तौ वा पेयामन्यतरं कालम्‌ ॥ २१५ ॥

अद्ेमासाभोजनस GSA प्रक्षतमडइमासं व्याप्य पेयां वा पोत्वा पाचिवं कम्म कुव्यात्‌ । “tar खाकणाऽच्छमण्योः"'-- दरत्ाभिघामिकाः। किं सायम्‌ १? न! 'भन्धतरं कालम्‌" । प्रातर्व्वा साकं वा,--इत्यनियमः॥ ०॥२५॥ ° ॥

lsaue. ] TILA | 29S

यतात्मानं UTI ॥ २६ ॥

यत्र यस्मिन्‌ काले Gai fata ,--तस्मिन्‌ काले भ्रातानमाव्र- aati परिपश्येत--दपणादावितिवाक्शेषः।

aq वा.--

aa यस्यां पैयायामाल्ानं परिपश्येत्‌ , तांपेयां पौला,--दति gatai पैयामनेन विशिनष्टि ॥ ०५४२६ ॥०॥

एतद्‌तमड मासव्रतेषु ॥ २७॥

यत्र यत्राहमासत्रतसुपरेच्यने , तत्र॒ तत्र,--““्राचितगतकामोऽद- मापत्रतः"--दइत्येवमादो , एतत्‌ अनन्तरोक्तं ad बोदव्यम्‌ ॥ ॥०॥२७॥ ० ॥

भ्रासङ्गिकमभिघाय wer wad पाथिवं क््ाह,-

पोणमासखा८राचादविदासिनि se नाभिमाज- मवगाद्याचततण्डुलान्गन्तेष्वास्येन जुहयात्‌-खाह- ASH ॥ २८ ॥ waar राचरो,--ष्त्यतिरोदिताथेम्‌। “fae: गोषः, स यस्य छदस्यास्ति स विदासौ, अविदासो ग्रोञरऽप्यक्तोणजन्तः, —raa: | afaq अदिटासिनि इदेः- इति केचित्‌ । ora Yay ARS ग्डद्यासग्रद्े।

“ma ufwana च वारिणा परिसंठतम्‌ | ufazifad छदं faaimren aire विद्‌: ।

Sot wy firette [sa ue. ]

ति । तदेतस्िन्‌ श्रविदासिनि टे, aifaara नाभिपरिमितम्‌ उदकम्‌ WAN भवलौय, भक्तततण्डलान्‌--भ्र्षता यवाख तण्डलाद्च तान्‌-यवभिखान्‌ व्रैैहितखलान्‌ ,--¶्त्यथः। wWa- तानां यवानां तखलान्‌ ,--दव्यन्धे ! wat पुनर्‌ ्रत्षतशब्दन नण्डलानेव विशेषयन्ति ;-भच्तानखरिडितान्‌ तरलान्‌ ,-- इति । तदेतदुभयमप्यसङ्गतम्‌। कस्मात्‌ ?

“गो वादहनसुद्रपशखस्तिकम्भसखपि fay

जलद्ोमे च मिखाभ्यां दष्याभ्यां होम cua |

रति वचनात्‌ | तस्मात्‌ adie एवाथः! तानिमानक्षत- AWA WIA AAA पञ्चानाखचामवसानेष West मुखेन जुहुयात. खादेत्यचाय्यं 1 Fa जुह्यात्‌ ? sem जलै, पनम्निकत्वादस्मिन्‌ होमे शवाहाकारविलोपं क्चिदाशद्ोत मन्द्‌ मतिरिति खल्वाचाय्यः खाहेति सूतयाञ्चकार। तस्मात्‌ , ATET- कारावस्ान एव होमोऽयं स्यात. । ऋगन्तेषु,-- इति afe किम- धम्‌ प्रत्येकं ऋटगवसानेष होमप्रज्ञापनाधमित्याहइ। wera खस्वेकं वातिः पञ्चर्चन स्यादित्यपि क्िदाशङ्घोत। waa, अनग्निकत्वात्‌ यावदुक्तमेव कत्तव्यमिति द्रष्टव्यम्‌ ॥ ° ॥२८॥०॥

अथापरम्‌ ॥ २८ ॥

sume: पूर््वाक्षत्रिरा्ाभोजनाद्यानन्तर्वयाधः । पूव्येप्रक्ञतप्च- अीनुसन्धानायः वा । wa एतस्िन्नेव cay भ्रपरं अन्यत कन्ध, वज्िच्यते,-- दरति quay: he ॥२८॥ °॥

तदपरं wa अभिधोयतै, भा खर्डिका परिसमाप्तेः ,--

{su ५ख.] TWA | २७६

प्रथमयाऽऽदिलसपतिषेत भोगक्ामोऽघपति- चन्तव्विं षये सिद्धाव्यर्थः ॥ ३० ॥

भरतस्य पञ्चचस्य प्रथमया ऋचा,-- ठच्च इव पक्स्ति्ठति,-- इत्मादिकयेत्येतत्‌ wfeuqufasa भाराधयेव्‌।, उपस्थान- चेदम्‌ ,--

"“तदसंसक्तपाण्णि्व्वा पएकपादरपादपि।

कुग्यात्‌ क्रताच््न चिव्वीऽपि ऊदवाडरथापिवाःः ।

इति कञ्मप्रदौपोक्ञप्रकारेण करणीयम्‌ । कः उपतिेत १ भोग- कामः" । भोगे कामयते,- इति भोगकामः। कस्मिन्‌ प्रदेशे उप- तिष्ठेत ? भ्रधपलिचक्तुव्विषये 1 यस्नादथपतेः सकाशात्‌ भोमं कामयते, aad: चन्लुव्यिषये चन्र्भोचरे uti. एवं wa खलस्य, ‘faurfa’ “nay प्रयोजनम्‌ ॥ ० ॥ ३२० ॥ ° ॥

दितौययाऽऽदिल्ये परिविष्यमाणेऽचततण्डलान्‌ जुहयात्‌ वडइत्यन्नखस्त्ययनकामः ॥ २१ ॥

पटं चायते,- इति पतं वाहनमाचच्छहे | हहत्‌ शब्दो महद चनः | हहत्‌ च तत. पत्रञ्धेति हदत्पतरं इसत्य खादिक पुखते । तेषां aeq- यनमारोग्वं क।म॑यते, --इति हत्व त्रखस्त्ययनकामः --प्रजजतस्य पच्चचचस्य दितौयया ऋचा,--ऋतं wa प्रतिष्ठितम्‌ ,--शयेव- मादिकयेत्येतत्‌ । wifes सवितरि परिविष्यमाणे, waa- तण्डलान्‌ FEMA ,--ष्त्यक्ताथेम्‌ ! परिवेषः परिधिरित्यनर्था-

९० गो भिल्ली [8 प. ५. |

न्तरम्‌ । यतर खेल्ादित्यस्य किरणाः aaa मर्डनौभरूताः तस्य परितो मालाभाः wae, सोऽयमादित्यस्य परिवेषःः- इत्या चस्ते । तथा चोक्तम्‌ ।

"वातेन मर्डलोभूताः सूर्याचन्द्रमसोः कराः |

मालाभा व्योजि तन्वन्त: परिवेषाः प्रकौसिंताः'ः।

ति । तदिदमुपरिषटाद्त्तम्‌ | चलिप्रहोममचेच्छन्ति २१

ढतौयया चन्द्रमसि तिलतष्डलान्‌ लुद्र पशुखस्त्य- यनकामः॥ ३२॥

wary पञ्चचवेस्य ठतीयया ऋचा,--भपभिभागोऽसि,- श्व्याटि- कयेतयेत्तत. । चन्द्रमसि परि विष्यमाशै तिलतब्ड लाम्‌ जुहयादित्व- जु वत्तते। तिलतण्ड्नलान्‌ ,- इति, भक्तततश्डलान्‌ ,— «fa वदृव्याख्येयम्‌ । को FRA? क्ुद्रपशखस्त्ययनकामः। च्ुद्र सश्शब्देनाजाविकाय्यु ते | CAAT YAM ॥ ० ॥ ३२॥ ° ॥

चतुथ्याऽऽदियमुपस्थाया्थान्‌ प्रति पद्येत खस्त्य- थवानागच्छति ॥ ३३ ॥

WHA पञ्च्चस्य qe कूचा,--कोश दव gat वना, war दिकधेव्येतत. । yaaa भ्रादिव्यसुपस्याय, अधान्‌ प्रति लक्तौ- कत्य, तान्‌ साघधयितुमिति यावत. । पद्येत गच्छेत्‌ अर्थान्‌ प्रष- खेल, इति प्राठेऽपि, भधान. साधयितुमिति पूर्वोक्त ward: 1

[2a 4G.) WUT | २८१ णवं गच्छन्‌ GAT गन्ता, खस्यधथवानागच्छति | यमथंमभिखन्धाव

गच्छति, vert खस्तिमांश्चागच्छति ग्टहम्‌ ॥ on ARNO |

पञ्चम्याऽऽदिलयमुपस्ाय रुहान्‌ प्रपद्येत, सस्ति रहानागच्छति aia णहानागच्छति ॥ ३४ It

WHA पच्चर्च॑स्य पञ्चम्या ऋचा,--्राकाशस्येष भाकाशः,- द्त्यादिकथेव्येतत्‌ | तदनया ऋचा पूव्वेवदादित्यसुपस्ाय wey

प्रति लक्तीङ्ञत्य प्रपदयोत गच्छेत्‌ ,--प्रवासखः,- इति वाक्यशेषः । waar) wera परित्यज्य प्रपद्येत गच्छेत्‌ प्रवसेदिव्यथः। wea प्रपद्येत,- ति पाठे, ग्टहात. सकाशात. wada,—sfa सं wad: | wi प्रपद्यमानः खल्वयं afe aya यथा भवति तथा ग्ण्डानामच्छति। दिव्यैचनं पञ्चच्चाधिकारसमािप्रन्ना- UAHA ॥ ° ॥ १४ ॥ ° ॥

दूति महामहो पाध्यायराघाकान्तसिदान्तवा गौ ्भट्वाचाथा- तजसोचन्द्रकान्ततकालङ्वारस्य कतौ गोभिलौयग्डद्मसूव्रभाष्वे चतुथंप्रपाठकस्य पश्चमौ खण्डिका समाप्ता ॥ o i

३६

गोभिलौय-गद्यसवे

चतुथपपराठरे wet wheat

nnn कि ae

मूरिदिनकाममारं निलयं प्रयुञ्चौत ॥ १॥

भूरिश्ययं मन्तप्रतोकः । भूरिल्यादिकमनकाममारं मन्तं मित्यमह रह; Agel) अनकाममारशब्देन, “Ha: Woy सू इव इथे” इत्यादिको मन्तो भयते । कुतः १ योगात्‌ प्रसिदेश्च , योगस्तावत्‌ | मरणं मारः, काम इच्छा) कामेन मारो यस्मात्‌ सोऽयं काममारः, सन भवतोत्यकाममारः। न अकाममारोन- काममारः। इच्छयेव मरणं यस्म्रादित्यथंः 1 प्रसिदिशाध्येटसम्प्रदा- यागता वोदव्या॥ ° WV

न केवलमिच्छयेव मरणमस्माग्मन्तात्‌ सम्पद्यते, भपितु यः aaa मन्रमडइरहः प्रयुङ्कः, तस्थ,-

न पापरोगान्नाभिचारादइयम्‌ ॥ २॥ पापरोगः कुष्ठराजयच्छादिः । भ्रभिचारः श्येनसन्दं शादिः। तस्मात्‌ भय न भवति ne HR ey

अलच्समौ निर्णोदः ॥ २॥

अनच्छः प्रसिद्धा । तस्या निर्णणरो निर्हासे नाशकः,- इत्येतत्‌ | कः TALS ? वच्यमाणो होमः ॥ *॥३॥ ०॥

[४्प्र,६ख.] TOIT | | शचं स खल्वथमलच्मोनिर्णदो होमः,-

यजनौयप्रयोगः ॥ 8 ॥

यजनीयेऽहनि प्रयो गोऽनुष्टानं यस्य,-- सोऽयं यजनौयप्रयोगः । यन्ञदिने क्तव्यः ,--इत्यथः 1 यजनौयप्रयोगलादुपवसथएवावं पुरश्चरणं स्यात्‌ | यद्यपि यजनौयप्रयोमोऽयं, तथापि तदौयचर्णा न करणीयः, किन्तु द्रव्यानादेशादाञ्येनेव स्यात्‌ |

पर We: यजनौयस्य प्रयोगोऽनुष्ठानं यख alba यजनोयप्रयोमः। नः GaSe यजनौयप्रयोगलवं विन्नातं येनाय मनुवादः स्यात्‌, किन्तु भविन्नातं विघोयते। तेन, यज्ञनोयवत्‌

प्रयोगः--इत्यथः सिद्धोभवति। तस्मात्‌ धन्प्रदेगोऽयम्‌ । “उपोष् तु यजनीयप्रयोगेषु"-इति afaa उपवासोऽव प्रदिश्चते। कथं पुनरसति वतिप्रत्यये aaa: शक्योऽवगन्तुम्‌ ? शक्य; ,--दइ्याइ । कथम्‌ १९ यजनौयशब्दोऽयं aaa सम्बहः तत्‌खहचरितं उपवा सधम" शक्रोति लक्षणया गमयितुम्‌ । शक्रोति चेद्रमयित्‌, परदेष्टमपि शक्रोति। एवं खल्वन्तरेणापि वतिप्रतययं वत्य; शक्योऽवगन्तुम्‌ | TSANG: सप्तमाध्याय प्रपञ्चितः , तत्रेवानु-

समन्धेयः॥०॥४॥ ०॥ अथेदानीमलक्सौ निर्णदो इहामोऽभिघौयते,-

मूर्ञाधिम इसल्येकंकया ॥ ५॥

मूर्खो धिमे,- इत्यादिकोऽष्चौऽवाभिप्रेतो twa: । तासां खख-

Rts मोभिज्लौय [ea ६ ख. |

टानागथाभैकं कया ऋचा TRA अआइतिर्हातव्या । अलच्छ्ौ- निणोदः,--इत्येकवचनात्‌ सब्वोभिरेकेवाषतिः स्यादित्यपि कटा- faamer सात्‌ कस्यचिग्मन्दमपिः, भतंस्तत्रिरासायमाचाय- एकं कयेत्याष्ट ॥ ०॥५॥ ° ॥

fa मन्साणामध्ययनक्रमेणव अष्टावाहूतयो होतव्याः? न) murat 2

at तिरखोति सप्तमौ ne i

या तिरञ्चौत्यनया ऋचा सप्तमो भाहतिर््ोतव्या । सेयमक्‌ प्रदे शान्तरपटितेति द्र्टव्यम्‌। तदेवमष्टचचस्य षड्भि ग्मि: पाठक्रमात्‌ षडातोहत्वा, या तिरश्चौत्यनया ऋचा प्रदेशान्तरपरिपटितया सप्तम्यादुति्होतव्या। fea तावदतिनियुक्रैवाषटच्चस्य सप्तमो Ria च॥०॥६॥०॥

तदनन्तरम्‌ ,--

वामटेव्यच्च: ॥ ७ ॥

वामदेवो नाम ऋषिः, तदौया wa: वामदेव्यञ्चः। भ्रथवा। वामदेव्यं नामसाम, तत्‌ यासु wy गीयते ता वामरेव्यर्चः। "कयानश्चित्र भ्राग्रूवत्‌"-इतित्युचो भच्यन्ते । तासामप्येककयव ऋचा VA: AY, नतु त्यचेनेव। कुतः? एकंकया,- दत्य

मुवत्तनात्‌ । तदिदमुपरिष्टात्‌ स्पष्टो करिष्यामः ॥ ० none i एतदनन्तरच्च —

{४१. ¢@. | र्द्यसूचम्‌) केष भमडाव्यहत्चवश्च ॥ ट Ii

महाव्याहृतयो भूराद्यास्तिखः। तासामप्येकं कया एकंका भरषति- हातव्या wet Shon

प्रजापत FTHAAAT Ile ॥

प्रजायते न त्वदित्यष्टचस्याष्टम्या ऋचा उत्तमा sar श्रादतिर्ह- तव्या) तदेवमष्टचस्याष्टम्या ऋचो विनियोगः सूतितः। पादह! WY, उस्तमा,--इत्येतद्वाच्यं पाठक्रमादेवेतस्या उश्मलसिद्दः, श्रथोच्यते,- कारणं वक्तव्यम्‌ ? उच्यते) Tel उक्षमत्ववचना- दूपोत्माऽपि काचिदाडइुतिविन्नायते। का पुनस्पोत्तमा नामा- इतिरभिप्रेता ? Ty येयमष्टचस्य सप्तमौ ऋक्‌- अपेहि त्वम्‌ , - इत्यादिका साम्प्रतमप्यविनियुक्गीव feat, सेयसुपोत्तमा शत्य- वगच्छामः। कस्मात्‌ कारणात्‌ १ aa विनियोगान्तरानवगतेः, उपस्थिततलाच्च | तदटेवमष्टचस्य क्रमपरिपटिताः “परिवाधं यजा- महे इत्येवमन्ताः षट्‌ ऋचः, प्रदेश्यान्तरपटिता या facat- व्येका, वामटेव्यच्चस्तिस्रः , महाव्याद्रतयस्तिखः । एवन्तावत्‌ व्रयोदशाहइययो भवन्ति ¦ अपेहि तमिति चतुदशो। प्रजापतेन तदिति पञ्चदशो बोशव्या । तथा चोक्तम्‌ |

“"विहारो वामटेव्यचां व्याहृतीनां तथेवच | TASMAN WA स्यादटपेडि चतुदशोःः॥ इति ॥ otc ite jj

Rug गोभिज्लौ्यं [४ष.६ख.] पव्थवसितोऽलच्छौनिर्णोदः । श्रधेदानीं कर्कान्तरं वक्तमारभते,-

यशोऽहं भवामोति यशस्काम wifzaqufaga पूव्वाह्हमध्यन्दिनापराह्षु ॥ ee i

यशोऽदं भवामीति पञ्चचऽत्राभिप्रे तः | तेनादित्यमुपतिष्ेत। कः १ यशस्कामः | यशः कामयतेयः, सोऽय यशस्कामः। कस्मिन्‌ काले? पूव्वाह्मध्यन्दिनापराद्ेषु। तिषष्वपि सन्थासु,-- Ty!) कुतः १ परतः सन्धिवेलयोः पूर्व्वाह्णापराहपदप्रयोग- दशनात्‌ | एवञ्च, निल्योपस्थानादनन्तरमेतदपस्थानं स्यात्‌ | यथा- yaa एव सम्यक्‌ इति केचित्‌ ॥ ०॥१०॥०॥

fa यधापटरितेनेव पञ्चर्चन १ ai कथन्ति >

प्रातग्ह्णस्येति सन्नामयन्‌ ॥ ११॥

प्रातरह्वस्य,-- इति Aaa सन्रामयन्‌ , सम्यक्‌-- यथालिङ्गं, नामयन्‌ परिणमयन्‌-जहं कुव्वेन्नित्यर्थः। एतदुक्तं भवति । Mea तेजसः,- इत्येतस्मिन्‌ मन्त्रस्थाने --मध्यन्दिनिख्य तेजसः, इति मध्यन्दिने, WIR तेजसः,--इत्यपराह्नं , as कुथ्यादिति॥०॥११॥ ०॥ HA ATATE —— सन्विवेलयोरुपश्यानटखस्ययनमादिलयनावमिल- द्यन्त तवाऽऽदिवयानुदियासमिति पूर्वाह्न, प्रतिति-

न्त त्वाऽऽ{दलानुप्रतिष्ठासमिव्यपराह्लं ॥ १२ ॥

^ [3a eu. | गद्यसत्रम्‌ ¦ २८७

समन्धिविलयोः प्रातः सायमित्येतत्‌ । soar कत्तव्यमिति सूत्- Ae: । केन १ रादित्य नावमित्यमया भतुष्टभा यजुहयसहितया । कस्य उपस्थानम्‌ ? श्रादित्यस्य । कथं sad १ अधिकारात्‌ | aafasia किमथपुनरि दसुपसखानम्‌ ? awa! ofa aga श्रयति गच्छति प्राप्रोव्यनेनेति खस्ययनम्‌-मङ्लफलक- faa: । किं दयोरपि सन्ययोरविशेषेण यज्ुहं यस्याभिनिषवेशः 2 a, किन्तर्दि! उदयन्तं ता,--इत्येतद्‌यल्ः gous विनियोक्त- व्यम्‌ | ufafased ला,--इत्येतद्‌यन्लुरपराह्न प्रयोक्तव्यम्‌ ! तथा a, लिङ्गवणादनयोष्विनियोगः,- इत्यभिप्रायः wen १२ nen

क APALATE ,-

श्राचितशतकामोऽहमासव्रतस्तामिखादौी atfe- का्सौीदनं ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा ॥ १३॥

पराचितशब्देन शकटो भणयते । कुतः ? “आचितं शकट ATE” षति qaqa) शतशब्दो वहइत्ववचनः, कुतः? नेघण्टुके काण्डे ‘ad 'सहखंः-- इति बहनामसु पाठात्‌ । shears शतं कामयते.--दइत्याचितश्रतकामः | यद्यप्याचितशब्देन शकटो- भण्यते, तथाप्यत्र शाकटो भारः ;--तावत्‌ परिमितं सुवण- मिदानभिप्रे तसित्यवगच्छामः कस्मात्‌ ? शकटमाव्रस्यानति- प्रयोजनत्वात्‌ । तावति सुव्णंऽप्याचितशब्दस्य सङतितत्वाच्च।

तथा AA “"सुवणविस्तौ Zara कुरुविस्वसु तत्पले |

रथ गोभिलौयं [४१५.-६ख. |

तुला feat पलशतं भारः स्याह शतिखंला |

भ्रावितो दश भाराः-स्यः शाकटो भार afar” | sfai अपर रह । “श्राचितशब्देनात् बहपशुधनधान्यमामनः mwa तथा हि चरिता्घत्वादाचितानाम्‌"- इति । स ख॒ल्वय- माचितशतकामोऽदमासत्रतः सन्‌ .—qataa विधिना atard ad क्तला,-दत्येतत्‌ 1 afay एव ताभिखः तामिश्रस aw- पक्षस्य, wel प्रतिपदीत्यथः । च्रौदिकांसौदमं ब्राह्मणान्‌ भोज- faa । atea: प्रसिदहाः । कांसशब्देन द्रोण्परिमाणं awa | कस्मात्‌ ? “द्रोणः स्यात्‌ कांसमानकः'-- इति वचनात्‌ । त्रीडी- णां aid त्रौहिकांसं, त्रोहिकांसस्य मोदनो भक्तः ब्रीहिकांसौटनः, तं त्रोहिकांसौदनं ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा |

स्माह । त्रोहिकांसस्य , त्रौहिकांसयोः, त्रीदहिकांसानाम्‌,

—<fa ava विग्रहस्य सख्वाटेकत्रेन faa? कारणं वक्त aq? उच्यते। प्रयमोपखितत्वा>ेकवचनसंयोगाच्च रएकलवेनै व विग्रहमाचच्छे। त्रोहिकांसौदनमिल्येकवचनै शुयमाशे खल्वे कलत्वमागच्छति दयम. , भागच्छति चेत्‌ ,--न युज्यते विना कारणमुत्‌सरश्टम. । उत्तरत्रापि, (तस्य',--इत्येकवचनसंयो- ta त्रौहिकांसस्य परामशचेवमवगच्छामः। अपि च। fea- बहंत्वाभ्यां विग्रहे त्राद्मण्वहत्वं स्यात्‌ तचानिशट्म. । कस्मात्‌ कारणात्‌ ? खाद तस्य दोषदण्नात्‌। कारणस्य चाविशेषात्‌ । तथा च मनुः,

“सत्क्रियां देशकालौ च द्रव्यं ब्राह्मणसम्यदः।

पञ्चैतान्‌ विस्तरो इन्ति तस्ात्रे हेत विस्तरम.”2 ॥

[sy दख. ] TTT | bce

इति। तस्मात्‌ , सतिक्रियाशयनुरोधादनव्राप्येकवचनेनेव विब्रहः —- इूत्यादरणोयम. ॥०॥१९॥०॥ ata ब्राह्मणान्‌ भोजयिल्वा,--

तख कणानपरासु afagarg प्रयगयामाननि- tae चतुष्ययेऽग्निमुपसमाधायादिल्यमभिसमुखो- चुहयाट्‌-भलाय ATH WAIT खाडति ॥ १४॥

तथ्य प्रकषतस्य atfeniag, कणान्‌ ,-

“कम्बु काश HUTT फलौकरण्कक्शाः'' । दत्यक्षलकणान्‌ | PEA ,-- दति सम्बन्धः | ते खश्विमे कशाः तुषाः,- इत्याचक्षते ।! अपरासु सज्धिवेलासु भस्तमयसन््यासु,- इत्यर्थः | बडवचनात्‌ तामिखपक्मभिव्याप्य सर्व्वाखेवास्तमय- सन्ध्यासु Wa होमः स्यत्‌, न पुनः प्रतिप्द्येव,-द्ति द्रष्टव्यम्‌ । प्रत्यक्‌ पञ्चिमायां दिशि, चतुष्यथे,- दति सम्बन्धः। प्रामात्‌ निवासभूतात्‌ निष्क्रम्य fata गलावा। aque: प्रसिद्धः । तिन्‌ uf उपसमाधाय यथोक्तेन विधिना, भादित्यमभिसुख्खः, --भाभिसुख्येनादित्यमुखः , प्रत्यक खः ,--दइत्येतत्‌ । “भलाय eer’? “ama खाङहा?-श्त्येताभ्यां यलुभ्या पथक्‌ YE यात्‌ । “अनिसुपसमाधाय ,-- दति वचनात्‌ चिप्रहोमोऽयम्‌ । कथं ara? भम्निमुपसमाधायैव Gea, न सव्वामप्याहतं कत्वा,-ष्ति॥ ० ॥ १४॥ ° ॥

एतयैवावताऽपरौ तामिश्रौ ॥ १५ ॥ 39

९६८ गीभिलये [ey ६ ख, |

एतयैवानन्तरयैवाता रीत्या भ्रपरावपि ताभिसनौ छष्णपन्लावभि- व्याप्य sag सभ्धिवेलासु जुदधात्‌। इदमिटानों सन्दिद्यते। एतया,- इति fa ब्राह्मणभोजने; परामभेः, भाडहोखिदटश्मास- व्रवादेः?,-दइति। त्राह्मणभोजनादेः ,- इत्याह । कस्मात्‌ ९ भ्राहता,- इति करणात्‌ । न खखद्चमासव्रतमातत्‌ । कतुधन्धः खल्वेतत्‌ । कथं wad? “आ्आचितथयतकामोऽदेमासव्रतः?- इति कत॑विशेषणतयोपन्धासात्‌ | तस्म्राददैमासत्रतस्य न OTA: ¦ अपि qi awa aay अ्राठत्तिरिदोपदिश्यते। wad च aufe सक्तदेब व्रतमन्धतोपदिष्टम्‌ —faangararay प्रयम- wing’ —saa । तदिहापि वण्यितुमुचितम्‌ ।

अपर wei तामिखान्तरेषु ब्रह्मचारो स्यात्‌ —xrfa व्रतान्तरोषदेशान्नाडईमासत्रतस्य परामशः | इतरया अदैमासव्रता- देव नद्य चयस्य AAA तदवाच्यं स्यात्‌ -श्ति। तदपिन समोचौोनम्‌ | कुतः ? अदैमासव्रते ब्रह्म चयस्य पूव्वेमाचार्ययेणा- नुपदेश्यात्‌ । प्रथमताभमिखरे तदिन प्राप्रोति away? मा प्रापत्‌ , कानो हानिः | अ्रदमासत्रतस्य पुरञ्चरणरूपतया तवापि न तावतेव प्रथमताभिशखे ब्रह्मचयस्य प्रा्तिः। यथा तु प्रघभमेऽपि ताभिश्च प्राप्रोति ब्रह्मचव्यं, तथा परतो वं यिष्याम; ॥०॥१५॥०॥

ताभिश्रान्तरेषु AMAT खादासमापनादासमा- पनात्‌ ॥ १६ ॥

WRIT मध्यवचनः । ताभिखप्चयोरन्तरे मध्ये यान्यहानि,

[४्प, ६९. ] WHIT | BEY

तानि तामिश्रान्तरारि। पूष्वापरयोस्ताभिखयोनिंदंशात्‌ तम्भध्य- पतितानि शक्तपतच्चदिनान्यपि सन्दंशपतितन्यायेन wg) वेषु अहःसु ब्रह्मचारौ मैथुनवल्नों, स्यात्‌ भवेत्‌ | भासमापनात्‌ AwT- समा पनपव्धन्तम्‌ | क्मसमापनदिनस्य तामिश्रान्तरतेऽपि क्- समापनात्‌ प्ररतो न aa ब्रह्मचयनियमः,- दलेतदधम्‌ ;- 'प्रासमापनात्‌ः--द्त्याहइ | यद्यपि, पव्वैलेन तवापि मैथुन- निषेधोऽख्येव , तथापि निमित्ताम्तरप्रयुक्खख तख कम्पमोङ्गत्वं नास्ति ,- इत्यभिप्रायः |

एव वा,-

तामिश्राणामन्तरे मध्ये याश्धहानि, तानि afar, ag लाभिग्रान्तरेषु WET ब्रह्मचारो स्यात्‌ । वडवचनात्‌ प्रचभेऽपि तामि ब्रह्मचय्यं प्राप्रोति) तामिखान्तरेषु कर्म्म पटेयाश्तदन्तः- पातिष शुक्तपचाष्वहःसु AWA न स्यात्‌ ,-शत्याश्ङ्ायामाइ ; --भ्रासमापनात्‌ ,- fa कन्समापनप्ययन्तमित्य्थंः । fee- चनं प्रकरणशखरि्डिकयोः समाश्यथमादरा्धंद्च ie ॥१६॥ ° ॥

दूति महामहोपाध्यायराघाकान्तसिद्धान्तवागोशमभटहाचाया- ज ग्रीचन्द्रकान्ततकालडूमरस्य क्तौ गोभिलोयग्डद्यदच्वभाष्ये चतुचप्रपाठकस्य षष्ठो खण्डिका समाप्ता ॥ ° ॥

Tifratta-waaa

नतुथेप्रपाढके सप्तमो afeat:

{ ए कै

VAS प्रकरणान्तरमारभते,-

वसानं जोषयेत * ॥ १॥

अवस्यन्ति निवखग्यस्मिन्‌ ,--दत्यवसानं aera भूखानमिहाभिः- प्रेतम्‌ , न गहमेव । कथं ज्ञायते? सम लोमथम्‌'-इत्यादि- विशेषणानां साम्यात्‌ । (तत्रावस्ानं प्रागृदारम्‌ः--द्रत्यादिद्व- णोपपत्तेश्च | तदिदमवसानं जोषयेत,--जुषो प्रोतिषेवनयोः- दूति स्मरणात्‌ सेवेत, परिण्टद्ोयादिव्येतत्‌ ॥०॥१॥०॥ अवसानमिदानीं fafaafe,—aaienfa: खतेः,-

समं लोमश्मविभरधशि॥२॥

aa समानम्‌ ,--अनिमोश्रतभमित्ययथं; |) लोमशम्‌ । लोमानीव कोमलानि aufa यत विद्यन्ते, तदिदं लोमशमिव्युच्यते। भथ ati ‘aufy भूभेर्लोमानिः- इति वचनात्‌ यथाखुत एवाथः | भविसरंगशि। aa क्वस्य वेश्मनो नदीतीरमैदहक्तपातमतङ्गजादि- fafasamt विनाशो न सन्भाव्यते, तदिटमविख्ंशि। “saat जोषयेतः,--इति aad सम्बध्यते ॥ ०॥२॥ ° ॥

* लोषयेत्‌ ,- इति पाठान्तरम्‌ |

[४्प्र. जख.) ण्य चम्‌ | ९६३

प्राच्य SETA AT AAT: प्रवत्तरन्‌ ॥ ३॥

ATS: ATMS: 1 Sela: उदद्लख्यः । वाशब्दो विकल्पार्थः ।

ay यश्िन्‌ खाने, भापः caw Ty ,-- प्रकषण Maal वक्तेरन्‌

नतु fata) cata खभावतो गच्छेयुः, मतु प्रयब्राग्तरेण, o P a yea $ क

--द्ति वा वणनौयम्‌ । ‘sama जोषयेत" इत्यनेन सम्बध्यते |

यच्छछब्दोऽयमुक्तरवाक्यगतः साम्यात्‌ FAs तच्छब्दं नापे-

चते । एवसुत्तरत्रापि द्रष्टव्यम्‌ ye ॥*२॥ ° I

अत्तौ रिण्योऽकण्टका भकटुका यन्नौषधयः स्युः ॥

॥ 8 ॥ सशोरमिव We gett नियासो wad, wht विद्यते यासां ताः तोरिष्यः, ता न भवन्तोत्यक्तोरिष्यः ,-भकादिभ्यो भिनाः,- इत्येतत्‌ । अकण्टकाः, कण्टकरडिताः,--मदनादिभ्योऽन्याः। अकटकाः। कटुकाः RSYUYR:, ता म भवन्तौत्यकटुकाः निम्बादिभ्यो frat: 1 कटुस्तिक्तम्‌ । तदेवश्भुता woul यत्र यस्मिन्‌ स्थाने, ख्यः खभावतो भवेयुः ॥०॥४॥०॥

MCI ATHWS ॥ ५॥

गौराः शक्तवर्णीः पांसवो रेणवो afaa, तत्‌ गोरपांसू ब्राह्मणस्य, भवसानम्‌ ,--द्रति खमस्बरध्यते॥०॥५॥ ° ॥

4

लोहितपाटस aaa i ६॥

अवसानम्‌ ॥ ०॥६॥ ९॥

२६४ ai fasta [em o@..]

AMUSY वेश्यस्य ॥ ७ ॥

परयसानम्‌ ,--श्त्येव॥०॥ॐ॥ ° ॥ | aafvarai विरेषमभिघाय , भ्रधेदानौं सामाग्येनावसानं विशि ate,— स्िराघातमेकवण मशुष्कमनषरममरुपरिहिनम- किलिनम्‌ ॥ ८ ॥

यो्भिरभिहन्धमानं यन्न विदौ यते, तत्‌ खिराघातम्‌ । एकवण - मभिन्नरवणम्‌। यत्नोत्पद्यमाना भोषधयो न शुष्यन्ति, तदश्ष्कम्‌ | यत्रो बौजं न प्ररोहति, तदूषरमिरिणमित्यनधाोन्तरम्‌ । तत्र भवतौल्यनुषरम्‌ | यत्र दूरं खनङ्धिरल्यमेवोदकमुपलभ्यते, त्र रिव्य॒श्यते। तथा चोक्तम्‌ |

“श्वौ पसुत्रतसाख्यातं शादा चेवेष्टका स्मता ।

किलिनं सजलं प्रोक्तं दूरखातोदको मरुः” | इति । weer सव्वैतो षैशितं यत्‌ स्यानं तस्मरुपरिहितम्‌। तत्‌ न भवतोत्यमरपरिडहितम्‌ । किलिनं, सजलं खानम्‌ । तत्‌ न भवतोत्यकिलिनम्‌ ॥ ०॥८॥ ° ॥ पनरपि विशेषेणावसानं विशिनष्ि- तिभिः aa: —

दभ सम्मितं बद्मवच्चं सकामख।॥ < ॥

AWARE व्याख्यातम्‌ | तत्‌कामसख, दर्मसन्धिनम्‌- दमः बुर; सम्यक्‌ मोयते wat परिच्छिद्यते वा यत्‌, तथाविधं, -दर्भयुक्त-

L3a. ऽ चै.) र्द्यसूत्रम्‌ | ९६५

मित्येतत्‌ । तथा च ग्टद्यान्तरम्‌ । यस्मिन्‌ कुशवोरणप्रभूतम्‌?”-- दति । वास्तुविद्या विद्धिरप्यभिडह्ितम्‌ |

"कुशयुक्ता Waar

SAAMI क्रमेण AY” । fa. केचित्‌ पुनरेतदविदांसो भाषन्ते--दमसभश्मितं कुभ्- जिग्धितम्‌ः--इति॥ ० ॥९॥ ° ॥

वृहन्तरोवलकामख ॥ १, ॥ हत्तखे वारणशरादिभिः सन्तं यक्तम्‌ ne ee non खदु ढेः पशुकाम | ११॥

दुढ रेद्‌ व्वोदिभिः । afwafafa वत्तंते। सेयं faa, यथाक्रमं त्राह्मणसचतियवेश्यानामवसानस्य वशेषणाथ । कथं NAR? तथैव ब्रह्मवचस-वल-पशणकामनानामाश्ञस्येनोपपक्तेः । यथा चोक्तम्‌ |

“FATA शरबडला

SAAMI RAT महो ।

भनुवणं हदिकरी

मधुरकषायास्तकटुका चः“ |

दूति ॥०॥१९१॥ °॥

श्ादासम्म्रितम्‌ ॥ १९॥

शादा,--ति, इटकामा इः | कस्मात्‌ ! देणान्तरप्रसिषेः । “गादा

२६६ m fasta (४१, om. |

tear qar’—sxfataqara । तया सम्मितं तुषं -चतुरसर- मित्यथेः | भत, सम्मितम्‌--इति क्रियते, पूव्वेस्मात्‌ सख्ितथब्दा- देतस्य सम्मितश्ब्दस्या्चमेदप्रन्नापनाथंम. ॥०॥ CR wer

मरण्डलदौप्रसम्मितं at i १३॥

मणडलं वत्तलम_। रौ पशबष्दे नोब्रतसुच्यते । कतः ? “हो पञु्रत- माश्यातम 2"--द्ति वचनात्‌ । away तत्‌ दो पञ्चेति मणडल- Sid, aqafad तदाकारम । वाशब्दो विकश्पाधंः। सम्मित- शब्दः YA ॥ ०॥ १३॥ ° ॥

यव वा WA: खयं खाताः सव्धतोऽमिमुखाः सुः ॥ १४ ॥

यत॒ यस्मिन्‌ wit at, War भ्रवटाः, खयं खाताः--मतु क्त तिमाः, uaa: सव्वासु fey fafey षं, afar इतरेत- राभिसुखाः, स्युः await waa: । एतदनेनोक्तं भवति । सब्वैत- उच्छ्रितं मध्यतश्च किचिव्वि्नम. ,--दति aq किल दिशां विदिशाष्च विचारणा नाभिप्रेयते, तत्र “सर्व्वतः-- दति करोत्या- चाय्यः। तथाच ग्टद्मासंग्रहः |

“दिशाञ्च षिदिभाद्चैव aa ara विचारणा |

सव्वेतस्तत्र शब्दोऽयं विधियो निपात्यते" | sfai एवंवा,--

सन्वेतोऽभिसु्ठाःः--भामिसुख्ये न सष्वदिगविदिष्नुषाः। एतदन-

[8 प्र, तं.) गद्यखचम्‌,।. Lig

नोक्तं भवति । aad: fafecayq , भभितञ् सेतम्‌ । aa- वावटानां सव्वैतोऽभिसुखत्वसम्भवात्‌ । इयमपि विषूचो यथाक्रमं बरा ह्मणक्षत्रियबेश्यानामवसामस्य विगेवणशार्था,- इति afaq । भा मान्धेनावसानस्मम विशेषणाथो,- इत्यपरे ॥ ° ॥ १४॥ ° ॥

तच्नावसानं प्राग्ारं यश्स्कामो बलकामः कुर्व्वोत ॥ १५॥

तंव तस्मिन्‌ खाने | भवस्यन्दयस्मिन्‌ ,--इत्यवसानं WE प्रागृ्ारं Hala | कः ? यशस्कामो बलकामः | AMAT वा, वलकामो- वा,--इत्यथः । तदत्र, “खादिरे anifa, पालाश्ने बघ्नाति, रोदहि- aa बघ्नाति, -दइतिवदिकल्पो tear: | कस्मात्‌ १ कामशेष्टा- भ्यासात्‌ । यदि पुनरुभयकामोऽभिप्रेतः स्यात्‌, तडि वशोबलकामः, —tfa कुयात्‌, अलं कामशनब्दाभ्याखेन | तस्मात्‌ ,कामशब्दाभ्या- सादटवगच्छामः-विकल्योऽयम्‌ ,- इति ॥ ० ॥ १५ ॥ °॥

उदग्‌दार पुत्रपशकामः॥ १६ ॥ तत्रावसानं कुर्व्बोत,--इत्यनुवत्तते ॥ ° ॥ १९॥ ° a दलिणादार सव्वकामः ॥ १७ ॥

efauer< दत्तिणा नाम दिक्‌, तदृदारम्‌,-भ्रवसानं gata,

--दूत्यमुवर्तत एव । सन्बैकामः,- इति, यत्‌ किञ्चित्‌ यशोवला-

दिकं कामयते, तत्‌ सन्वैमेतस््ाद्गवतौत्यथ; ॥ ° ॥ १७ ॥ ० | 3G

२६८ मोभिलौमं [४ प्र, om. |

न NATIT कुर््वोत ॥ १८॥

पञिमहारमवछानं A Raa ॥०५१८॥ °॥

अनुदारञ्च ॥ १९ ॥

भनु पश्चात्‌ हारं यस्य, तदलुष्ारमवसानं न Fala । चकारो म कुर्व्वतित्यनुषङ्गार्थः । किमनेनोक्तं मवति ? णएतदनेनोक्तं भवति । य्हा्रनायिमुखमेव wet करणोयं न तु atucdaa,— दूति । waar. भनुद्दारमित्यनेन feat ze निषिध्यते । wa नाम! संसुखदारं ्श्ाद्दारच्च ay न करणोयम्‌ , इति ev te he i

WEEITA ॥ २० ॥

अनुदारमषसानं न कूर्व्वोत,--दत्यनुवत्तते | WIAA AMAA हारं aa, तथाविधमवसानं नकुर्व्वोँति। मन्धग्णहदाराभिमुखं ग्डइद्ारं न कर्व्वोत,-- इत्येतत्‌ । तथा च वासतुविद्याविद्धिसक्नम्‌ । Corman: कट मभिच्यन्तकोणवेषेश्च | ae वासतुदारं विद्मनाक्रान्तमन्धेख'” | चति ॥०॥2॥ ^ ॥ तथा च ग्हदारं कुयात्‌ :--

यथा न संलोको ल्यात्‌ ॥ २१॥

यचा येन प्रकारेख EUR समन््योयाशय-होम-मोजमादिक्ियां

[#च, ऽ ख. 1 THIN | ३४६.

wan ग्टइपतिनं पतित-श्-चरडालादौनां संलोक्मै-बालोकमैं ष्यात्‌ भवेत्‌ । सलोकि'- इति wis, ग्टइमध्यगतं धनादिकं यशा न वहिःखितसख जनस्य संलोकि, अपाशोकममम्यं खात्‌, - इति वशनोयम्‌ ॥०॥२१॥०॥

वर्जयेत्‌ THA IAT we दचितस्था | न्यगोधमपरादे Ais AU AIATMATA ॥ V2 bt Wal जटी पकंटोत्यनथान्तरम्‌ 1 न्यग्रोधो az: । अपरः पञ्चिमः।

ACHAT ॥ ०॥२२॥ ० ॥ किं पुनरेतैरेताश्रु दिच्छवख्ितेमंवति ! cea —

अभ्वत्यादम्निमयं विद्यात्‌ रच्चादत्रूयात्‌ प्रमायुकान्‌ । AIT BAG १ोड़ामच्यामयसुदुम्बरात्‌ ॥ 23 ॥

पश्लयात्‌ -पूव्यैतः fama | भ्रशात्‌- दक्षिणतः खितात्‌ । प्र मायुकान्‌ ,--प्रकषेण SANA ,अल्पायुषः,-- इत्येतत्‌ । माड्ुकः, इति निघण्टौ इखनामसु चतुथं पदम्‌ | प्रमायुकान्‌ प्रक्षष्ट- पित्तान्‌ —-sfa केचित्‌ । न्यग्रोधात्‌--पश्चिमतःखितात्‌ | भ्रश्छा- मयम्िरोगम्‌ 1 उदुम्बरादुत्तरतः fear ॥ ° ॥२२॥ ° ॥

दित्यटेवतोऽ्वव्यः त्तो यमदेवत: | AAA वारुणो AA: ATAU उदुम्बरः ॥ २४ ॥

ऋलुरच्राथैः। TA यमदेवत, -षव्यत्रैकाक्ठरन्युनतायामयपि aq छन्टोभङ्गदोषश्चोदयितव्यो भवति । भवति चात्र ब्राह्म

३०५ गोभिलौयं [ey om]

शम्‌ । “न दयेकस्मादत्तरादिराधयन्तिः"- इति । देवताकौन्तन-' मुत्तरम्‌ we ht ARNON | यदि पुनः पूव्वादिष्वश्छययादय पेत्चायामाइ,-

तानखस्थानखान्‌ कुव्वौंत ॥ २५॥

तदा किं Ferg १,--इत्य-

$ wy ॐ

तानश्वयादौन्‌ पूर्वा दिष्ववस्यितान्‌ भ्रखश्यानखान्‌ कुर्व्वीत | खेषु qaiag स्थानेषु तिखन्ति,- इति Waray, न खखानखाः waa, तथाविधान्‌ Fala । यथा तै खसानेषु qaifey न तिष्टन्ति, तथा कुब्यादिति यावत्‌ । तथाकरणच्च च्छेदनादुदर- गादा बोदव्यम्‌ | तत्र चोन्तरसूतोक्तो fatty gear: | | “तान्‌ खस्थानस्थान्‌ कुव्वों तः? इति पाटे, amazes

aay सेषु स्थानेषु सितान्‌ gqaifefa व्याख्येयम्‌ । यस्मात्‌ yalfewafeiawafey अग्निभियादिकं, खस्थान- खििरैष्वप्यभ्युदयः, aaa खस्थानखितान. कुर्व्वीत,-- खेषु wing रोपयेदिल्यथः ¦ आह ¦ कानि पुनरमीषां खष्यानानि! पूव्वेविपरौतानि,--इति ब्रूमः । कस्मात्‌ ! वासुविद्याविदां वच- नात्‌ । तथा चोक्तम्‌ |

“याम्या दष्वशभफला-

जातास्तरवः प्रददिशेनैते।

उदगादिषु प्रशस्ताः

घर्ष बटो द्‌म्बराष्वव्याः”? | ति,

[४१. o@. | TTA | ३०९.

“भवनस्य वटः ya जातः स्यात्‌ साञ्वेकाभिकः। उटृम्बरस्तथा याम्ये वारुणे पिप्पलः शभः | yaaa धन्यो विपरौतो विपब्धये'" ।

दति चेवमादि॥०॥२५॥ ° ॥

यदा खले तानश्वलथा दी नुद्रेत्‌ STAT, तदा तदोषशान्त्यथम्‌,-

एताश्चैव saat अभियजेत ॥ ९६ ॥

एता अनन्तरोक्ता saat अभियजेत | एवशब्दात्‌ य Taqaty च्छेदयेदा तस्यैव देवतामभियजेत, न पुनः wat: | चशब्दः ूर्व्वोक्तकल्येन सम्बन्धकरणाथः। सम्बन्धकरणस्य प्रयोजनम्‌ ,- यदा खल्िमे waar: क्रियन्ते, तदेवायं कल्पो यथा स्यात्‌, -दइति। वक्ते चैवं सम्बन्धक्ररणे, एवशब्दः पूर्व्वोक्तप्रकारेण विथेषबोधको gear: | अथवा । चशब्दः च्छेदनपके मनृक्तप्राय- शित्तान्तरानुसन्धानार्थः | कधं नाम? एता देवताश्च अ्रभियजेत, Haq जपेत्‌ ,-इति i तथाच मनुः |

'"फलदानाञ्च FU छेदने नप्यरृक्गतम्‌ | गुल्यवल्बीलतानाच gfaarara atquray”’ | एति 1 कल्पान्तरसमुच्याथमपि ane वणंयन्ति। कथं नाम ? यदि तानखसानस्यान्‌ न FA , तदा,-- “feaig यदिन तरूस्तान्‌ तदन्तरे पूजितान्‌ वपेदन्यान्‌ | पुत्रागाशणोकारि्ट- वकुलपनसान्‌ WAIT |

Ro? m fata (sa. 0g. |

इति वाशुविद्याविदुक्तं कुर्यत्‌ ,- इति afed कल्यान्तरं we zea समुचीयते,-- इति मन्यन्ते ॥०१५२६॥ * ॥

मध्येऽग्निमुपसमाधाय क्रष्णया गवा यजेत ॥ २७ ॥

मघ्ये vate गडदस्याभ्यन्तरे, न तदथपरिग्डदौताया भूमेः | कधं saa? स्निडहितपरित्यागे व्यवदहितपरिग्रहे च कारणविशेषस्या- भावात्‌ “qa: प्रोढपदेग्डहेऽमिं प्रतिष्टाप्य-इतिचसाम- विधाने ब्राह्मे दथंनात्‌। अग्निम्‌ उपसमाधाय,- इत्यक्तम्‌ | HUI क्ष्णवर्णया गवा यजेत सेयं स्नोगवो भरभिप्रेता,-- दत्यवगच्छामः। कस्मात्‌ कारणात्‌ १ कछष्णया,--इति स््रोलिङ्ग जिद शात्‌ ॥*॥२७॥ ° ॥

अजेन वा श्वेतेन ॥ VS ॥

~ ° 2 ¢ ° यजेत,- इत्यनुवत्षते | ऋलजुरच्चराथः। वाशब्दाद्‌ गोरभावै सत्ययं कल्पो MTT ॥ ° ॥२८॥ ° ॥ fai केवलया गवा † Rata वा अजेन ? न। कथन्ति १,--

सपायसाभ्याम्‌ ॥ RE ॥

पयसि मवश्चसः पायसः; । तत्‌सहिताभ्यां गोऽजाभ्यां यधालाभ- AMAT यजेत | लाघवं चिकोषंः खव्वाचायः, सपायसाभ्याम्‌ , --ष्ति सूत्रयाच्चकार, न पुनर्गाऽजयोः साहित्यप्रतिपिपादयि-

षया । कथं Maat? श्रजैन वा,--दति वाश्चब्देन तयो्विंकल्प- प्रतिपादनात्‌ ॥०॥२९॥ ०४ MAA चालामे,--

{a9 जख. ] द्यसत्म्‌ | २०३ पायसेन AT i Be Il

Rata यजेत । तदव, ayaa जिवापे च, वास्तोष्पतये ला,-- afa टेवतानिदंशः स्यात्‌ । कुतः ? समाख्यामात्‌ | दवदेवत्यलात्‌ 'जातवेदोवपया गच्छ garq’——afa वपाहोममन्तः स्यात्‌ । केवलपायषघपचे तु, वपायां अभावात्‌ वपादहोमष्य लोप एव स्यात्‌ | अवदानानि aa aqenaaeafa: कुतः ९ वामसक्लिक्ो- द्ोरतापवादामावात्‌ ॥०॥२०॥ °)

लतश्च प्रह्ञतिवत्‌ पायसरमांसचरू्‌ खपयिला,--

वसामाज्यं AGM पायसमिति संय॒य॥ se I

वसाम्‌ ,--दइति ूतावदानमांसयुषमादहूः । afe aera भवति । ते खलु मांसे निगच्छन्तौ वसा asus सिन्रोभवति न पृथगुपलम्यते। भाइ । एतस्मात्‌ लिङ्गात्‌ पृल्वेभेव वसां एथ- गुदरिष्यामः १ Asada कुतः? कल्पनागोरवापत्तेः | प्रमाण्विेषस्य चाभावात्‌ । तस्मात्‌ , चरुदयस्येव खव्णमातादव- गतेरन्धयधोपपन्रं fag न चव्वेतन्तरमनुमापयति,--श्त्याख्ेयम्‌ | श्यते खखन्यतापि तत्‌ सम्बन्धात्ताच्छब्दयम्‌ ;--दण्डयोगादृण्डः पुरषः --श्त्येवमादौ वहनम्‌ |

ganufacrat awa । wed व्याख्यातम्‌ । मांसं पश्लवदा- नमांसम्‌ । पायसं पूर्वोक्तम्‌ । (इति! एतानि चलादि, स्युय,-- न्यु भिश्वे,?--दति रणात्‌ सम्यक्‌ मिखयिला |

कर्बीक्रमस्‌,--भरवदानानि पायस श्रपयिलवा, कंसेऽवदान-

३०४ गोभिलौय (gy. om, |

रसमवासिश्य, सवस्तरेऽवदानानि ज्त्वा, नवायां दखनायामशु- शम्द्ेदयिला, कंसपाचे arava, वस्ादिभिः ay संमिखयेत्‌ , --ष्ति॥०॥३१॥ °॥

ततख,--

अष्टशतं VA FAT ॥ ३९॥

भटटग्टहोतं गटहोत्वा Meal Weld क्रला,-- इत्येतत्‌ | WAT weed wear? संभिखितात्‌ ,- इत्याह । कुतः १ fas UY तदर्थत्वात्‌ । पूव्वं च तथैव ewaiqi wad, मध्यात्‌ gaiwifeta प्राक्ततो wat निवत्तते। कस्मात्‌ ? वैक्ततस्य विशे- घो पदेश स्याधथवच्च।त्‌ । गूष्ामपि नात कश्चिद्दिशेष;। एवमेके | अरन्ये त्वाहः,-- “सन्नो तस्य wage fa: ग्रहणात्‌ षड्वदा- नानि भवन्ति, apg waaay दिः ्रहणम्‌- तेन usa भवन्ति, पुरस्ताचोपरिष्टाच्चान्यस्य, एवमष्ट्टहीतं भवति इति । तदत्र भगवन्तो भूमिदेवाः प्रमाणम्‌ । भव- दानखानमवापि प्रत्यच््येत्‌ । कुतः ! “परत्यनक्यवदानखानानिः? --इत्यविशेषेणोपदेशात्‌ । ane च कारणविशेषस्याभावात्‌ । ॥ ° ॥ ३२ ॥ ० ॥

जुह्यात्‌ ,- इति सामान्यत.उक्तम्‌, wert ततैव विशेषो- ऽभिधोयते,--

वास्तोष्पत इति प्रथमा ॥ ३३ ॥

[ 8 ध, 9 @. ] द्यस्‌ चम्‌ | ३०

वौ स्तोष्यते,--इति मन्ते प्रथमा श्राइतिर्डातव्या । wa किचि- SUVA | परस्तात्‌ ATMA: Wo ॥ ३२॥ ° ॥

वामटेव्यञ्ं; ॥ ३४ ॥

faa: । ताभिः fre श्रादूतयो होतव्याः te ॥ ३४ ॥ ° ॥

महाव्याहृतयः ॥ ३५ ॥ faq एंव । ताभिरपि fae एवाइतयो होतव्याः ॥०॥ ३५ ॥०॥ प्रजापतय इल्यत्तमा ॥ ३६ ॥

प्रजापतये खाहा --इत्यनेन AVI उत्तमा अन्ता आआदुतिर्हातव्धा | wie । निदे थवलादेव प्रथमोत्तमलतवे fat, प्रथमा,-- इति उत्तमा, —efa चावाच्यमिति चेत्‌ । न। भअर्धवच्लात्‌। कः पुनरथ; १ उश्यते । wast प्रथमोत्तंमलमभिदधोनः खल्वनयोरेवादत्योर भामाभिसम्बन्धं ज्नापयत्याचायः, न सव्वासामाइतोनाम्‌ | तस्मात्‌, "वामटेव्य्चः (महाव्याहृतयः इत्यन्तरालसनत्रिताः षडाडइतयं- Wada स्यः, न चरस्णा। तथा चोक्तम्‌ I

“आश्वयुज्यां तथा Bal यन्नकन्मखि यान्निकाः । यच्चाधंतच्च॑वेत्तासे Baad waa | = पञ्च हे MATA हविराहुतयः Gar: | Har राज्येन होतव्या इति काल्यायनोऽत्रवौत्‌” । eft dana) रघुनन्दनादयस्त्े तदजानन्तः wal एव चर्बाहतीरिष्छन्ति | तदशास्म्‌ | aa हे एव चव्वीडतो we- ३६

Rg मोभिलौयं [४१. शख. |

ग्टदहोतेन मवतः | शन्तरालवत्तिंन्यः षडान्याद्ुतयस्तु सक्लट्‌- weladafa ॥ ° ॥ ३६ ॥ * ॥

हत्वा दश बलौन्‌ हरेत्‌ ॥ ३७ ॥

ऋलुरक्तराधः | भ्रमिधानादटेव caer gar,—saazae- fafa चेत्‌ । a1 सम्वन्धकरणाथत्वात्‌ । इत्वा,-इति पुनव्यैचनं खलु होमवबलिहर्णयोः wasnt! सम्बन्धकरणस्य च प्रयोजनम्‌ ,--होमशेषेखेव वलिदहरणं यथा स्यात्‌ ,-इति। भथ वा | इत्वा,--दत्येतदवचने, प्राक्‌ favaa आवापः इति aa- णात्‌ उपन्यासक्रमाचच खिष्टक्चोमादव्वागेव बलिहरणम्‌ ,--दत्यपि कदटाचिदाशद्का स्यात्‌ कस्यचिदिति, इल्वा,-इत्थाद। कथं नाम? खिष्टकदादिकमपि इला बलोन्‌ इरेत्‌ ,--इति। wa are: । “कम्रा पवगविहितं वामदेव्यगानमिदानीं माभूदित्यतः, हुत्वा,--इति वचनम्‌ । कथं नाम ९ इत्वा बलौन्‌ Stq ततो- वामदेव्यं मायेत्‌ःः- इति ।

ननु, दश,--इत्यपि अ्रनधकम्‌ , दशानाभेवोपरिष्टाद्पदेशात्‌ भन्तर णाप्ये तहचनं, बलौनां दशलं लभ्यत एव । उच्यते । “gr ्यूदीवाचीभ्योऽहरहनित्यप्रयोगः”-- इति सूत्रयिष्यमाण्त्वादस्िन्‌ कश्चि भ्रनित्यत्वमपि तेषां कञ्चिदाशद्धोत। भतस्तत्निरासाथं दश, —<sfa सूत्याञ्चकार । श्रथ वा । “प्रजापतये खारेति मध्य उप- इरत्‌"- इति सामविधानव्राह्मणे एकादशानां वलीनां हरण- दनात्‌ अत्रापि मध्यतोऽप्यधिकं बलिष्रणं स्यादितीमामधिका-

{ प्र, ऽ ख, ] DITA | 308

ष्रड्ममपनेतुः दश,--इत्याह । waa वलयो भवन्ति a पुनः सामविधानवदेकादश । प्रजापतये खाडहा,-इति होम एवात स्यात्‌ न बलिः,-इत्यभिप्रायः। न चवं ब्राह्मणविरोधः,- इति शङ्नौयम्‌ । तस्मात्‌ कल्पात्‌ कल्पान्तरत्वाटेतस्य । अत एव होमेऽपि aa विशेषः wad) सच तततैवातुसन्धेयः। तस्मात्‌ , ब्राह्मणं शओ्रौतामिविषयं कल्यान्तराभिप्रायं वा,--शइत्याखेयम्‌ ॥ ° ॥ २७ ॥ ° ॥

अथेदानीं क्र बलयो CRAM? कथच्च १--इत्येतदक्तव्यम्‌। तदुच्ते-

प्रदक्षिणं प्रतिदिशम्‌ ॥ sc ॥

बलीन्‌ हरेत्‌ ,-इत्यनुवत्तते । ऋजुरच्तरार्थः। अथ, प्रदच्चिणम्‌ , --इत्येतद्वाच्यम. १ ननु वच्यमाणदेवतोपदेगसतारेव प्राद्ति- wa सिद्धेः । नेष दोषः कस्मात्‌ १ यस्मात्‌ प्रल्लतस्यामेः प्रादचियेनात्त वलिदहरणमित्येततप्रतिपिपादयिषया uzfaa- भित्याइ । अन्यधा Hate प्रादच्तिखयं स्यात्‌ ॥ ° ॥३८॥*॥ fa केवलासु दिक्ु१न। क्र तहि १!

अवान्तरदट्‌शेषु॥३८॥

वलन्‌ हरेत्‌ ,- इत्यनुवत्त तएव । चशब्टोऽव्र लुप्तवत्‌ ZV । अवान्तरदेशेषु च बलीन्‌ दरेदिव्य्थः। दिशो्दिशोरन्तरालमवा- TSH, ,-- इत्याख्यायते ॥ ° ॥ २८ ॥ ° ॥

अथेदानीं, RA बलोन्‌ इरेत. १ ,--दव्येतत. वक्तुमारभते, —

40g wi firata [ ४१. o@. | अनुपूर्व्य शाव्यति हरन्‌ ॥ Be ॥

qa पूञ्ैमनु,--दत्यनुपूवैम्‌ , तस्य भाव MAGA , तेन AWE aI, बलीन्‌ हरेत्‌ ,--त्यलुवत्तंत एव । किं Faq? भव्य तिहरन्‌ । व्यतिहारमङुव्यैन. । व्यतिहारे sere: पौव्वोपय- विपययः,--इत्यनयाोन्तरम्‌ |

कस्य पुन व्यतिहारो निषिध्यते १ भानुपूव्यस्येव्यादइ | कुतः ? सच्निधानात्‌ । मन्ताणाम्‌ ,--दति च प्रतिपद्यामहे । कस्मात्‌ ? तेषामपि बौदसन्निधानस्य सम््वात्‌ । न वक्तव्यं तहि? नलु विधानसामर्थ्याटेव व्यतिहारो न भविष्यति, अथोच्यते ;- कारणं वक्तव्यम्‌ । भ्रादराधम्‌ ,- इति ब्रूमः । आह । ननु सूरभेवेतद- वाचं पून्धसूतराभ्यासुत्तरसूत्रेण चैतस्य गतार्थत्वात्‌ । Tad नेष दोषः। कस्मात्‌ ? सामान्यप्रापे विंशेबकथनस्यापुनर्कत्वात्‌ | लेख- att खल्वियमाचार्य्याणाम. । ते खल्बादितः सामान्येनाभिधाय पुनस्तदेव fantarfacaa | सोऽयमलङ्ारो न दोषः |

पतस्मिन wean पूव्येसत्रदयक्रमानुरोघान्मन्तान. faze किमादितः सर्व्वासु feg बलिहरणं ततोऽवान्तरदेशेषुं १ उत उत्तरसूत्रानुसारात्तदुकेनेव RAT? उताहा उभयतापि पराठ- क्रमस्याविशेषात्‌ fanaa: ?,- इति कदाचित्‌ शिष्या सुद्धेयुः, अतः परमकारुणिक waar: सूत्रमिदं रचयाञकार | ननु तथापि न न्नायते ;--प्राचोनस्य पराचोनस्य वा क्रमस्यानु- पूव्वामतामभिप्रेतम. ,- इति 1 पराची नस्य,-- इत्याह । कुतः ९ यतः प्राचौनस्य क्रमस्यानुपूर्व्वा खल्वभिप्रेयमाये मन्त्राणां व्यतिहारः

18 प्र. 9 खं. रुद्यष्ड चम्‌ | Bod

wai aafava) उत्तरस्रतात्ययपय्यान्तो चनाच्चैवमवम- च्छामः। यदि तावत्‌ प्राचौनस्य क्रमस्यानुपूत्व्यसिदाप्रेतमभि विष्यत्‌, न्‌ नसुत्तरत्र पुरस्तात्‌ ,- इति, श्रवान्तरदेभे,- इति चेवमादि- देशकौत्तनं नाकरिष्यत्‌ | अकार्षीचाचायः | तस्मादवगच्छामः, —a प्राचोनस्य क्रमस्यानुपूव्व्येमिह प्रतिपिपादयिषितम्‌,--इति । भथ, तथाप्युत्तरसूतरे देणकौत्तनमनथंकम्‌ ;-- ननु मन्वाणां व्यतिहारनिषेधादेव प्राचीनस्य क्रमस्यानुपूव्मैमच्र न भविष्यति, -इत्युक्ताम्‌ | सत्यमुक्तम्‌ | तत्‌ खल्वे तदुत्तरसूते cantina सति शक्यते वक्तुम्‌ । न पुनरन्यथा । कथम्‌ ? देशकौक्तनवलात्तत्तदे- शानामेव बलौनां तेते war: भवन्ति । तव्रादितो feq, ततो- fafeg च बलिहरणे मन्ाणां व्यतिहारोऽवव्ननीयः स्यात्‌! देशक त्तनस्य Paya, तन्नदेशानामेव बलीनां ते ते मन्त्राः, -इत्यत कारण विशेषाभावात्‌ यथापटितैरेव मन्वैरादितो feq ततो fafeg बलिदरणोपपत्ते व्यतिहारस्य वक्तमशक्यत्वात्‌ — sag किं विस्तरेण ॥ ० ॥ ४०॥ ० ॥ AAAS Sate मन्ताणां व्यतिहारो निषिद्धः, त cerita भिधौयन्ते ; देवताश बलौनाम. ,--

इन्द्रायेति पुरस्ता इायव इल्यवान्तरदेशे यमायेति claua: fos इत्यवान्तर देशे वस्शायेति पश्चान इाराजायेलयवान्तरटेशे सोमायेद्यत्तरतो मडन्द्राये- त्यवान्तरदेशे AGRA इल्यधस्तादृं नमो ब्रह्मण इति दिवि॥ ge tt

६१० गोभिलौयं [४ प्र, ७ ख. ]

ऋजुरत्तराधंः | अ्रघस्तादिति नौवचैर्टानसुपदिश्ति। atfafa ्रह्मवलावन्वेति | ऊम्‌ ,-- इति ऊैसुत्च्तिष्य टानाम्‌ ! दिवि, --द्ति दिवं मनसि निधाय निकच्तेपाथेम. । बलिहरणमन्ताणा- QAM नमस्कारः स्यात्‌ । कुतः ? ‘sag नम इत्येवं बलिदानं facta | वलिदानप्रदानाधं नमस्कारः कतो यत; |

इति प्रक्ञतौ तथादश्नात्‌। पिढभ्यः,--इत्यत चान्ते खधाकारः स्यात्‌। कस्मात्‌ ए “ख धाकारेण निनयेत्‌ fost बलिमतः सदा” |

दूति वचनात्‌ । त्रह्मवलो तु यावदुक्गत्वादादित एव नमस्कारः स्यात्‌ | विेषवचनस्य GaAs सामान्यवचनस्योपरोध इष्यत- एव । न च विकल्पः, अतुलखवलत्वात्‌ । सामान्यविश्चेषयोवि कल्य- ष्य कचिदप्यदश्नात्‌। satay Gara: कात्यायनस्य,-- इति नैतदन्यथयित शक्छम.। सामविधानवब्राह्यणेऽप्येवमेवेतत्‌ समाम्नायते,--इति नात्र विकल्यो युक्तः कल्पयितुम. । wat पुन- रेतदविदांसो भाषन्ते,--शब्रह्मखे,--इत्यतान्ते नमस्कारः स्यात्‌ । क्तः १? Waal तथा दृष्टलात्‌ | Aatued वा स्यात्‌ । उपदेश- साम्यात्‌ । एवञ्चेत्‌ , विकल्पः, तुल्यवलल्वात्‌'- इति । सुभूमि- करणमुभयतश्चाद्धिः परिषेकश्च प्रज्जतिवदतापि कत्तंव्यः॥०॥ ge tt

प्राच्युदवाचौभ्योऽहरहनिव्यप्रयोगः ॥ 8२ ॥

प्राय बै वाचोभ्यः,-- तत्त दिग्देवताभ्यः,-- इत्येतत्‌ | wart खख्ि-

¶ ४१. ऽ ख. | खह्यसनम्‌। ३११

हाधोदिगभिप्रेयते। कथं ज्ञायते १ तद्लेरवाचौनं दौयमानलात्‌ | सन्निद्ितपठितस्योस्य वैपरीत्याच्च। तथाच नित्यवलौी कश्च प्रदीपः । “इन्द्राय वाभ्रुकये त्रह्मणि'"-- दति । एताभ्यः खलु देव- ताभ्योऽहरहः wad, नित्यप्रयोगः,--नित्यमवश्य प्रयोगोऽनुष्टानं कर्तव्यः बलौनाम | एताभ्यो देवताभ्यः प्रत्यहं बलिडरणमवश्य कन्तव्यमित्ययः । तदिदं प्रसद्गादत सूतितम्‌ | अरहर इरिति प्रत्यह- करणार्थम्‌ । नित्यपदमावश्यकलतवार्थम्‌ । क्रमश्च पूत्मैसूत्रोक्त एव स्थात्‌ | वैपरीत्ये कारणाभावात्‌ । क्रमभेदः खल्िहोचैवैपरोल्ये- भावाचौग्रहणाधः,-- इत्यवोचाम । aufea: खलयमेव क्रमः manana | भअ्रभिदहितञ्चैतत्‌ सव्यैमस्माभिरधस्तात्‌ ,-- अथ dad स रत्तोजनेभ्यः'”-- इत्यत ॥ ° ॥ ४२॥ ° ॥ प्रासङ्गिकमभिधाय प्रज्ञतमेव पुनरनुव्तामह,--

Wat संवत्सरे नवयन्ञयोवां ॥ ४३॥

वा शब्दस्थोभयतान्वयः कत्त व्यः । नवयन्नयोः--इत्येतदपि वौ ससितं दरषटव्यम्‌ । तेनायमथ; | saat संवत्‌सरे वा नवयन्नयोनवयन्नयो- वां नित्यप्रयोगः,--इत्वनुव स्त ते | नवयनज्नयो रिति दिवचनकरणात्‌ वरौ हियवयन्नयोरिति teary 1 श्यामाकयन्नस्य तु वनख विषयल्वा- दिद wae: |

प्राह । कस्य नित्यप्रयोगः ? यथोक्तस्य कममणः, -इत्याचच्म- हे । कस्मात्‌ ? “saa प्रधानगाभिः--इति वचनात्‌ | तथाच सामविधाने amd । “धातो वास्तुशमनम.“--द्त्येतस्िन्‌ प्रक-

३१२ गोभिलीयं [४ १, ऽख.)]

रणे, “वहुपशधनधान्यदिरण्वमायुसत्‌पुरुषं वीरसूः सुभगा भवि- waa शिवं gel वासु भवति, चतुष मासेषु प्रयोगः संवत्‌सरे वा पुनः प्रयोगः”-इव्यान््नातम. ।! तस्मात्‌ ,--प्रक्तस्य afaa- यस्य प्रयोगः,--इत्यसङ् तैषां agar । साम विधाने खलरदव लि- व्रयस्योपदेशविरहात्‌ प्रक्तस्यैव RAT: पुनः प्रयोगोऽवगम्यते। तस्नादिह्ापि तथैव वशं यितुमुचितम्‌ ॥ > ॥ ४२॥ °॥

दति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्ान्तवागौ शमटाचाया- मजश्रोचन्द्रकान्ततकालद्ारस्य कतौ गोभिलौोयग्द्मस्त्रभाण्ये चतुथ प्रपाठकस्य सप्तमी खण्डिका समाप्ता No J

गोभिलोय-गुद्यसवे

चतुधप्रपाठके Beat wheat |

TAU TSSURTAML AA UM TIATSHBT Ite Ul

व्याख्याते खवणाग्रहायणौकश्मणो | तलयोः BAT:, weary यवान्‌ शिष्ट्ा,--अ्वशिष्टान्‌ war उव्वैरितान्‌ कत्वा, -- इत्येतत्‌ । wana —sfa वचनादासादितानां यवानां मध्यात्‌ yaaa भज्जनादवशनेषः क्तव्यः, न भज्जनात्‌ परतः | कतः १ भनक्त तत्वात्तेषाम्‌ | तथा चोक्तम्‌ | “saa यवाः प्रोक्ता wer घाना भवन्ति ते” |

efa. शिष्ा-इति करणाच, एतत्ममकरणाथंमन्षतानाम- aaa: करणोयः, न तु यदि दवादकच्तनाः शिष्यन्ते, तदेवेतसख्छ कर्मणः करणम्‌ ,--इत्य॒ पदिशति neue ie tt

We वोदङ्‌ वा गरामान्निष्क्रसम्य चतुष्यधेऽग्निमुप- समाधाय इये राक इःयेककयाऽञ्जलिना जुद्ु- यात्‌ ॥ २॥ MAS वा उदक्लुखो वा गरामाच्रिष्करम्य fara सत्निवानाति- Zag निष्क्रमखस्यैष नियमो न चतुष्ययसख । चतुष्पथः प्रसिद्धः । तस्मिन्‌ “्रग्निमुपसमाधायः--इ्यक्ताधम्‌ । इये रके, -द्ति तस ऋचोऽभिप्रेताः । ताक्षामेकेकया ऋचा, भच््नलिना--व्याको-

Bo

३१४ गोभिलौयं (gy. ट्ख. |

शक्तेन ufueta जुहुयात्‌ ;--प्रक्तानचंतान्‌ । अथ, अभिनि सुपसमाधाय,--दइत्येतदवाच्म्‌ ; ननु जुहोतिचीदनया aetaq प्राप्रोति। न,--इत्याह । कस्मात्‌ ? यस्मादग्निसुपसमाधाय,- -इत्येतदवचने चतुष्यधे खल्वसौ होमः स्यात्‌ उदकडदवाच्तततण्डु- लानाम्‌ | तस्माटेतदुचते | च्िप्रहोमन्यायेन खल्वयं होमः स्यात्‌ | aga चागिनिसुपसमाधायेवुच्यते। कथं नाम ? अग्नि सुपसमाधायव जुहुयात्‌ न तु परिसखमूदहनादिकमपि Tar, --दति॥०॥२॥ ० ॥

Wea वसुवन पधौल्यडमुदौकमाणो देव- जनेभ्यः ॥ ३ ॥

प्राङ्‌ प्राद्धखः, sama अमेः सकाशात्‌ कतिचित्‌ पदानि wari वसुवन ufa—xfa agar विरभ्यस्तेन,- इत्यथः | कुलः १ UMAMAAHW AIA यजुषः पाठात्‌ । AA उपरिष्टात्‌ | उदोत्षमाणः अद्ैमवलों कयन्‌, देवजनेभ्यः देवजनानु- दिश्य । प्रक्रतानामनक्षतानमच्नलिसुत्मजेत्‌ ,- इति सूतरशेषः। "'उद्वैम्‌"- इति पदस्योत्र्गेण संबन्धोन तु Tata । कथं wat? उदीत्तमाणः,-- इति उदुपसर्गेखैव तदवगतेरनथकल्वापत्तेः | दूद्मिदानीं सन्दिह्यते। वसुवन एधि-इत्येतद्यज्ुः किसुत्‌- क्रमेन संबध्यते, श्राहोखिद्दोतच्षशेन, उताद्टो sary १- इति । उतक्रमणेन,- इति केचित. । तदसङ्गतम्‌ । कस्मात. ? यस्मारेवं लति भ्रत्ततबलिरमन््रकः स्यात. । तच्चानिष्टम्‌ । “gaat म्‌

[ 8 प्र, दख. 1 रद्यसूव्रम्‌ | ६१५

निरव; इति सऋअमरणात.। अव्यक्तस्य प्रधानसंबन्धसिद्धान्तो- इप्येवमुपरुष्येत | अतएव, उदौत्तशेन daa: —xafa नाद्धिया- az, अपरे तु,-देवजनेभ्यः,- इति चतुधौनिदं शादयमेव नम- स्कारान्तो वलिमन्तः,--इति मन्यमानाः ,--वसुवन रधौति मन्तस्योत्क्रमणेन संबन्धृम्‌ इच्छन्ति! तदषप्यसुन्द्रम्‌ । कस्मात.

कारणात ९ इतिकरणाभावात । एवं खल्भिप्रेयमाणे, “इन्द्रा

येति पुरस्तात्‌"? इत्येवमादिवत. , टैवजनेभ्यः,-- इत्यत्रापि इतिः

क्रियेत तदकरणादवगच्छामः,--नायं वबलिमन्वः,--इति।

AARITRUAGT यजुषः संबन्धः । तथा चोक्तम्‌ | | Cag’ वख्ितिमन्त्ेण दे वेभ्योऽस्येत. यवाच्ञ लिम्‌ । तथेतरजनेभ्यञख प्राञ्चमन्यद्‌ यथाविधिः"

दूति ¦ उत्क्रसणमुदौक्णच्च दयमपि मन्तानुपदटेणादु व्याहृतियोगेन

स्यात । qutfafa केचित्‌ ।

अद्रा ननु भ्रागेयमिदं ay: “ayaa एधि'- इतिं ।

तथाचागनेयेन यज्ञुषा टे वजनेभ्यो बलिदींयते इत्यनु पपननमिव प्रति-

८ ५५

भाति। नायं दोषः । “Get गादहपत्यसुपतिष्टेतः' — इतिवदचना- दुपपतिसम्भवात. | तथा चोक्तम्‌ | “किमिव हि वचनं न gare, नास्ति वचनस्यातिभारः'-दइति। अपिच) टेवजनाथमम्ने- रष्येषितत्नात. ना तानु पपरस्िशङ्काऽवसरः। अयं खल्वां मन्तस्य । afafa घननाम । वन सम्भक्तौ । ड अमे, लमस्मिन्‌ aaa वसु- वनः घनसं विभागगीलः एधि भव । योऽवमत्षतवलिमया saz, a विभज्य यथायोग्यं tance: प्रापय इति । प्रसि छने वाना

इृव्यप्रापकल्वम्‌ | तस्मात. सव्वेभुपप्यते ॥ ०॥२॥ ° ॥

३११ गोभिलौव {श्प. रख. ] तिथ्यङङतरजनेभ्योऽर््वाड्कक्तमाणः ॥ 8 ॥

fade facatd aa भवति, तथा,--इति क्रिया तिग्रेषणभेतत्‌ | saat “प्राच्चमन्यद्‌ aaifafa’—sfa वचनात प्राञ्चमेतं वलिं हरेत. । ततश्च एवं व्याख्यायते | fase तिरञ्चौनः सन्‌ , इतरज- नेभ्यः श्र्ततान्न लिमुत्ृजेत. । प्रकतेन वसुन एधौत्यनेन मन्त्रेण | किमविशेषेण > न। कथन्तडहिं १ अव्वाङ्पेच्चमाणः। अघो- (अ ~ ऽवलो कथयन्‌ । TAS अधोमुखः , अवेक्षमाणो afatqy ,— दूति वा वणनोयम्‌ ॥०॥ 8 ॥ ° ॥

अनवेत्तमागः प्रे व्याक्षतान्‌ प्राश्नौयात ॥ ५॥

नवेत्तमा णोऽनवलाकयन्‌ | अनपेक्षमाणशः,- इति पाठेऽपि, अपे त्ययमुपस्गः,--इति स एवाधः। किमनवेच्तमाणः ? प्रलतान्‌

बलिदिग्दटेशान्‌ । प्रत्येत्य पुनरागत्य। किम्‌ ? अग्निसमीपे

TH 1 कुतः ९? प्रक्षतत्वात. । प्रतिशनब्दस्लरसाच्च | wAaTa ,--

प्रक्तान्‌ होमवबल्योरवशिष्टान. इत्यर्थः । प्राश्नीयात्‌ सुन्लौत। एवच्च न सरव्वेषा मच्ततानां होमवल्योवि नियोगः स्यात्‌ ॥०॥ ५।॥०॥ fata एव प्राञ्ौयात ? न।

(क. =~ उपितेरमाखेः सह ॥ ६ ॥

उपेतः समौपमागतेरमात्वैः सह मिलित्वा । { भमात्वशब्देन पुतेभ्नाद्यप्रश्नयो Vy उच्यन्ते! aaa भवति। यावदयं

[४प्र,दख.) द्यम्‌ चम्‌ | ३१७

zefamen जुहोति वलिद्चोत्सृज्याग्िसमोपं प्रयेति, तावदमाव्या HAA समीपमागच्छेयुः ---येन तेः सादैमक्तत- प्रा्नमस्योपपद्यते ,--इति। स खल्वयमथः उपेतपदसखरसा- दवगम्यते॥०॥&॥ ° ॥

काम्येन खल्वेतेन aa भवितव्यम्‌ । fa पुनरस्मिन्‌ aaa छते फलं स्यात्‌ १ तदुचते ,-

खस्त्ययनम्‌ ॥ ऽ ॥

व्या ख्यातोऽत्तरार्थः। तदिदं HIV: फलवचनपरं सुतं न वामरेव्य- गानविधानाधम्‌ | अनथंकत्वापत्तेः । परिभाषाप्राप्तं वामटेव्यगानं खल्वन्तर्णप्येतदइचनमिदानीं कत्तव्य भवति ! उत्तरतः कर्ममा न्तरसूत्रणादिदटानौभेतस्य कञ्मणौऽप्रवगावगमात्‌ | WaT श्राह | करा पवर्गविदितं वामदेव्यगानमिह सस्ययनम्‌-- इति ॥०॥७॥०॥

वशङ्गमौ शङ्केति पृथगाहृती व्रौडियवहोमीौ प्रयुञ्चौत wou

वशङ्गमो,-इति मन्तेण, शङ्य,--दइति मन्तरेण च, प्रथक्‌ नाना भ्रात ययोः, तौ एथगाइतौ व्री दियवद्ोमौ प्रयुच्ीत कुर्यात्‌ t ननु, एथगाइतो,--इत्येतदवायं ; मन्तयोः एधगुषन्धासात्‌ atfe- यवहोमो, - इति दिवचनाच होमयोहिंलावगतेः । न- इत्याह | कस्मात्‌ ? यस्मात्‌ एतदटवचने त्री हियवयो हन्दबलादितरेतरयोगाव- गतेमिं लितयोत्री हियवयोर्हमः स्यात्‌ । तस्माटेकंकमन्तेरी कै कस्य

Sts गोभिलय [8प. दख.)

Slag पथगाहइती,-- इति वचनम्‌! तदच द्रव्यप्रथक्ता दाहत्योः पथक्तमित्यसुमयं प्रन्नापयितुः थगाडइतीः- इत्याह । एवच्च, वशङ्गमाविति मन्तरेण त्रौहिहोमः, शङ्घेत्यमेन च यवहोमः स्यात्‌ । तथा चोक्तम्‌ ।

‘augatfata ateta ugafa यवांस्तथा । असावित्यत्र नामोक्ता जुहयात्‌ च्तिप्रहामवत्‌"” ॥

दूति । अस्माइचनात्‌ स्िप्रहोमोऽयम्‌ । जाह । असौ,-- इत्येतस्मिन्‌ aif नाम उक्ता जुहुयात्‌ ,-- इत्यक्तम्‌ । न ज्ञायते; कस्य नाम्नो वचनम्‌ १-- इति । तहक्तव्यम्‌ । उच्यते॥०॥८॥०॥

यखात्मनि प्रसादमिच्छत्तस्मे ॥ < ॥

यस्य,-- अविशेषात्‌ far: पुरुषस्य वा, aia afaq विषये, प्रसादं प्रसत्रतामिच्छेत्‌ अभिलषति, ad, तस्य, नाम उक्ता, —efa संवन्धः । "तस्यै aay इतिवत्‌ (तस्मै- इति च्छान्दस्या प्रक्रियया षष्ठयर्थे चतुधों । श्रपर आह । तस्मै--दइति ताद्य चतुर्थी । यस्यात्मनि प्रसादमिच्छेत्तदयं तसुदिश्य त्रीडहियवदहोमौ ugata—sfa गतेन संबन्धः अनवाऽपि वचनव्यक्त्या तस्यैव नाम्नो वचनम्‌ .—sfa मन्यते । तं प्रसादयितुम्‌-इत्यस्यामपि वणनायां गतेनेवास्य मबन्धो दश्व्यः,--इति॥०॥<॥ ° a किमस्य त्रौ हियवदहोमस्य aaa प्रयोगः १ न,-

निव्यप्रयोगः॥ १० tl

[snr@] गद्यम्‌ चम्‌, ३१४

नित्यमहरहः प्रयोगः--ग्रथादाप्रसादात्‌ प्रत मनुष्टानम्‌ ॥०॥ १०॥ A ~ © एकान्तर््या यामह मासत्रते दे कम्मण ॥ ११॥

“agat gat मनसा प्रपद्ये?” दइत्यादिकाखचमेकाक्तय्या माच- He) कस्मात्‌ १ तस्या इदटानों क्रमप्राप्तलात्‌। प्रसिदेश्च । प्रसिडिवौजच्च ,--“यस्यास्त एकमत्तरम्‌”- दति मन्वणं: । तदस्याभेकाकूखायाख्चि चत्वारि कमणि aafaufai तेषां मध्यात्‌ इं क्णो waa स्याताम्‌ के पुनद कश्मर अचे मासत्रते स्याताम्‌ ? आयुष्कामग्रामकामकन्ब णौ, इति AA: | कथं ज्ञायते? अनयोविण्िद्टिफनलकलत्वात्‌ | साध्यानुगुणत्ाच साधनस्य । तथा चोक्तम्‌ । चत्वारि चे काचय्यायां aafa फलमेदतः। तत्रादईमासब्रतता न दितलीयचतुधयोः' | दरति । fattraquarg पारिभाषिकव्रततैव स्यात्‌ ,--विशेष- स्यानुपदेशात्‌ —sfa द्रष्टव्यम्‌ ॥०॥११॥ ०॥ तानि चत्वारि कब्माणि सपरिकरमिदानौमभिधीयन्ते-अर्टमिः सूतेः,- पौयमा Tat खदिर णङ्णतं जुहयादायुः- कामः ॥ १२॥

पौणमास्यां रात्ौ,--इत्यु्ाथंम्‌ | खदिरः प्रसिदः। तन्मया र्वः कौलकाः-खदिरशङ्वः | तेषां खदिरशद्कःनां यतम्‌ ,--

३२० गो भिलौयं [suc]

(WANS: सं ख्यावचनः)- जुह्यात्‌ , प्रक्ततया एकान्षव्यया ऋचा, ्िप्रहोमन्यायेन,-- इत्यथः । aga प्रकतिधम्मानुरोधात्‌ समित्‌- प्रमाणाः समिज्ञक्षणयुक्ताञ्च कत्तंव्याः। तथा चोक्तम्‌ ।

“सत्वचः UTI: काय्यास्तोच्णाग्रा वोतकण्टकाः |

सभिल्लक्षणसंयुक्राः सूचोतुच्यस्तथधाऽऽयसाः'ः | दति। को जुहवात्‌ ! भायुःकामः। आआयुजोवितं कामयते यः, सोऽयमायुःकामः। कस्य आयुःकामः? अविभ्रेषादातमनः पुचा- दनां ani कथं पुनः “शास्वटेशितं फलमनुष्ातरिः- इति faa सिद्वान्ते पुतादोनामप्यायुःकामयमानोऽधिकरोति,--इति awa ९ ब्रद्ा कन््तल्वादित्याद। wa खल्विदं ग्ण्ह्याणमपि फलजनकं भवितुमर्हति, Ahad यजमानस्यैव । Weis पुत्रादयः। न खल्वसौ यजमानोऽन्तरेषं तान्‌ सखमेवाभ्युदयं कामयमानो भवति निहतः । तच्नारललात्तस्य । तथाच गगह्यासं ग्रहः |

“पल्लयः Jalsa कन्याश्च जनिष्याश्चापर Far: |

Wel दति समाख्याताः यजमानस्य दायकाः |

तेषां संस्वारयोरीन शान्तिकख्मक्रियास्रु च |

प्राचार्यविहितः कल्यस्तस्माद्‌ wat इति सितिः” ॥ चति ॥ ०] १२॥ ०॥

आयसान्‌ बधकामः॥ १३॥

भयो लोहम्‌ । तद्भवान्‌ Waray TEA --प्रक्ञतलाच्छतप्तश्या- कान्‌, प्रकतेनैव विधिना qear । कः ? वधकामः। इननं

[3a च्ख.] THT Ay | ३९९

बधः,- इत्यनन्तरम्‌ । तं कामयते यः, सोऽयं वधकामः। कस्य बधकामः 2 शवचु्ामथात्‌ । न fe कञ्चिदासनोवधं कामयते॥ ° ॥ १२॥ ०॥

अथापरम्‌ ॥ १४ ॥

अथशब्दः--बधकामकर्मणा व्यवहितस्यापि पूव्येप्रकतस्यादैमास- त्रतस्यानुसन्धा नार्थः | अधैमासत्रते F कश्यणो,- इत्युक्तम्‌ ¦ तचंक- मायुःकामस्योक्तम्‌ । भ्रधापरमपि भरैमासव्रतं aw Waa! वत्तिष्यते.- इत्यथः ॥ ०॥१४॥०॥

Me वोदङ्‌ वा Tafa चतुष्पथे पव्वते वाऽऽरण्यैर्गोमयेः : खणख्डिलं प्रताप्यापोद्याङ्ारान्‌ मन्तं मनसाऽनुद्रल् सपिराख्येन जुह्यात्‌ ॥ १५॥

श्राङ वोदङ्‌ वा ग्रामात्रिक्रम्य',-द्त्युक्षाथेम्‌ । “aqua qaqa वा" चतुष्पथपव्धैती प्रसिद्धौ । तयोरन्यतरसिन्‌ । “aT waa ग्राम्यैः, “Maa? —a दास्भिः, Safa’ लोदपात्र, प्रताप्य प्रकर्ेणातिश्यं तापयिला, तस्मात्‌ खण्छिलात्‌ “अ्रङ्ाराम्‌' अभ्नि- मयान्‌ , We Woe, "मन्व" प्रकतभेकाक्तय्यामन्तं, (मनसा छदट्येन, sage’ waqa, ‘efi: vd, ‘aa’ gaa, ‘aga’ । ga year? प्रतक्षे खण्डिले ,--इत्याह । कुतः १ प्रज्ञतत्वात्‌ । लुदहोतिचोदनाबल!दपोट्‌ ष्वेवाङ्गारेषु Et म: १, -इति चेत्‌! नैतदेवम्‌। . कस्मात्‌ ! यस्रादेवंसति ४१

१२२ गोनिनौयं [ey.cu.]

खर्डिल प्रता पनो परेशोऽनथंकंः खात्‌ । भपोहनोपटेशेन चाङ्गा- राणां खर्डिल-प्रतापनमा ताधतया कम््ानङ्गत्रोवमतेः । ` एवच, प्रनमिकलादव्र farsrawat 4 स्यात्‌, किन्तु उदर्कदोमवत्‌ यावदुक्तमेव स्यात्‌ ,--इति द्रष्टव्यम्‌ । अत्र च, सखर्डिलप्रतापनादो यद्यपि मन्तो नोपदिश्यते, aaifa न व्याद्ृतिप्रयोगः, किन्तु quits करणोयम्‌। तथा च WaT: |

“ama मुखेनैव होमे fara तथा ।

Meat प्रयोक्तव्या मुखे नाणु च लक्षणम्‌"? | fan ०॥ १५ ° ॥ तस्माच्च सपिरादुत्याम -

ITA दादश यामाः ॥ १६॥ wa भवन्ति) फरोविधिरयं न फलार्थवादः। aad waa?

काम्यानां श्रुयमाणफलत्वस् राविसतन्धायेन वणं यितुसुचितलात्‌ | तस्मात्‌ ग्रामकामस्यात्राधिकारः॥ ० nee to |

धमे ्रावरायाः ॥ १७॥

हत्या मच्वलन्त्यां केवले YA जायमाने त्रयवरादैयाः ग्रामाः Tar भवन्ति । भ्रवराश्चैयशब्टो हौनवचनः। aatsatrem: हीना येषां तै aman: भवरादयशब्दे नैतत्‌ दयति, धु मप्रमाखाल्पल- Weanai फलास्यत्ववहतवं मवति, परन्तु न्यु नकल्येऽपि तयो ग्रामाः सम्परयन्ते,--दति । रपरे तु मन्यन्ते -ज्वालादौक्ितारतम्बेनापि फलतारतम्बं भवति,--इति॥०॥१७॥ ०१

fea. रख. ] दशर चम्‌ ।. ३२९ अमोघं कम्दयाचच्षते ॥ १८॥

इटं ग्रामकामक् wad भअव्यथेमिति भाचच्चते कथयन्ति area: | भमोघवचमेनेतदहययति,- यदि sara न भवति, धूमोऽपि न जायते, तथापि नैवेदं ae मोघं भवति, ्रपितु कियदपि ग्डक्तेवादिकं फलमस्य स्वादेव,- इति । कुतः ९ अमोघवचनस्यैवमथत्वात्‌ ॥ ०॥ १८॥ ° ॥

दत्यविक्छिक्तिकामो हरितगोमयान्‌ सायं प्रातजद्- यात्‌ ॥ १६ ॥

छस्तिवं तनमुपजीवनमित्यनर्थान्तरम. । भविच्छित्तिरविच्छेदः- अविच्यतिरित्येतत्‌ । दत्ते र विच्छित्तिः वत्य विच्कि्तिः। तां काम- यते,- इति ह्य विच्छित्तिक्तमः । sre: कतमा पुनरिह ठत्ति- दभिप्रेता ? यिलोच्डादिरूपा,--द्रति ब्रूमः | कुतः ? लसा एव ब्राह्मणा दि्वसितया प्रसंथनात्‌। तथाच afaqauma स्मरति भगवानतिः।

“aig agisfafed: संखिता aa विनः |

बहमानमिह प्राप्य प्रयान्ति परमां गतिम.“ |

दति मनुरपि।

“GAVE भूतामामल्यद्रोडेण वा FA: | या afeai समाखाय विप्रो जौकेदनापदि.।' यान्रामात्रप्रसिद्यथं खे: क्मभिरगदितेः। ..

१९४ गोभिलीयं [४प. ८ख. |

wana शरीरस्य ` कुर्व्वीत धनसञ्चयम्‌ | क्र ताखताभ्यां Naa सतेन Wada वा | सत्याद्रताभ्यामपि वा न तत्या कटाचनःः।

धूति । Ca लोकतव्रस' aaa हन्तिदेतोः area |

afagiranat gai जोवेद्राद्मणजो विकाम्‌"' । दति च। तस्मात्‌ ,--युक्ता श्रभ्यु दथहेनोः शदाया वत्ते रविच्छित्ि- कामना । भपर आह । ठस्तिशब्देन अुतिस्मरतिविहितकश्मानुष्टान- मुच्यते | कतः ?

‘nastanfafaai afa’ यसत्वनुतिष्ति |

aatssaiaa विधिना स परं aw विन्दते" । दूति स्मरणात्‌ | मनुवचनाच्च ।

“एषोदिता eee ठत्तिरविप्रस्य शाश्वती |

स्रातकत्रतकल्पश्च सल्लश्डिकरः Ya” | दूति । तदसङ्गतम्‌ । कुतः १ ठत्तिशब्दस्येदमथ्या प्रसिहेः। स हि जौवनोपायमाह,- इति स्मृतिषु प्रसिदम्‌ । यदपि अआअरणम्‌-- 'धयावन्नौवमविच्छित्राम्‌'?-- इत्यादि, तदपि भखदुक्तामेव ठति स्तौति तस्या अपि wera । न भवदुक्ताम्‌ । भरप्रसिददेरेव । मनुरपि चतुर्थेऽध्याये प्रधममस्मदुपवशितां हिं, परतसु ख्ञातक- व्रतमभिधय, प्रकरणेपे “एषोदिता ग्णहस्धस्यः?-- इत्यादिना यथाक्रमं तदुभयमेवो पसंदरति,-- इत्यवगच्छामः | कथम. १ उप- क्रमो पसंहारयोरेकाथलोपपत्तेः | अन्वया खख सावन्धदु पक्रम्यान्ध- दु पसंरत्रनवधेयवचनः स्यात्‌ | भवत्परिकख्िताया्च ठत्तेरा-

fey ट्च. ] गद्यम्‌ नम्‌ | BOY

खमान्तरसाधारण्यात्‌ गहखमा तपरं मनुवचनं पौष्येत। a खस्ेकौव ठ्तिरनेकसाधार्णा एकस्य प्रणश्यते नापरस्येति किञ्चित्‌ कारणमत्र शक्यमु्मे सतितुम्‌। तस्मादख्मदुक्ल एवार्था विद्द्भिरादरणोयः |

स खल्वयं ठ्य विच्छिक्िकामः,- शरितगोमयान्‌ सायं प्रात- ज्यात्‌ | प्रक्ततेनेकाच्चयामन्तेण vara क्तिप्रहोमन्यायेन स्यत्‌ इरिताञ्च ते गोमयाश्च,- इति इरितगोमयाः, तान्‌- इरितगोमयान्‌ 1. a: खलु गोमयैः सङः ले प्रदेये हरितानि aura प्रणस्तान्य॒त्पद्यन्ते, तान. किल गीमयान. इरितमोमयान. भ्राच- aii ते खल्वाद्रा इदाभिप्रेयम्ते। कथं wat? aaa तद््रसिद्ेः 1 हरितगोमयेनोपलिम्मतोतिवत्‌ । श्रष्पुषोमानाम चमसखाञ्चात्वालदेशेऽह्िः पूर्णाः, तेषु हरितानि ठरानि प्रास्तानि मवन्ति-- इत्यत्र हरितद्णशब्दः सूत्रकारे णाप्येवमेव व्याख्यातः | श्रष्वयथवोऽपि arenaa aufa aa प्रसिपन्ति। तस्माद्ययोक्त एवाथः |

इरितगोमयान —-sfa बहवचनं सायंप्रातराठच्यपे्म्‌ | श्राहुतेरादत्यपे ्तमेव कुतो न स्यात्‌ १-- इतिचेत्‌ । न । एकमन्ता- पिकारात्‌ । अ्रभ्यासस्यामुपटेशाच्च । तस्मात्‌ ,--एकंवेयमाइतिः सायंकाले प्रातःकाले च डोतव्या। सा efeaargia:, सायं --सायमादतेः पुरस्तात्‌ स्यात्‌ । प्रातश्च प्रातराहइतेः पर- स्तात्‌! कस्मात्‌ १ सायंप्रातर्होमयोरव्यवायोपपन्तेः । एवं खच्ध- व्यवायः सायंप्रातर्हौमयोरपपश्चते) इतरथा व्यवायः स्यत्‌ । ख चानिष्टः wa: 7

२२६ ` गोभिलैयं [४१, टख.7?

(८

नेकस्मिन्‌ ware तते aia तायते यतः» + इति वचनात्‌ । wa, एवमपि प्रादुष्करण्डो मयोरव्यवायः स्यादेव + स्याटेव | भ्रनन्धगतिकल्वात्‌ 1 किं पुनरत्र कारणम्‌ ? ;--प्रादुष्क- रणहोमयोव्यवाय आखयितव्यो न सायंप्रातर्डोमयोः —efa । उच्यते । भराखयिष्ामः प्रादुष्करण्डोमयोर्व्यवायम्‌ , भनाश्रयन्तः सायंप्रातहोँमयोव्यवायं करिष्यामः। नच गुणस्य yaad उय- पादयितं प्रधानयोव्येवायः ya आाखयितुम्‌ । तस्मात्‌ ,-यघोक्- Hay | स खल्वयं होमो वषासु प्रत्यहं करणीयः । कुतः १ aaa इरितगोमयोपपत्तेः । तथा चीक्तम्‌ ।

“सायं होमस्य पुरतः परस्तात्‌ प्रातराहतेः।

भाद्रं ANY BRING was गोमयाइतिम्‌” | ति! एवन्तावदटेकाक्तथ्यायां चत्वारि कश्राखभिदहितानि ॥०॥१९८॥ मन्त्रान्तरविनियोगं fag: कञ्मान्तरभिदानीं वक्लमारभते,-

चरिराच्रोपोषितः पण्यहोमं जु हुयादिदमहमिमं विष्रवकम्मांशमिति ॥ २० ॥

विराब्ोपोषितः,--वयुक्ताथम्‌ । "काम्येषु तिरावाभीजनम्‌"- इति सिद्वा देतदवाच्म्‌ ,- ¶ति चेत्‌ । न । सद्मेव gaze | fanaa? भ्रादरार्थम.। saat) नियमार्थमेतइविष्यति.- व्रिरातोपोषित wa awed जुहुयात्‌ -- इति किमतः > एतदतो भवति,-- जोरि वा भक्तानिः- इतेतत्‌ पचान्तरमि न भवति.-- दति)

{[yacw] TUTAA | ३२७

पर्य विक्रेयद्रव्यं wad । प्याय होमः परहोमः | तम-- uaa, ईदमहम. ,- इति मन्तेण क्तिप्रहोमन्यायेन जुदु- यात्‌। श्राह) केन द्रव्येण FRAT ९ द्रव्यानादेशादाज्येन । एव- aR) उत्रसूत्रदथनात्‌ पश्यावयवेन ¡ एवमपरे । येषां wer- नामवयवहोमाद्‌ विनाशः ,--यथा afutaretara_, तेषा- माच्येन, येषां पुनरवयवशोमादपि न विनाशः,--यधा धान्या- दौनाम., तेषामवयवेनेव शोमः। एवमन्ये किं पुनरत्र युक्तम. ? अन्तिमः पत्तः Lae! कुतः १? उत्तरसूत्ात्‌। सविनागोपपत्तेश्च । न fe पणयसम्पदे क्रियमाणोदहोमः पणविना- णाय भवितु युक्तः a fe वरघाताय कन्धामुदाच्यन्ति। भाचाथसतु पश्ावयवेनेव होमसुपटेच्यति । पश्यशन्दो वद्वावपि प्रयुज्यते ,-- इति auraa ग्रहणमिच्छन्ति एका चेयमादतिः । GHA प्रयोमः॥*॥२०॥ ° ॥

NAAT AT ॥ २१॥

वाससः पर्यस्य aay emaafe gy, yataa fafwar non arnet

गोर्बालान्‌ ॥ V2 I

गोः पर्यस्य बालान्‌ लाङ्गललोमानि, ygaiferqada ॥ ॥*०॥५२२॥०॥

Bx wifadta [ey.c@,] एषमितरेभ्यः पर्येभ्यः ॥ 23 I

CAL: UU: सकाशात्‌ , Ways जुडयात्‌ । भव पर्यद्ोमक््मणः परिखमातिः। adage ane: पण्यमेव कल्पयितव्यं भवति । कुतः १ उपसखितलात्‌। पशयषहोमभिति वचनाच्च ॥*॥२३२॥०॥

पूणं होमो यजनौयप्रयोगः ॥ २४ ॥

quad यशसे जुदोमिः--इति प्रूणशब्दो पलत्तितेन मन्त्रे होमः पूणद्ोमः। करत्त॑व्यः,- इति gate! स खल्वयं quetat- यजनोयप्रयोगमो भवति। व्याख्यातमेतत्‌! स चाय होमः aware: प्रतिपदि प्रातर्होमादूष्ैः पक्तादिहोमाचार्वाक्‌ स्यात्‌ । भमावस्यायाः प्रतिपदि तु पक्तादिहोमादूरम्‌--बरति Seay । Kagawa करणोयः । दरव्यानुपटेथात्‌ | एका qaarefa: ल्तिप्रहोमन्धायेन खात्‌ एवसुत्तरन्रापि ॥ ॥ ° ॥ २४ ॥ ° ॥

इन्द्रामवदादिति च॥ २५॥

श्न्द्रामवदास्षमोवःः--ष्ति aay q glial यजनौयप्रयोगः ॥०॥२५॥०॥ अनयोः खलु यजनोयप्रयोगाइव्योमष्यात्‌ ,--

यशस्कामः पृव्वाए सहायकाम उत्तराम्‌ ॥ २६ ॥

[पर o@. | CITT | BRE

यशस्कामः पूत्वा माइतिं जुदयात्‌ । सडहायकाम swacrargfe SEIT he ॥ २६॥ ° ॥

दति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्दान्तक्षागोशमडाचाया- व्मजश्रोचन्द्रकान्ततकालद्मरस्य कतो मोभिलीयग्टन्नघतभाण्ये चतुथप्रपाठकसय अष्टमो खण्छिका समाप्ता॥०॥

ve

गोभिलोय-रद्मते

€ = o~ ्तुथप्रधाठटके नवमो खरिका,

पुसषाधिपलयकामोऽष्टरावमसुक्ता ॥ १॥

परषाणामाधिपव्यं सेनापत्यादिकं कामयते --दरति पुरुषाधिपत्य- कामः। अ्टरातम्‌ ,--ष््टो अहोरात्राणि, अमुक्ता उपोष्य ॥ ॥ ०॥ १॥ ० ॥

WAU खुवचमसेष्मानुपकल्पयित्वा ॥ २ ॥

उदुम्बरस्येतान्‌ भ्रोदुम्बरान्‌ । तान्‌ खल्विमान्‌ वार््तानेव न तैज- सान्‌ ,--इत्यवगच्छामः। कथम्‌ ? ata सलैकधोगनिदंशात्‌ t सुवचससेष्माः व्याख्याताः 1 तान्‌ उपकल्ययिता,.--उपकल्यय सम््रद्य,--इल्येतत्‌ ! WAM प्रणी ताथंम्‌ । इष्माना- मुपकल्यनम्‌--श्राज्यतन्तेण होमप्रन्नापनाथम्‌। कथं ज्ञायते १ एवं खल्वमौषासुप्रकल्यनं eva भवति) sae geeda- मेषां कन्यनोयं wei a चतदुचितम्‌ ,--सम्भवति 2b WT ॥०॥२॥ ० ॥

Me वोदङ्‌ वा गरामाननिष्करम्य चतुष्पयेऽग्निमुप-

समाघाय॥३॥ WANT सूत्रम्‌ ॥०॥३॥०॥

[४प्र,६ख. | TUT | ६३१

अज्यमादिलयमभिमुखो जुहुयात्‌ ;-अन्न वा एकच्छन्द यधश्रो्व्वां एषेति च ॥ ४ ॥

अ्आदित्यमभिभुखः,--आभिमुख्येनादित्यमुखः, wa वा,-इति मन्तेण, खोव्वा,- इति aay च, aI जुहुयात्‌! एथद्न्- इयनिदरशः,--प्राहतिदयायः | आदिव्यमभिसुखः,- इति वच- नात्‌ प्रातराइत्यनन्तरमेव होमोऽयं करणोयः,- इत्यवगच्छामः । कथं क्षता? एवं खल्लादित्याभिम्रुखता प्राद्खखता च wid: सम्पव्यते। तथाच सति, न कस्यापि शास्तस्य उपरोधो भवि- ष्यति। इतरथा प्राञ्खशास्ं वा उपरोद्छते, आदित्याभि- सुखास्त वा। तच्चानिष्टम्‌ |

ननु, अज्यम्‌--इति किमर्थम्‌ ? अन्येन होमायम्‌ । ननु, वचनेऽपि तदेव प्राप्रोति? प्राप्नाति। aaaa तहिं! न,-- इत्युच्यते । कस्मात्‌ ? यस्मात्‌ अज्य्मित्यवचने अनादेशवलात्‌ तत्‌ प्राप्रोति, वचनेऽपि आदेश्बलात्‌ तदेव wafer तत्‌ किमत्र चोद्यम्‌ १-दति न खल्वधिगच्छामि। रादेशे खल्वेतत्‌ वचनमाज्यघ्य प्रापकं भवति, अनादेशे चान्यदचनम्‌ । अनादेशे प्रापक तु वचनमवष्टभ्य , आदृशवचनमाक्तिपति भवान्‌ । न चेतदुचितम्‌ । आचार्येच्छाघीनलादादेणानादेणयोः। `

अथ, प्रयोजनान्तरमन्तरेण न ते परितोषः ;- शु, तदपि । आज्यमित्यवचने मन्तलिद्धादन्नेन होममपि afgeinela कदा- faq ,-इति इमामधिकामाश्ङ्धां निरसितुम्‌ ,-आच्यम्‌ ,-- cama: सूत्रयाञ्चकार-इति faad अपर श्राह सपनि

३६२ गो भिन्ञौयं (sy.e@.}

wa दधि पयो यवागूं ar —<aae aes युनराच्चग्रहगम्‌ | quay, भत्र राज्यमेव faqwa’—a«fa wo n sue i

wag घछ्तमेवेति यामे ठतोयाम्‌ ॥ ५॥

Nagy टतम्‌ ,--इत्यनेन aay ठतौयामाइतिं wa जुह्यात्‌ । द्यमप्याइतिरान्येनेव स्यत्‌ कुतः १ द्रव्यान्तरानुपदेशात्‌ं । भन्तलिङ्गत्‌। अज्यस्य च प्रकतत्वात्‌। ्ामेऽप्यगनावेव डोमो- न ग्राम एव । ्रामाव्रिष्क्रम्बः,--इत्येतदैपरोत्यमभिप्रयन्‌ खल्ा- चार्यः,--श्राभेः--इत्याह,- इति स्िष्यते । “अग्निमुपसमाधाय —tfa qaqada एव |

इदमिदानों सन्दि्यते। किमियमप्याहइतिरोदुम्बरखुवचम- सादिना अज्यतन्तेण स्यात्‌ , उत सिप्रहोमन्यायेन, १--इति। आज्यतन्तेष,- इति qa: कस्मात्‌ ? अधिकारात्‌ । फल न्तरानुपटेशात्‌ ; ठतगीयत्ववचनाञ्च > एक कम्म्यां वगते । अन्यधा षठसखभिधानारेव ढतौयलप्रा्ेस्त तोयामिति वचनमनधकं स्यात्‌ | तस्मात्‌ ,--संख्यावचनादटैककम्म्यं प्रतिपादयन्‌ पूर्व्वक्लधन्म- संग्बन्धमवत्रापि दगंयति,--दत्याख्ेयम्‌ । gee fe संख्ये यानाभमेकसं ख्याभिसंबन्धोऽसति बाधके वाक्यतात्‌ पय्य विडधिरिष्यते ॥ ॥०॥५॥ ° ॥

गोष्ठे पशुकामः ॥ ६ ॥

NS गवामावासे, अनिमुपसमाधाय प्रक्षतामादुतिं जुद्दयात्‌ । कः पष्कामः। पश्शब्टेन गोरेवाभिप्रेयते कथं Bad १

[sa ea] COTA | | ६३

गोष्ठं ,-- दति तस्येव छदयागतत्वात्‌ , तत्‌ परित्यागे च कारण- विशेषाभावात्‌ । पश्ुशब्ट्‌नाविश्ेषात्‌ गोभमेषमहिषादय उच्यन्ते, --इति केचित्‌ |

इटमिदानों सन्दिहते किं acatarefaad पश्कामस्य गोष्टे उपदिष्यते, उताहा अनन्तरा ठतोयेवादुतिः १,- इति । भनन्तरा टतौयेव,--इति ब्रूमः । कस्मात्‌ १ भ्ानन्तयातिरे कात्‌ । भभ्यासानुपदेणाच्च । तस्मात्‌ ,-ठढतौयाम्‌ ,- इत्यनुवत्तते — दति बोदव्यम्‌ । अपर we) श्रषिशेषात्‌ उभरत्रापि, मन्त्रत्रय- स्वानुठसिद नाच क्लत्खरभेवादुतितयमिदोपदिश्यते,- इति ।

Saud होमः पुरषाधिपत्यकामस्यैव सतः पशकामस्य गोष्टे उपदिश्यते, दश्पौषंमासयाजिन एव सतः ayaa गोदोडेन प्रणयनोपदेशः,- दति यथा । कथं ज्ञायते ? तस्येवाचि- कारात्‌ | ठतोयाम्‌ ,--इत्यनुवत्तमेनेककम्म्येप्रतिपत्तेख 1 गों पश्कामः--इत्येतावन्मात्ं ulead, a तु किञ्चिदपि कन्तव्यसुपदिश्यते । भवितव्यन्तु तन | तस्मात्‌ ,--आनन्त- व्यातिरेकात्‌ लतौयामादतिं जुह्यात्‌ ,--इत्यनुषन्ननी यम्‌ | तस्मात्‌ ,--येयं aata sels: केवलं पुरुषःधिपत्यकामस्य ग्रामे उपदिष्टा, सेव तस्व पशुकामस्य सतः गोष्ठे उपदिश्यते,-- इति fauna | तस्मादधिक्षताधिकारोऽवसुपदेशः॥०॥६&॥ ०॥

विदूयमाने चोवरम्‌ ॥ ७ ॥

विदरयमाने,-- “टु दु उपतापे --इति सरणात्‌ विशेषे उपतप्य-

२३४ ` गोभिलैय [४पर, ६्ख. |

माने। कस्मिन्‌ ? गोष्ठं । कथं ज्ञायते ? अ्रधिकारात्‌। सप्तमौ- निद शाच्च | एतदनेनोकं भवति । गोष्ठे. अमिसुपसमाधायैव होमो- न क्तव्यः किन्तु अग्निसुपसमाधायापि तावत्‌ प्रतौक्तणोयं ;-- यावद्रोष्ठसुपतप्यमानं भवति । तत उपतप्यमाने सति गो होमः करणौयः,--इति । अपरे पुनभाषन्ते--“गोष्ठस्योपतापासम्भवात्‌ गोष्टसंवन्धादोषु उपतप्यमानासु- इति दरष्टव्यम्‌?”--इति

तदेवं fagama mB चीवरं gqenq, sf aaa 'सम्पतकामो qefa—sfa मन्तलिङ्गाचतटरेवं प्रतिपत्तव्यम्‌ । चौ वरश्ब्दन aes मुच्यते । कुतः १ “लौदचणच्च dat” --इति वचनात्‌ । aca चौवरविघानादाज्यस्य faafa: स्यात्‌ | एूर्व्वोक्रधम्ममंबन्धसतु अ्रव्रापि स्यादेव 1 तत्सम्बन्धेनेवोपदेशात्‌ । या खल्वियं ठतो याऽऽतिराज्येन Wa स्यात्‌ , सेव पश्कामस्य सतः चोवरेण गोष्ठं भवति,--दति खल्ववोचाम। अत्र पुरुषाधिपत्य- कामकम्मषोऽपवमः।

न्यः पुनरन्ययमं We वणयाच्चकार,-- गोष्ठ waa: — श्त्यादिम्‌ । “पशुकामो mes ठतोयामाज्याहुतिं ज्ुदयात्‌ | पश कामः ,-इति निरपेत्तरवग्णात्‌ अधिङ्ताधिकारे च प्रमाणा- भावात्‌ aaa पशुकामस्य Vals, न पुरषाधिपन्यकामस्मैव सत; पशुकामस्य,- इति तस्मात्‌, पुरुषाधिपत्यकामकख्मषः earache | एवच्च, अत्र अ्टरात्रोपोषणं नस्यात्‌, न वा उदुम्बरसुवादि,-- इति । कश््ान्तरमाडइ । “विदुयमाने चौवरम्‌' । गोष्ठस्यपतापासश्वात्‌ गोष्संबन्धाद्रोषु उपतप्यमानास्र चीवरं लोहच णं yeaa) इदमपिकग्रान्तरम्‌। क्प्रहोमश्चायम्‌ |

[च्‌ £ @.] TAA | ३२५

एतेषां तयाणामपि aaa aM प्रयोगादेव Wat स्यात्‌ | कुतः ? पअभ्यासामुपदेशात्‌ः--इति॥०॥७॥०॥ VIIa कश्मान्तरमाह,--

प्रतिभवेऽघ्वनि वस््रदशानां carta वक्नौत॥८॥

भयमेव प्रतिभयम्‌ । प्रतिरूपस्मः 1 प्रकषवाचौ वा। तेन, var षेण भयं प्रतिभयम्‌ ,- इत्यथः | Waal प्रत्यासन्नं भयं प्रति- भयम्‌ । भष्वनि प्रथि, प्रतिभये,--प्रत्यासत्रे भयहेतौ सति,-- इत्ये तत्‌ | वस्वदशानाम्‌ ,--वस्वं वासः, अविशेषादघरीयसुत्तरौयनच् सखकोयमेव Wad तस्य दशानां gaily ,--बदुवचनात्‌ aida, ala) अत्रं वा एकच्छन्द्स्यम्‌ ,--इत्येतत्‌प्रतिभि- स्तिखभिक्म्मिः । कुतः ? एतासामेव प्रज्ञत्वात्‌ । मन्रान्तरा- AUNT AMIE आनन्तयातिरेकात्‌ टठतौययैव स्यात्‌ १ उच्यते ¦ “खाहाकारान्ताभिः"- इति वच्यमाणसूत्रात्‌ frafata ख्यात्‌ , न पुनरानन्तय्यातिरेकात्‌ ठतौीयवयैव । अतिक्रान्तसंबन्ध- स्याप्याचाय्यस्यनुमनलात्‌ ॥ ° uF to ॥

स्वाससोदशाऽभावे कथम. १ sya —-

उपेय वसनवतः ॥ < ॥

वखनवतः,-दशायुक्तवस्रनवतः , वस्रदशानां ग्रखीन्‌ ayia’,—— दत्यनुवत्तते। कि war? उपेव्य। उप,-समौपम., श्ला- Tat , नतु AAR |

दयमपरा सूवदययोजना,--

३३६ गोभिलौय [४प. १ सख. 1

्रष्वनि पथि, प्रतिभये सति, vacua Wa waa awa, प्रक्तताभिच्छेम्मिः। किमान वस्तदश्ानाम्‌ १ ai ae afe १ (उपैत्य वसनवतः? | वसनवतः सह गन्तुः कस्यचित्‌ , वस्वदशानां ग्रन्यौन्‌ ania fai wat? sta.

एवं वा,--श्रतिभयेऽध्वनि वस्तदशानां aaa ayia’ 1 भ्रथा- Zima: | न केवलमावबमन एव । किं afe १ उपैत्य वसनवतः' । चशब्टोऽत्र FAA द्रष्टव्यः | वसनवतः,-- इति च इदितोयाबडवच- नान्तं पदम्‌ । तदयमधः | वसन वतञ्चैकसा्थगन्तन्‌ सदहायानुपेत्व तेषामपि वस्वदशानां ग्रोन. ants ne tee ॥

खाहाकारान्ताभिः॥ १०॥

प्रक्तताभिक्छमििः। अहोमकल्त्‌ aa: स्नाददाकारविलोपं मा प्रशाङ्गेत्‌ ——sfa खादाकारान्ताभिः-- इत्याह ॥०॥ १० wet

fa gatfaa_aafa aa फलं भवति ? उच्यते,--

सद्टायानाञ्च खस्त्ययनम्‌ ॥ ११ ॥

सहायानां Waa: सद गन्तु, चशब्दादामनश्च, afa मङ्गलं तस्यायनं प्रा्तिः,-भयनिहस्तिरित्येतत्‌। तस्या एवाभिप्रे तत्वेन मङ्गलरूपत्वात्‌ । भवति,- इति सूत्रशेषः। अभिप्रेताथंसिदिर्वा सखस्तिशब्दे नोच्यते तस्यायनं प्रापकभेतत्‌ कन्म,--दइत्ययमघं- स्तदानों aunty: | लदिदमुपरिष्टादैक्तं वेदितव्यम्‌ । wrerfa- TARAS ॥ ° ॥ ११॥ ° ॥

[४ प्र,६ ख. ] रुह्यसू चम्‌ | ६९७

आचितसहसरकामोऽचतसक्ता ह तिसडसं जुहहु-

यात्‌ ॥ १२॥

भाचितशतकामः,इत्येतद्याख्यानेनेव , अाचितसदखकामः,- दूत्येतदपि व्याख्यातम्‌ । अक्ततेयं वै निष्पन्नाः सक्तवोऽच्ततसक्तवः, तैषामाहतिसखहसर' च्िप्रदोमन्यायेन Wea ,— अन्नं at एक- च्छन्दस्यम्‌- इत्येतामिक्छम्मि;ः। कुतः १ एलासामेवप्रक्रतल्वात्‌ । Hea ASNT |

qa किञथ्चिदक्व्यमस्ि आहतिसदस्र हो तव्यसुपदिश्यते, ऋचश्च aa fra: करणतयोचन्ते, तत्‌ कथमयं होमः स्यारिति तावत्‌ सन्दिद्यते। fa तिरणाख्चामनुरोघधात्‌ ओआहतिसरखस्य तिरभ्यासः ade, आदोखित्‌ तिभिरेव जरम्भिरेकेका आड तिहतव्या, उताहो अइतिसहखं तिधा विभज्य ऋक्‌ रयेण होतव्यम्‌ १ इति i तत्र न तावदाखः Ua | कुतः १ गुणानु- Yaa प्रघानाभ्यासस्यायुक्गलात्‌। आदहतिसदस्रमिति संख्यावच- नाच्च । नापि falar) कस्मात्‌ १ wane एवच होम निव्वीदसामधष्योत्‌ | तथात्वे खल्वन्त्याया एव ऋचः व्यवायाभावेन्‌ करणशत्वापच्या WT: ऋचो; करणत्वाभावप्रसङ्वाच 1 तस्मात्‌ , पारिशेष्यात्‌ ठतोषः पत्तो ज्यायान्‌ । तस्मात्‌, भदतिसदहख तिधा विभज्य प्रथमया ऋचा तस्य प्रथमं भागम्‌, दितौयया ऋचा fama भागम्‌ , ठतौयया च ऋचा ठतोयं भागं जुडइयात्‌ — इति) oa, एवमपि अन्त्या एका आदति; शिष्यते, कतमया

४३

Rar मो भली [ 8 घ्र. ४५.

पनः ऋचा असौ होतव्या ? भरादयया,- दति त्रूमः। कस्मात्‌ ? मालान्यायेन पुनरपि तस्या एव उपस्ितत्वात्‌ | तधा TAA ।

"सक्ता इतिसडसखञ्च yaaa कौत्ति तम्‌ । तिधाऽम्यासेन तत्‌ कुथादाद्यमन्ताऽऽइतिमवेत्‌” |

्ति॥ ० ॥ १२॥ ० ॥

पशुकामो वत्घमिथुनयोः पुरोषद्तिसडसं जुहु- | यात्‌ ॥ १३ ॥

पशून्‌ कामयते ,-इति पशुकामः स Gea छहत्‌पश्कामः इत्यवगच्छामः | कुतः १ YFRIDAA: इत्बुत्तरत Baa | वत्सश्च वत्सा च वन्छमिथनसुच्यते। कथं sad? faqs शब्दस्य इन्दवा चित्वात्‌। तयोः वत्छमिधुनयोः , gtr शताम्‌ भादुतयः-पुरौषाइतयः, तेषां aes जुइयात्‌ । wa वा एकच्छन्दस्यम्‌--इत्येवमादिभिक्मिमिः । कुतः १ एतासामेव WHAT | मन््रान्तरानुपद्‌शाच्)

इदमिदानीं षन्दिद्यते । fa यदेव यदैव धुरोषं सम्पद्यते, तदैव ज्ुयात्‌ | उत पव्येव सव्य ytd day एकस्मिन्नेव पूव्वाह्नं श्राइुतिसदखं जुष्धयाद्‌ १--इति । एकस्िन्नेव Gale, —<fa ब्रूमः wag? प्रधानस्य Taare नानादिनः कल्पनायां पारिभाषिककालवाघे च कारणविशेषाभावात्‌ | पुन- रपि सन्देहः fa प्रक्लतयोरेव aqufagaat: पुरोषसंग्रहः कायः, उत प्रञ्जतयोरन्धयोञ्च कयोिदनियभेन ?-इति।

[3% ६ख.} CITT | ३९६

प्रक्ञतयोरेव,- दति ga: | कुतः १ प्रक्षतपरिल्याग हेत्वभावात्‌ | तथा VA । चतु वत्सवसछानां WRATATS गोमयम्‌ ) एकस्िन्नेव Gale Beaty सक्तुदहोमवत्‌"" | इति । “सक्त दहोमवत्‌ः- इति वचनादतापि srefaare’ तिधा विभज्य पृष्वेवत्‌ जुहयात्‌ ,-इति द्रष्टव्यम्‌ ॥ ° ॥ १३॥ ° ॥

अविमिधुनयोः चुद्रपशुकामः॥ १४॥

लुद्रपरकामः, अविमिधुनयोः- मेषमिधनयोः, ycorefaave प्रकताभिकम्मिः पूव्वैवदेव जुहुयात्‌ ॥ ०॥ १४॥ ०॥

वत्य विच्छित्तिकामः कम्ब कान्‌ सायं प्रातजंहयात्‌ ae खाहा सतुत्मिपासाभ्याए्‌ खाहेति ॥ ey tt

हत्यविच््िभिकामः,-द्व्युक्ताधेम्‌ । कम्बुकान्‌ फलोकरणकक्षु- Wy सायं प्रातजञइयात्‌ Ta खहा शुत्पिपासाभ्यां सारत्याभ्यां यलुभ्यम्‌ । Wala सायमाडइतैः पुरस्तात्‌ प्रातराइतेश्च परस्तात्‌ होमः स्यात्‌ । स्िप्रहोमश्चायम्‌ ॥०॥ १५॥ *॥

मा asta मरिष्यसौति विषवता दष्टमहिरभ्यच्न्‌ जपेत्‌ ॥ १६ ॥

विषमस्यास्तौति विषवान्‌ anife: । तेन दष्टम्‌ ,--भविशेषात्‌

९४० गोभिलैय (su \ख.]

परुषं fad वा । श्रद्धिरुदकीन अभ्यचन्‌ भाभिसुख्येन सिञ्चन्‌ , मा मेनौरिति aad जपेत्‌ ,--्रा विषप्रक्तयात्‌ ¦ कथं ज्ञायते 9 प्रारिपौडाऽपनयार्थत्ात्‌ eae: । अभ्यु चन्‌ जपेत्‌,- इति Fara भ्य च्चणजपयोयोगपद्यं दशयति woh १६॥ ° k

तरमोपायेति खातकः संबेशनवेलायां au दण्डमुपनिदधोत ॥ १७ ॥

स्नातको श्हभमेधी । संवेशनं शयनं खवापी निद्रा, इत्यनर्थान्तरम्‌ ¦ तख वेलायां राजरावित्यथं; । कुतः १? दिवाश्वापस्य निषेधात । वैणवम्‌-वेरुवेगः तद्भवं, ew यष्टिम्‌, तुरगोपाय,--इति मन्तेण उप समोपे -पयनसन्निधौ,- इत्येतत्‌ । निदघोत धारयेत्‌ | दध धारणे । निशब्दप्रयोगात्षचैव सन्धां राचिं निञ्चल' घारयेत्‌ , न तु मन्तप्रयोगं Hal भअ्न्यतापनप्रेत्‌ ॥०°॥ १७॥ ° ॥

किमधं धारयेत्‌ {--

खस्त्ययनार्थम्‌ ॥ १८ ॥

£ © मङ्गलप्राष्ययम्‌--चोराद्य पद्रववारणाघमिल्येतत्‌ ॥ ० ॥ १८ ol

इतस्ते अत्रिशा क्रिमिरिति क्रिमिमन्तं देशमह्विरभ्यक्षन्‌ जपेत्‌ ॥ १९ ॥ क्रिमय; प्रसिदाः व्रणेषु जायन्ते feat विद्यन्ते यस्मिन्‌ , तं

[ey.2@.} VITA | ३४१

करिमिमन्तम्‌, देशम्‌-प्रारिव्रणप्रदेशणम्‌, न तु गोमयादि) कथं ज्ञायते? प्राणिपौडापनयनकन्माधिकारात्‌ । aaa. सूत्रस्य पश्ुविषयलादेतस्व नरविषयतामवगच्छामः। तमिमं क्रिमिमन्तं देशं अ्रह्धिरभ्युत्तन्‌ , हतस्ते,- इत्यादिक्रिमिमन्वान्‌ सव्वानेव जपेत 1 कथं पुनज्नायते सव्वेषां क्रिमिमन्ताशामनत्र विनियोगः १-दति। उच्यते । करिमिमतो ranged विनि- योगविधानात. स्वेषां क्रिमिमन्ताशामतेव विनियोगमवगच्छामः | अन्येषां क्रिमिमन्ताणां विनियोगान्तरादश्नात | न खलछविनि- युक्राणएवान्ये क्रिमिमन्ताः पव्यन्ते,- दति युक्तम्‌ । तस्मादुत्तरतादहंश- warn विनियोगोपदेशदिह aan क्रिसिमन्वाणां विनि. योगः, --इत्यादरणौयम्‌ | अचराप्यभ्युत्तएसमकालमेव मन्जपः | एवं कते faa क्िमिपौडोपशान्तिभिवति ४ ०॥ १९ ॥ ° ॥

पशुनाञ्चेचिक्मैषदपराह्न सोतालोष्टमादव्य वेहायसं निदध्यात्‌ ॥ २० ॥

पशुनां गवाश्वादीनां, चेत्‌ यदि, faatia कत्तमिन्छेत्‌ । किम्‌ ? करिमिपौडोपशान्तिम्‌ । कथं sate अधिकारात्‌ । तदा, श्रपराह्न -न yale । सीता लाङ्गलपडतिः। तस्या लोष्टम्‌ , लोष्टः प्रसदः, darea sala, वेदायसं sae, निदध्यात्‌ धारयेत्‌ ,--ग्टहपरटलादिखः धारयेदित्येतत्‌। निशब्दः yay.

वत. wo tre to i

३४९ गमो भिलीर्यं [४प, ख. ! तद्य Tate Toga: परिकिरन्‌ जपेत्‌ ॥ २१॥

तस्व Mea) पूव्वाद्नं--म qe । अथ, fawaeazar- च्यम्‌ ? भअथोच्यते,- कारणं वक्तव्यम्‌ । sad 1 एतदवचने खल्- पराद्कं,--दत्यनुवत्तंत | श्रतस्तन्निदन्यर्थम्‌ ,--पुव्वां हं ,— इत्य - च्यते पांश्भिः रेणुभिः, परिकिरन्‌ ,-प्रक्षतस्य पशोः fata- मन्तं देशम्‌ । प्रक्ततभमेव मन्त्रं जपेत. ! कुतः 2 तस्येव प्रक्तत- त्वात. । मन््ान्तरानुपदृशाच्च । परिकिरणशसमकाल मन्तजपो- व्याख्यातः ॥ ०॥२१॥०॥

इति मदहामद्योपाध्यायराधाकान्तसिडान्तवामौशभद्यचाया- कजश्रौचन्द्रकान्ततकालङ्ारस्य कतौ गोभिलोयग्डद्यसूत्रभाष्ये चतुथंप्रपाठकस्य नवमौ खण्डिका समाप्ा॥०॥

गोभिलौीय-ण्ड्ा aa

चतुथेप्रपाठकर दशमो atest!

Ee § शिक

क्रमप्राप्तानामडणमन्ताणां विनियोगमिदानीं वक्तमारभते,- उत्तरतो गां agiafascae णा पुत्र वाससेति ॥ १॥

उत्तरतः उत्तरस्यां दिभि। कस्य ? श्रहणप्रटेशस्य | कथं नायते ? “यदैनमदयिष्यन्तः स्यः" इति सूत्रयिष्यमाण्ल्वात. । गां स्रौ गवं बड़ा । स्तो गवोमिति कुतो awa १ लिङ्गा दित्या ! घेनुः,- इति पयसखरतो- दति चैवमादिमन्तलि ङ्गः खल्ेवमनुग्धद्मते । न च पंगव- परिग्र्े कारणं पश्यामः। तस्मादु यथोक्त एवाधः। तदेवं गां बध्वा ताभमेवाभिमुखाः सन्तः, श्रहणा युत्रवाससा,- इति मन्तेणो- पतिषटेरन्‌ श्राराघयेयुः । उपश्ितललकन्तलिङ्गाच तामेवोपति- ेरन्‌ न पुनरहणोयमिति esq, कै उपतिष्ठेरन्‌? ये अहं यिष्यन्तः स्यः, कथं ज्ञायते १ उपखितल्लात्‌ । बहुवचन्‌ निदे शाञ्च । “यत्रैनमहंयिथन्तः स्युः" इति दयहयितार रण्व बदहवचनेन निर्दे च्छते । यदि पुनरडंणौय एेवोपतिष्टेत,- त्य क- वचनं कुर्य्यात्‌ | 'यत्रैनम्‌'-- इत्य इ यस्यै कवचनेन निद शात्‌ | WE! अ्रहंयितुरे कलात्‌ भ्रस्यामपि वशशनायां नैव बहुवचन स्मार्थवत्तां पश्यामः । एवन्तर्हि बहुवचनं कत्तेरनियमायं भवि ष्यति । कथं नाम ? ये केचिद्गदा उपतिष्ठेरन्‌ , न gavefad-

२४४ मोभिलीयं [ oY. १० खं, |

वेत्यस्ति नियमः,- इत्यभिप्रायः । अथवा । बहवचनं qaqar- aa, wate ्ण्यौरहंणीयाहणाथमप्रमत्तर्भवितव्यमित्यपदि- णति। तधाच वाजसनेयके प्रवचने। “aa वा अद्यं आग- च्छति, सव्वं ष्ट्या इव वे तत्र वेष्टन्ति, तथा हापचितो भवति" -इति। क उपतिष्ठेरन्‌ ? WENT, तत्‌सन्निघौ वा । कुतः ? दणोपरेशसामर्थ्यात्‌ | उत्तरत इत्यनेन तस्यैवोपख्ितेश्च ॥ ॥ ० ॥ १ ॥ °> ॥

एवमह यिढठषुपतिष्ठमानेषु खल्वयम हणौयः,--

इद्महमिमां vai विराज्मन्नादयायाधितिष्ठामीति प्रतितिषटटमानो जपेत्‌.॥ 2 ॥

nfafasara: अत्ैस्तिखन्‌ , इदमहमिति aa जपेत्‌ । भर्थात्‌ जपानन्तरमासने उपविशेत्‌ ad ज्ञायते? ‘seq ्रासनम्‌, प्रधितिष्टामि,- इति मन्तलिङ्गात्‌ | समस्तमन्ताखानं किमथम्‌ 2 निराकाङ्गत्वाथमहमसुक इति नामादेगो नास्तीति प्रन्नापनार्थम्‌ | समाम्नायप्रन्नापनाथंञ्च॥०॥२॥ ° |

कुत प्रतितिष्टमानो जपेत्‌ ?

A 6 यचनमह विष्यन्तः खः ॥ ३ ॥

यत्र यस्मिन्‌ प्रदेशे, एनमर्णौयमड यिष्यन्तः--्रदयितुमिच्छम्सः Si भवेयुः गद्या: | बहुवचनं व्याख्यातम्‌ 1 aa प्रदेये ufafas- मानो जपेत्‌ non ener

[8 प्र, १० ख. ] TILA | ३४५

यदा बाऽहवेयुः ॥ ४ ॥

यदा यस्मिन्‌ काले, अरहयेयुरहणं कत्त मारभेरन्‌ । वदवचनं ger वत्‌। तदा वा प्रतितिष्टमानो जपेत्‌ ,- इति गतेन सवन्धः। न्‌

तु श्रंणकन्तंषु कार्ययान्तरग्यासक्ञेषु प्रत्यु पश नसमनन्तवमेवेति । एवं वा-

वाशब्दः तुशब्दार्थः! यदा पुनरेनमहयेयुस्तद। विष्टरादीनि बेदये- दन्‌ ,--इत्यनागतेनाभिघ्ंबन्धो वणनोयः;॥०॥४॥०॥

भरथेदानो महं णविधिविवक्तषयेदमाडइ ,--

विष्टरपायार्ष्वाचमनौ य मध पर्कानि केकशसम्विख्लि्े- दयेरन्‌ ॥ ५॥

विष्टरः ,-- "्रदह्मविष्टरयोश्चापि ae? aqufad | eat vega लम्बकेगशस विष्टरः, afafag भवेद्रद्या ? कतिभिविष्टरः qa: | UMS: HLA तदेन तु fast” | इति भाचायपुतेण wade MaMa: काल्यायनेन तु कच्च neta — ‘agaigfa सुश्याच We दमवटो Aa | दभ॑संख्या न विहिता fagtrercaafa” | fa विष्टरे दभसंख्या fafaar । पदनयोविं कल्यः,--पञ्चाशदर्देवा ४४

age wrfareita [8% १ ख. 1

कुरविं्टरः सयात्‌ , भ्रसंख्यातैर्वा,- इति 1 कथं ज्ञायते १ दयो- रेवा्मदाचाभ्यामनुशिष्टलात्‌ भ्रनन्यगतेवचनात्‌ | सम्भवे WaT शदर्दैरसम्भवे पुनरपरिमितैरपि कुशरविष्टरो भवति,--इति नारा- यणोपाध्यायाः 1 रघुनन्दनस्तु दभसंसख्यावचनमाचायपुत्रस्येव्येतद- जानानः कात्यायनवचनविरोधात्‌ agai शाख्यन्तरौोयभितिवखं याञ्चकार । अन्यदपि दभवटु प्रसङ्गात्‌ Gata व्याख्यातम्‌ । स खल्वयं विष्टरः एको वा स्यात्‌ दौ वा,--इत्यनियमः | कथं

waa? दो चेत्‌ः--इति वच्यमाणसूत्रपसख्ालोचनात्‌ |

पायम्‌-पादप्रक्षालनाथंसुटकम्‌ | तथाच लाख्यनसु्रम्‌ | “aa- तदादइरन्ति,-- विष्टरं पादप्रक्षालनम्‌ अर््य॑म्‌ ्राचमनोयं मधुपक- मितिः--दइति ! gramwaaq । “अदयिष्न्त आआहरन्ति,-- विष्टरौ पाद्यमष्यंम्‌'?-इत्यादि । “विष्टरः पाद्यमध्य माचमनौयं मघु- ual मौरित्येतेषां fafataa वेदयन्तेः-इति च ख्ह्यान्तरम्‌ ।

""पाटदाथंमुदकं पाद्यं केवलं जलमेव तत्‌ | तस्तेजसेन aay शङ्क्नापि निवेदयेत्‌" | efa च स्मयते पुराणेषु | तस्मात्‌ ,--"पाद्यम'- इत्येवमेव प्रयोगो- भटनारायणादयनुमत आदरणौयः | यच्च भवदेवभटेन "पाद्याः"-- ति लिखितम्‌ , यदपि सरलायाम्‌-"पाद्याः?,--इति प्रयोगमभि- धाय, पादयाः--इति श्रपसंबन्धात्‌ स्तीबहइवचनम. ,--इति afa- तम्‌ । तदसङ्गतम । कुतः १? भस्मच्छास्ते पाद्यमिति निदशात्‌ । न खलु वौक्षणविधौ मन्ते च अपः'-- इति दप्नादव्रापि तधा कल्यनायां किञ्चित्‌ प्रमाणमस्ति । तस्माद्यथोक्त एव प्रयोगः । wag --

Psa tog. ] VOT | ३८७

“"दध्यत्ततसुमनस श्रापञ्चेति चतुष्टयम्‌ | अध्य एष प्रदातव्यो we ये अध्याहाः ख्यताः । दध्यत्ततसुमनसो wa सिदा्थका यवाः | पानोयज्चैव दर्भा अष्टाङ्गो WA saa” | इति खटद्नाखंग्रहोक्तलक्षणम्‌ । “स खल्वयमष्य: कांखपात्रेणा द्‌ शोयस्याच्नसौ निनेतव्यः। कस्मात्‌ !

“कांस्ये नैवा हं णौयस्य निनयेदध्य मच्ञलौ'ः | दति वचनात्‌ | आ्राचमनौयम्‌--्राचमनार्थसुदकम्‌ | मघुपकंः,-

'सपिषा मधुना दश्ना भर्चयेदहयन्‌ सदा \

ऋ पिप्रोक्तेन विधिना मधुपकण याज्ञिकः,

कंसे त्रितयमासिच कंसेन परिसंतम्‌ |

परिञितेषु देयः स्या्मधुपकं इति ध्रुवम्‌” । efa |

दधनि पयसि वाऽथवा aaa

ay दयान्मधुपकमेतटाहः ।

दधिमधुसलिलेषु सक्तवः

yana fafsaraayg aa: |

दूति च ग्टद्यासंग्रहोक्तलत्षणः aed emai खश्ाखापरि- भाषितश्तुविधो मधुपर्को भवति ;—aftdyety, दधनि ay, पयसि मधु, aaa मधु च,-इति। aa प्रथमो दितीयश्च ayaa: कंसः कंसपरिदठतश्च भवति! चिषटयोः पुनज नियमः प्रथमे मधुपक तावत्‌ “ae तितयमाशिच्यः"--

३४८ मोभिलौके [ ४प्र. १० ख. |

इत्यादिना तदमिधानात्‌ ) यथा खल्वभिक्रमणं प्रयाजमातस्येवाङ्गं नानुयाजादौनाम्‌ , तददतापि स्थात्‌ 1 दितोयें मधुपक त्वाह HUAI कात्यायनः!

““साचतं सुमनायुक्तञ्ुदक दधिसयुतम्‌ । ष्यं दथिमधुभ्याच्च मधुपर्को विधौयते, कास्येनेवाडणोयस्य निनयेदष्यमच्लो | कांस्यापिधानं ata मधुपक समर्पयेत्‌?" |

इति | तदव प्रधमस्चोकेनाष्य' मधुपकञ्च परिभाष्य दितौयश्चोकेन यथाक्रमः तयोरपंश्प्रकारमाइ। सोऽयं मघुपकशब्दः प्रथमन्नो- alana मधुपक पराख्शति। न aay) कथं aaa? “प्रक्षत- प्रत्ययश्च न्धाय्यः"-इति शास््रतात्‌पय्यविदां सिद्धान्तात्‌ 1 इत- रधा प्रक्ततहानाप्रकतप्रक्रिया प्रसङ्गात्‌) नच तत WATT पश्यामः) रघुनन्दनस्‌ छन्दो गोऽप्येतदजानानः,-

"साक्षतं सुमनोयुक्त उदकं दधिमिञितम्‌।

अध्य, दधिमधुभ्याश्च मधुपर्को विधोयते" | afa वचनं लिखित्वा, 'दधिमधुमातेण मघुपकाभिधानं gar- सश्चवपरम्‌'--इति परिकल्पय, ततस्ते गोभिलः'--दत्यभिधाय “‘qyqa efuaquaafafed कांस्ये कांस्येन इति पारस्कर agaayq ,-- “पिहितं कांस्यस्थम्‌"--इत्याकुलोक्लत्य लिखित्वा, पूत्पैवचने पातानुपदेभात्‌ कांस्यपाचरं विनाऽपि मधुपकां दौयते ति वपयाञ्चकार। णथगमीषां मधुपकाोणामेकवि्ेषसछान्यता- wan: किमधमेतावान्‌ प्रयासः,- इति न विद्यः। पूव्वेवचने

(ea. १५० ख.] पद्यखचम्‌, ३४६.

पाज्रानुपटेशादिति यदुक्तं, तदपि तत्‌परवचनानवलानेन । ofa चव | waaal एतेन ayaa च्ह्यान्तरकाराः स्मरन्ति, स तु मन्यते,--छतासमभ्े दधिमधुमातेण मघुपकः ,--इति किमत्र qa.) तथाच चद्यान्तरम्‌ 1 “दधनि marta सपिकौ मधष्वलामे”--दइति। विस्तरतश्चेतत्‌ गद्यासंग्रहभष्ये TAWA: | afaafang कल्पस्ूत्रहत्तौ मधुना पको दधि पयः Aas ar मधघुपकः-- इति ददितौयादिप्रकार्रयमेवोक्तवन्तः। Saquaif- दशधमधुयुक्तम्‌?--इति ज्रुवाणो भहनारायणो fede मघुपक- मात्रमेवादगिंतवान्‌ |

सूत्रयेषमिदानीं वण्यामडह । तानेतान्‌ विष्टरादोन्‌ मघुपकाो-

न्तान्‌ द्रव्यविशेषान्‌ एकं कशः waa तिस्िरुचाव्य, वेदयेरन्‌ -निबेदयेरन. ,--दइत्यल्यत्वादहयितुः we प्रथमं सूत्रितम्‌ । वे दयेरन -न्नापयेयुः--इति केचित्‌ । निवेदनच्च दच्हस्तेनादाय HAA | कतं रङ्गस्योपदेशाभावे तस्यैव करस्य कम्दपारगत्वात्‌ | तथा aay |

“qatafemd यत्र HUF न चोच्यते ।

दक्तिणस्तते विज्ञेय; कश्णां पारगः करः” ।

दलि | तस्पात्‌ ,--विष्टरनिवेदने उत्तानदस्ताभ्याम्‌--इ्त्यसङ्ता कल्पना भवदटेवभद्रस्य । सुखाववबोधायं प्रयोगः प्रदश्यते। विष्टरो- विष्टरे विष्टरः, पाद्यं पाद्यं पाद्यम्‌ , अध्यमश्यमध्यम्‌ , अ्राचमनोयः म(चमनोयमाचमनीयम्‌, मधुपक मधुपर्क मघुपकः प्रतिच्टद्य- ताम्‌- पति asad ate समापयेत्‌ । कुतः ! तथा प्रसिद्धेः ।

३५० गोभिलौयं [eu te खः]

Raa । विष्टरदयपक्ते दिवचनान्तेन प्रयोगः,-इति भहृनाराय- सोपाध्यायाः | पृथङ्‌ निवेदनम्‌ ,-इति भवदेवभट्ः ॥०॥ ५ wo

श्रयेदानौमरंणौयकगमविधिर्वक्तव्यः। स खल्लहयित्रा ew विष्ट रादिकं--विष्टरं प्रतिण्ह्वामि,- इत्यादिना wets । कथं gaa? योग्यत्वात्‌ । प्रसिद्धेश्च । भष्यमश्ुपकयोसु विशेषं वच्यामः। स ख॒ल्वयमदं णीयः fact wetat——

या ओषधौरिल्यदज्चं विष्टरमास्तोय्याष्युपविरेत्‌ tt le ॥

या श्रोषधीः.--ष्त्यनया ऋचा उदचमुत्तराग्रं विष्टरमास्तौयय, विष्टरम्‌ अधि लच््मोक्षत्य ्रासनस्योपरि safatq क्र आस्तोय्य ? चासने कथं ज्ञायते १ “तामद्यमसिन्रासनेःः--इति मन्ति गत्‌ | स खल्वयं मन्व: विष्टरस्यासनास्तरणे विनियुक्तः | कुतः ? उपवेशनस्य gana सिदत्वात्‌ , इति व्याख्यातारः ॥०॥ € ॥०॥

at चेत्‌ पृथग्गभ्याम्‌ ॥ ७ ॥

चेत्‌ यदि, दौ विष्टरौ aefaar दत्तौ स्याताम्‌, तदा थक्‌-- नाना, कऋम्भ्याम्‌--या ब्रोषधो रित्येलाभ्यामित्यथः । भरास्तोय्याध्य- ufata ,--दत्यनुवत्तते | Ried मन्तव्राह्मणादवगन्तव्यम्‌ | अरत, waa—efa करणात्‌ निवेदनं युगपदवगम्यते। चेत्‌ ,-दइति करणाच्च नातौव इयोरावश्यकत्वम्‌ ,--इति॥०॥७॥ ° ॥

{ शप्र. १०ख. | गद्य चम्‌ | ३५१

किं दितीयमपि विष्टरमविश्ेषेणासन carta उयपय्युपविथेत्‌ ? न । किन्तह्कि १--

पाट्योरन्यम ॥८॥

अन्यमपरम्‌-दितोयं विष्टरम्‌, या ओषधोरितिमन्तेण पादयो- रधस्ताटाम्तीर््यध्यपविशेदित्यथेः। पादयोरध ard उपरि पादो qUl कुर्य्यात्‌ ,-इति भट्मा्यसरलते॥ ०॥८॥०॥

यतोदटेवोरिलयपः प्र्तेत॥<॥

यतो देवीः,--इत्यनेन AU, अपः,--पादप्र्तषालनायमुदकम्‌- पादययमिन्येतत्‌ | Aaa अदणौयः ॥०॥९॥ ०°॥

तेनोदकेन खल्वयमदहगौयः,-

सव्यं पाद्‌ मवनेनिज इति सव्य पाद प्र्तालयेत्‌ , द्जिणं पादमवनेनिज इति efad पादं प्र्षालयेत्‌ Neen

सव्यं पादम्‌ .--इति मन्वेण सव्यं वामं, पादं प्र्तालयेत्‌ । Naa

gata व्याख्यातः । प्र्लालयेत्‌ ,--इति क्रियाभ्यासः ; निद्‌म्‌- क्रमेण पादयोः प्र्तालनाधं; | अन्यथा उदकस॑खतानुरोधात्‌ दिशं

NaS ततः सन्यस्य aM स्यात्‌ । तद्वानिष्टम्‌ । पठन्ति च)

३५२ गो भिलौय [४१.१० खं. |

“पादं waraafem दक्षिणं प्रथमं सदा| WEY वामं प्रथमं सामबेदी तथा बधः" | afa | सामगः क्षालयेत्‌ सव्यमादावन्यसु efarn” | afa चैवमादि॥०॥१०॥ °॥

र्व्वमन्यमपरमन्यमिल्युभौ शेषेण ॥ ११॥

qaaafafa मन्तेण उभौ wel शेषेणवशिष्टेनोदकेन war- aaq—uewa: | सत्रिकर्षातिश्यादस्तिणस्मैव पादस्य wads स्यात्‌ - इति तच्िरासार्थम--उभौ,- इत्याह । ae) We मन्यभिव्युमौो शेषेण, दति awa, पूव्वैमन्धमपरमन्धमित्यमौ शेषेण, दति शुरुकरणं क्िमधेम्‌ ? wafatoraa_,—sfa qa) कथं नाम? रएकंकपाद्प्रत्तालने यस्य ged प्रक्षालन यस्य च पञ्चात्‌, उभयपादप्रक्ञालनपक्ेऽपि ada ya तस्यैवं च पश्चात्‌ प्र्तालनम --इति । तदेतत्‌ क्रम विशेषसूचनाय gat- परत्वानुकौत्तनमिति बोदव्यम्‌ । मन्ते च पूव्वेशब्दोऽग्रिमवाचौ पपरशब्द्‌ः पञ्च दचनः | तथाच अग्िमप्रत्तालितमन्यं सव्यं पश्ात्‌ प्र्तालितमन्यं दक्तिष््चोभो पादाववाननिज gada क्रमेण प्रत्तालया्भि,--इति मन्तलिङ्गादपि स एव क्रमोऽवगम्यते। अ्रत- व उद्रक्सस्यतानुरोधादिह प्रथमं दस्तिशं प्र्षाल्य ततः सव्यं प्रचालयेदित्ययमपि पत्तो मन्तलिङ्गविरोधादेवोपेक्षणीयः | मन्त- लिज्ञस्चनायमेव पूव्यैमन्यमपरमन्यम्‌'- इति मन्तप्रतीकस्यो- पादानम्‌ Pot ee tot

[8 ¥.%°@.] गद्यम्‌ ३३५ - ©, अन्रख राष्टिरसौ्यष्यं प्रतिरल्ञोयान्‌ ॥ १९॥

अन्तस्य राद्िरसि.--इत्यनेन मन्वे अध्यं यथोक्तलक्षणं प्रतिग््ह्मी- यात्‌ Aaa Belaq wet: | wa प्रतिग्टह्वामि,-इत्यष्यः प्रतिग्टह्योयादित्यसङ्गतेषा कल्यना भवदटेवभस्दय | ‘Afazgtata’ - इत्यस्य waa zeta शिरसि दद्याद्‌ -दति रघुनन्दन व्याख्यानेऽपि प्रमाणं न पश्यामः । मन्वानुपदेगत्‌ व्याद्तिभिरेव शिरस्यष्य' दव्यात्‌ --इतितुस्यात्‌॥०॥१२॥०॥

यभोऽसौलयाचमनोयमाचामेत्‌ ॥ १३५

यशोसि ,-इति मन्तेणाचमनोयमाचमनाथसुदकम्‌ , waaay सम्यक्‌ WAIT ,-भडशौयः | भाचामेत्‌ ,-इति करणात्‌ ,- aitaaqea सत्तयेत्‌, अथ यथोक्तेन विधिना इन्द्रियाख्छपस्पगेत्‌, -- इत्यवगच्छामः । (तच VR भक्तयित्वा दिस्तुष्णां भच- येत्‌ः- इति भटभाष्यम्‌ He HER HON

ANA यभोसौति मधप प्रतिर्ह्णीयात्‌ ॥ १8४॥

यशसो यशोसि.- इत्यनेन मन्तेण मधुपकमहंणौयः प्रतिग्टद्नौ- यात्‌ । अपरे पुनरेतदविदांसो भाषन्ते,-मधघुपकं प्रतिग्णहामौति ayaa प्रतिग्डह्वीयात्‌ —sfa ॥०॥ १४॥ °॥

तस्य खल्व स मधुपकस्य — ४५

३४४ . wmfadter [sa.x%a. |

ama भक्तोसि महसो भक्तोसि thiafa रियं मयि धेहोति fa: पिबेत्‌ ॥ १५॥

यशसो. watfa,—saanifear मन्चेण, तिः- वारत्रयं fua- ददंणीयः। WE | VARMA किमर्थम्‌ १ उच्यते। मन्ते wameg fa: पाठत्‌ fa: पानविघानाच मक्तगनब्दान्तरेवं मन्वा- aad: पानं स्यात्‌ vata कदाचिदाशड्धगा स्यात्‌ कस्यचिन्मन्द- मतेः । ` अतस्तन्निरासाथं मन्तान्तेन पानप्रतिपादनाधम्‌ , समा- म्नायप्रन्नापनाथच्च. समस्तमन्ताम्नानम्‌ 1 तस्मात्‌, Aaa मन्ान्तेनैव पानम्‌ । येषःन्तु धियो भक्ोसि- इति मन्तपाठः, तेषां मन्वावयवेरेव पानं स्यात्‌ । तथा च छन्दोगण्ण्द्यान्तरम्‌ । "मधुपक fa: पिबेद्‌ यशसो महसः faa इति, तृष्णं waa” इति । तदतः, मन्वप्रतोको पादानात्‌ प्रतौकैरेव पानमवमम्यते | धौमचतोसि'- इति खल्स्मच्छाखायां मन्तपाठः | ६इदमिदानौमन्र सन्दिद्यते। fai प्रतिपानं मन्ताहस्िः, उत सक्ल्मन्तेण पानत्रयम्‌ !-इति | सक्षन्मन्तप्रयोगः,- दति केचित्‌ | कुतः ९ “Vasa raw सकछलन्मन्तवाचनं क्षत्वा,””-इति वच- नात्‌ । तदमङ्गतम्‌ । कस्मात्‌ १ ate: gate: waa भवेति । नं हि यदेवादिनः पिबति, परस्तादपि तदेव पिबति, इत्यप्रमत्तः शक्रोति वदितुम्‌ । तस्मादस्यन्र द्रग्यमेदः। sata quifafa करणाच्चातर प्रतिपानं मन्ताहस्तिमवगच्छामः । श्राह । मध्ये तहि आचमनं प्राप्रोति १९ अन्ययोच्छि्टः*.कथं feta वतोयच्च पानं करिष्यति, aad ar afsafa ठते, उत्तरत

[8 प. to @.] सश्यख चम्‌ | २५५

भाचान्तोदकाय,-दति करणादटिहोच्छिष्टतेव न भवतोल्यवम eta: | तस्मात्‌ , प्राणामिनिदो्रवत. सोमभक्तणवच भरक्षताचमनस्येव मन्त पाठः स्यात्‌ । तथाच WHAT: |

“Ayah तथा MA Wy प्राणाडतोषु च । अनुच्छ्टो भवेद्िप्रो यधा वेदविदो विदुः | प्राणाहतिषु सोमेषु मधुपकं तथेवच ! प्रास्यद्ोमेषु way नोच्छिष्टो भवति दिजः"!

इति । इटमपरं fet: मधुपकंसख पिवति-चोदना तावदुप- लभ्यते, मन्वे च मत्तशब्दस्ुतिः। aa, fa wad पातव्यम्‌ x भ्राहोखित. दस्तेन भत्तयितन्यम्‌ १- इति । aa केचिदाहुः | मन्तलिद्गगात. प्रसिदेशच इस्तेनं भकच्तयितव्यम्‌ | पििबति-चादना तु भोजनधन्स्य पृव्वापरदहिराचमनादेनिदच्यथरतयाऽप्य॒ पपद्यते, -इति। अपरे ब्रुवन्ति, मन्ताणामविधायकल्वात प्रसिदेखा- नैकान्तिकत्वात. विधिबलोयस्त्वाच्च पातेण पातव्यम्‌ ,-इति। अन्ये तु मन्यन्ते। मघुसंयोगात. द्रवश्चेन्मघुपकः स्यात्‌ , तदा UAT पातव्यम्‌ अध दघ्नः काडिन्धात्‌ पानानुपप(त्तिः, प्रागेव q aaa, तदा हस्तेन भच्तयितव्यम्‌-दइति | तदत्र भगः वन्तो भूमिदेवाः प्रकाणम्‌ ॥ ० ॥ १५॥ ° ॥

quit Saar ॥ १६ ॥

मधुपकस्य पिवेत ॥०॥१६॥०॥

२५६ गो भिक्लैयं fey १० ख]

भूय एवाभिपाय AF बराह्णाव TATA ॥ VS Ul

भूयः--पुनरपि, एवकारकरणात्‌ ,--तूष्छोमेव, भ्रभिपाय च्राभि- मुख्येन पौत्वा, शेषवशिष्टं ब्राह्मणाय दद्यात.। तच्च पुत्राय fasia ar, न पुनरविशरेषेण यस्मै कस्मैचित्‌ । कथं ज्ञायते ? “उच्छिष्टः कस्यचिन्न पातव्यं नापि दातव्यम्‌'”--दति शास्त्लान्तरे aya उच्छिष्टटानस्य श्रन्योच्छिष्टमत्तणस्य च निषेघ्नात. 1 qaia च्छि्टमोजनन्तु प्रसिद्धमेव । तथा स्मृत्यन्तरम्‌ । “नोच्छिष्ट कस्यचिदृद्याटन्यत्र जायायुत्रशिषेभ्यः--इति। वरश्िडिऽप्याह। ““उच्छिष्टिमगुरोरभोज्यम्‌”--इति। तदभावे पुनरन्राह्मणायापि दयात्‌, तच्च अद्भिःसंप्रोच्य,- इति विशेषः। तथाच द्रया यणचुत्रम्‌ । 'तदभावेऽङ्धिः सम्प्रोच्य।त्राह्मणायः'--इति | aaa यनोऽप्येवमेव सूतयाञ्चकार॥ ० ॥ १७॥ ° ॥

आचान्तोदकाय गीरिति नापितभ्ठि्रुयात्‌ ॥ १८ ॥

भआचान्तोदकाय अरहणौयाय | ताद्य चतुर्थीं, क्रियाग्रहणात्‌ ar | भआचान्तोदकमहंणोयमुहिश्य ,--दति वा वणंनौयम्‌ । नापितो- गौरिति तिवारत्रयं ब्रूयात्‌ । आचान्तोदकय,--इति yeaa sam दीतयति । कथे नाम? यथा खल्वहणोयः णोति, aaa Tay ,-इलि | एवं खल्व (चान्तोटका्थंला कथनस्य aaa aa तु वययन्ति। श्राचान्तोटकाय्र,-दति aaa चतुर्थी) तेन, wed भाचान्तादके gatas’,

[ ४१. tea] रष्यमूचम्‌ | ६३५७

—sfa ¦ मधुपककभक्तणे उच्छिष्टता न प्राप्रोति,- इति Garay आचान्तोद्‌काय ,--दत्यादह। तेन, इतः प्व मास्त्येवाचसमनम्‌ ॥ ० ॥ १९ ॥ ° tt

नापितेन तिगौँरित्यक्ते खल्बयमडणौयः , तमेव नापितम्‌ ,-

मुच्च गां aware fea’ मेऽभिधेहोति तं जद्यमुष्य चोभयोरुत्स॒ज गा मत्त्‌ ठणानि परिवतूद्क- मिति ब्रूयात्‌ ॥ १६ ॥

मुच्च गामिति मन्तं ब्रूयात्‌ | आद | समस्तमन्वा्ानं किमथम्‌ ? समान्नायप्रन्नापनार्थम्‌ | एवमेव AAA पाठायच्च। तेन, मै,-- sary निराकाङ्त्ायं न नामप्रयोगः। तेन, असुष्य,--इन््य- ae एव स्थात्‌ ,- इति कचित्‌ । ते खलुः ‘As fara at fa’ sa, दूति-कारं किमिति a लिखितवन्तः, -इति near: | तस्मात्‌ , “अमुष्य -पदस्थाने तावदरहयितुनीमादेणः कत्तव्यः। कुतः ९ अदट्‌ःपदस्थाने नामादेणस्य प्रसिदत्वात्‌ । समस्तमन्तास्नानं ‘aife’ 'श्रसुष्यः- इति पदयोरन्तरा शब्दा न्त राध्याहा र शङ्का नित्यम्‌ । अन्यथा, मम विष्णुदसस्य च,-- इत्येवं प्रयोगः स्यात्‌ । तचा- युक्तम्‌ । भेऽभिधेहोति मे--शब्देन तदथसिदेः'"-- इति के चत्‌ । तेषामपि तदुक्तयचैव युका अ्रध्याहारशह्धाया BUM: समस्त aad किमर्थमिति a fat 1 मेऽभिधेहोति,-- इत्यत इतिकरणं किमर्थम्‌ ? परस्तान्मन्तपदस्य रूपान्तरतवप्रज्नापना- dq प्रामितिशन्द्रचेपात्‌ यथ।पठितानामेव मन्त पदानां प्रयो.

३५ मोभिलीःयं [saw]

Tey | तेन, “असुष्व'-परस्थाने ames: स्यात्‌ । afe (तम्‌ --इ्न्यात्रापि स्यात्‌ १ नैष ae: इतिकरणात्‌ प्राक्तनेन (दित म्तम्‌'--इति पटेन तस्य सम्बन्धात्‌ ।

तख्मादियभेवावधारणा ---समस्तमन्वाजान समामनायप्रन्ना- पनार्थ॑म्‌ । मध्ये इतिकारकरणं ततः प्राक्तनस्य मन्वभागस्य यधा- AAS, पराचीनस्य AAW पदस्य स्थाने नामादेशस्च- TH) अन्यस्य पराचोनत्वेऽपि न नामादटेशः, प्रमाणाभावात्‌ | नाप्यध्याहारः, समस्तमन्त्राम्ानात्‌ः-इति। तथा च छन्दोम wera | “ayifenaqaada qa mfaaqa चेत्य हंयितु्नीम qarq’—<fa । भट्माेऽप्युक्तम्‌ ,-“भेऽभिषेहौव्य- चरे तिशब्दप्रक्ेपात्‌ भमेऽभिधेहि'-इत्येव प्रयोगः । न तु facrargt- करणाय मे वक्तुरिति । असुष्यपदस्धाने अ्रहयितुनामादेशः'-इति।

अत्र च, पट्यमानमन््रकार्ड !इति' पद a पद्यते, केवल माचाव्ये रैव उक्तमर्थं प्रतिपिपादयिषुणा ofan तदिति बोदव्यम्‌ | भटनारायणोऽपि प्र्तिप्तत्वमितिकारस्य सख्मषटमाचष्ट ) व्याख्याः तारोऽपि gata एवभेव प्रतिपन्नाः । भवदेवभट्टोऽपि मन्ते लकारं न लिलेख । यच,-उक्तभट्भाष्यप्रतोकं लिखित्वा, रघु- नन्द्नेनोक्तम्‌ ,--“मेऽभिधेदोवल्यत्र भवदटेवभटेन यत्‌ इतिपदं न लिखितम्‌ , तद्‌ हेयम्‌ , भटरभाष्यविरोधात्‌ , प्रमाणभावाचः,-- इति । तदेव हेयम. । कस्मात ? भटभाष्यविरोधाभावात्‌ । aa खल्वि तिशब्दस्य प्र्तेपत्वकथनाद्यक्षमितिगब्टख मन्तानङ्गत्वसुक्तम्‌ । प्रमाणात मन्वसमास्रायोऽष्येटसम्प्रदायश्च | तस्मात्‌ ,--भट-

[su,.ow. | यद्यमून्रम्‌ | ३५६४.

भाष्यपङ्कः स्त त्म्य पर्य्यालोचनात्‌ TAA TAA AAT ATTY प्रमायां प्रमाणविस्दच्च वणितमित्यनादरणौयम्‌ ॥०॥१८ net ततो नापितेन gat तामेव गामवलोकथन्रहणीयः,--

माता सद्राणा्िल्यनुमन्तयेत ॥ Pe I

RAIA सूत्रम ॥०॥२०॥ ०॥

fa सव्वैत्रैवाहंपक्य्णि नापितेन गौरित्युक्ते qa गाभिव्यक्ता माता सद्राणाभित्यमेन तामनुमन्वयेदह wa: ? एवं खलु प्रातम्‌ | एवं प्रापे इदमारभ्यते ,-

अन्यन्न यज्ञात्‌ NL? I

यन्नोऽनिष्टोमादिः | तस्मादन्यङेवं कुव्यात्‌ ॥ ०॥२१॥ ° ॥

aa afe fa कुर्यात्‌ १ उच्यते ,-

कुरुते धि यज्ञम्‌ ॥ २९ ॥

यन्नमघिक्षत्य,- इत्य धियन्नम्‌ । यन्ञम धिक्लत्य यदहं णं क्रियते, तत नापितेन Whaat खल्वथमहणौयः कुरुतः इति ब्रूयात्‌) कुरुत आलभष्वमित्यगिखा सिप्र्तयः । “कुरुतेति गवि प्रोक्तायां gare’ —ala च लाय्यायनसूत्रम्‌ ॥ ० ॥२२॥ ON

कति पुनरहंणीया भवन्ति १ उव्यते,-

६६० गो firsts [sy १० खे. | षडर््या हा भवन्ति ॥ 23 ॥

अध्यमहणम्‌। Agee: | ते खल्विमे षट्‌सइयाक।- भवन्ति Wo HABIT

त इमे agetia नामतो निरिश्यन्ते,-

आचाय्य त्विक्‌ Qrant राजा विबाद्यः प्रियी- ऽतिधिरिति॥ २४॥ प्राचाय्यः,- "उपनीय q a: शिष्यं वैदमध्यापयेत्‌ दिजः | WAN सरहस्यञ्च तमाचय्यं waa” | द्त्य॒तल्तगः | waa — अनग्न्याघेयपाकयन्ञानम्निष्टोमादिकान्‌ मखान्‌ | यः करोति तनो यख सं तस्यति गहोच्यते'ः !

इत्यु तलक्षणः | स्रातकास्तयो व्याख्याताः । राजा भ्रभिषेकादि- गुणयुक्तो नरेश्वरः । विवाह्य विवाहयितव्यो जामाता,-- इत्येतत्‌ | प्रियः+--विद्यातपःप्रश्लिगुखैः प्री तिविष्योऽतिधि्य॑धोक्लक्तणः | इत्येते षडष्याहां नामतो नि्दिं्टाः। faa:—sfa विशेषणात्‌ विद्यादिगुणवानेवातिधिरष्यीहां भवति, नयः कञ्चित्‌ - दति दश्यति॥ ० ॥२४॥ ° ॥

किमेतानाचाय्यादरीन्‌ सज्लदेवा हयेत्‌ ? ai किन्ति १,-

परिसंवत्स रानहयेयुः ॥ २५ ॥

[eu tca] ग्द्यष्टतम्‌ | Bar

परिगतः daa येषां, तान्‌ परिसंवत्सरान्‌ भचाथादीन्‌ अर्द- येयुः । "पुनर्‌'-- इति प्राचौीनसिहाप्यन्रीयते। सध्यमणिन्या- यात्‌ । तेन, एकस्मादहणकालादारभ्य संवत्सरादूदैमागतानेता- नाचय्यादौन्‌ पुनरहयेयुरित्यर्थः ॥ ०॥२५॥ ० |

पुनयन्ञविवाहयोश्च पुनयन्ञविवाहयोश्च ॥ २६ ॥

यन्नविवाहो व्याख्यातौ । तयोनिंमित्तभूतयोः संवच्छरमध्येऽप्या- गतएनाचाव्यादौन्‌ पुनरदयेयुः। अपर श्राह) शयन्नविवाहथो- निमित्तयोर्व्वागपि संवत्सराटत्िगाच व्यं प्राप्तो पुनरर्हयेयुः', — दति चः समुचये परिसंवत्सर कालमेव समुचखिनोति। पुनयन्न विवाह्यश्च पुनयन्नविवदयोख,- इति सूत्राभ्यस; भस्रपरि- समाभ्चि द्योतयति to Were te ॥

अचेव शिवम्‌ |

प्रा ण्डिव्यस्य महासुनेरकलुषे वंशे प्रसंभोत्तरे

सौ राव्धावकलद्कमच्छलवपुः कान्तः कलानां निधिः 1

वाक्पौयूषकरं हरव्रतितरां चेतांस्रौणमपि

सान्तोऽभूत्‌ परमाकवोधनिपुखोभोरीष्वनासक्तघोः ॥

राघाकान्तो निरवधि मतः सव्वधा सञ्जनानां

मेधोत्वषेप्रथितमदहिमा धौमतामग्रमख्खः |

श। स्व लपञ्यसनरसिकः सब्रिठत्तोऽन्यटोषात्‌

AA दोषाकर इव सतामाकरो SATA ४६

गों zeta [ay tom. |

faaraarits इति afaet- यः wafaarangeafire: | काले fad वाक्वसुदकपथ्यं

यथोपदेष्टा$ऽगमवन्ननानाम्‌ ॥

क्षपापारावारः स खलु शरणं रूढ्विपदां

परानिष्टदेष्टा परमभिनिविष्टः खुतिविधो |

स्फर द्क्तिशद्ाविमलमतिसचेगि रिसुता-

UMA ACHAT CHACY मधुकरः ॥ ASAUATAT परःसहस्रा- ननन््यक्छाम्बानपि शिष्यसङ्कान्‌ | यश्चान्तकाखे विखसन्नं दें सुरापगातोररखान्तरखः ॥

अहे तवादनिरतो नबावतार इव भक्तियोगस्य ।

परिमितो यतुप्रेमा रोमाच्मिषादलचत्ति वाद्चेऽपि॥

केनापि कश्चिञ्पि वा कथद्धित्‌ प्रवत्तिते विश्वपतेः wer | वाख्प्रपूरः परितः प्रसपंन्‌ वपुविभोः क्ञावयतेश्म aera

खरौ चन्द्रकाम्तनामा ब्रह्मविदः RTA घरादेवः।

तस्माश्हानुभावा्तकालद्ारलान्डछनो जातः ॥

सोऽयं ब्रह्ममयी शतो मतिमतामाराधनेषु रुकः पितैवामरणगुव्वैन्‌नमतिना भूयो विन तोऽर्ट यत्‌ ।

[४१. tog. | गद्यदचैम्‌) २६२

तस्योचै्रणारविन्दङ्ञपयाऽन्येषां गुखूणान्तथा किच्िद्)धलवोदय।तिचपलः शाद्‌ लविक्रोडितम्‌ ॥ HASTA AAMT कंकयेषुं यः।

पुण्ये सेरपुर रम्ये करोति वस्तिं इिजः॥

खौ मददिजयिनौ देवौ aia भारतेश्वरो | यहङ्सास्राज्यगतं तद्क्ताधिक्तान्नघा ॥

मन्वादीनां सम्यक्‌ तथा वचांसि च निबन्धृकत्‌ णाम्‌ | बुद्धया विच्य भुयो मोमांखाहितयमप्यथालोचख ॥ गौतमकणादतन्तमवलोक्य कपिलसुनिरचिततन्मपि | पपि च पतच्ञलितन्वं सामानि विश्रेषतः समालोच्य ॥ लाख यनौयकल्य' द्राद्यायणशरचितमाश्वलायनक्षतम्‌ । गण्यान्तरकत णां परिशिष्टक्ञताच्च विचायं वचः ॥ रचश्राद्चकार भाष्यं कटिनच्छन्दोगग्डद्मसूतेषु |

खी चन्द्रकान्त एतत्तरलाल्पमतियंधाबुदि i

वेदाङ्‌र लचन्द्रे शकनरपतिहायने AAAs | भाखिनमङ्गलवारे रसेन्दुदिवसे कलिस्तख्य ॥

खव लितं यदत्र देवान्नदखिलमखिलेष्वरः शमं नयतु | प्रोणातु परपिताऽसौ बालकपरिचापलादस्मात्‌ ॥ मन्दोत्तममध्यानासुपासकानामनुग्रहाथं यः ।

धत्ते विविधशरौरं स इरतु दुरितं ममेशनः॥ यस्यान्नाविवथाऽचलापि चलति भ्राम्यन्ति wa ग्रहा वातो वाति तपत्यथापि तपनो waar धावति |

२६४ | गोलीय [ 91, १० ङ, |

यः aaa गतोपि नैव सुमहानप्यन्तिके wae सोऽयं Wachee प्रकुरुतादन्तेऽपि मे मङ्गलम्‌ ॥ पित्रोश्चरणसरोजं विकसतु हदये ममानि़ं aq | तमसां विषटनदक्ताः स्फरन्ति नखरेन्द्वों यत्र । सन्तः सन्ति जगतस ये पंरगुखं दोषोत्करे रातं agi परिशोध्य ay बहुलीक्व्वैन्ति fasta: | तेषां तदृन्रतभेव, तेषु विफला सत्यं कछपाप्राथना तद्वक्किश्च तमानसासतु शिरसा तेभ्यो aU ॥

इति महामहोपाध्यायराघाकान्तसिद्धान्तवागौश्रभट् चाय्यामज गरौचन्द्रकान्तत कालद्मरभट चायस्य क्तो गोभिलौ यरद्यसूत्रभाष्ये चतुयप्रपाठटकस् दशमो खण्डिका समाप्ता ॥ ° ॥ समाप्तश्चायं चतुथः प्रपाठकः ॥ ° ॥ समाप्तच्चेदं गोभिलग्रद्य सुचभाव्यम्‌ ॥ ° ॥

शुभमस्तु ॥ Mw

ta

+ + ९ ४ ~ ~ ~ ~ ^ f \ ८ ht rl : iw . r

“en १६ „ ५५

नक १ त

ah 9

१ तः ( x

, ह ¥ "शा aw. *

| 4 * =. avy" क्कु ज i 7

~~ : & ¥ ’ a? |

> ध) ॥ ,\) ) wal ४१

be!

book that is

moe

ह)

5 = > द ९

Department of Archaeology